W 2010 roku przypada 100. rocznica prawykonania Roty. Jednej z głównych pieśni hymnicznych w polskim repertuarze śpiewów narodowych, szlachetnej w swej prostocie muzycznej napisanej do słów wiersza Marii Konopnickiej.

Tekst Roty powstał na wieść o tragicznych wydarzeniach 1901 roku. Był to protest przeciwko germanizacji i antypolskim działaniom władz pruskich.

Wiersz opublikowano po raz pierwszy w postaci trzech pierwszych zwrotek w listopadzie 1908 roku w krakowskim piśmie „Przodownica”. Później kolejno w „Gwiazdce Cieszyńskiej”, a następnie w „Gazecie Polskiej” w Chicago.

Feliks Nowowiejski, zainspirowany tekstem Marii Konopnickiej, na początku stycznia 1910 roku skomponował muzykę do Roty. Kompozytor pisał swój utwór z myślą o zbliżających się obchodach 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Już w styczniu „Nowiny Krakowskie” informowały o ukończeniu przez Nowowiejskiego Hymnu Grunwaldzkiego, pieśni o niezwykłej wadze dla Polaków i polskiego narodu. Kompozytor swój rękopis opatrzył datą 13 stycznia 1910 roku opus 38 numer 2. Kilka dni później na wieczornicy poświęconej rocznicy wybuchu powstania styczniowego pieśń tę zaśpiewał krakowski chór „Sokół” pod batutą prof. Stanisława Bursy.

Publicznie utwór ten po raz pierwszy wykonano jako „pieśń na obchód grunwaldzki” w Krakowie, 15 lipca 1910 roku podczas rocznicowych uroczystości. Do Krakowa przybyło około 100000 Polaków ze wszystkich zaborów i z emigracji. „Przed aktem odsłonięcia pomnika chór Towarzystwa Muzycznego pod dyrekcją Feliksa Nowowiejskiego wykonał Bogurodzicę. Po wstępie muzycznym z trybuny przemówił marszałek kraju, hrabia Stanisław Badeni. Następnie zabrał głos Ignacy Jan Paderewski, [fundator pomnika Władysława Jagiełły]. Ukazanie się ofiarodawcy pomnika wywołało gorącą owację publiczności. Owację tę przerwały potężne fanfary, po czym chór zaintonował porywającą pieśń Grunwald Feliksa Nowowiejskiego.”1

W pierwotnej wersji pieśń Rota nosiła nazwę Grunwald. W roku opublikowania otrzymała jeszcze inny tytuł Hasło. Jednak ostatecznie w społeczeństwie przyjęła się jako Rota. Podobnie było z tonacją utworu. Feliks Nowowiejski skomponował utwór w tonacji średniowiecznej, eolskiej. Tonacja ta nie była jednak wygodna do śpiewania. Nowowiejski słysząc liczne i nieczyste wykonania utworu, zdecydował się na zamianę tonacji eolskiej, na tonację nowożytną, a-moll. Pomimo tej zmiany, utwór nie stracił na sile oddziaływania na społeczeństwo.

Okres największej popularności pieśń – przysięga przeżywała przed odzyskaniem niepodległości w 1918 roku. Stała się jedną z najbardziej znanych pieśni patriotycznych. Emigracja przyjęła ją za swój hymn.

Obecnie Rota uważana jest za drugi hymn narodowy.

Rękopis Roty Rękopis „Roty” Feliksa Nowowiejskiego
ze zbiorów Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy

1. Nie rzucim ziemi skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep piastowy.
Nie damy, by nas zniemczył wróg…
Tak nam dopomóż Bóg!

2. Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy ducha,
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg…
Tak nam dopomóż Bóg!

3. Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,
Ni dzieci nam germanił.
Orężny wstanie hufiec nas,
Duch będzie nam hetmanił,
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg…
Tak nam dopomóż Bóg!

4. Nie damy miana Polski zgnieść,
Nie pójdziem żywo w trumnę,
Na Polski imię, na jej cześć
Podnosim czoła dumne:
Odzyska ziemię dziadów wnuk,
Tak nam dopomóż Bóg!

Maria Konopnicka

1J. Bohem / Feliks Nowowiejski 1877-1946. Zarys biograficzny. Pojezierze, Olsztyn 1977, s. 73.