V. Czytelnictwo

Czytelnicy

W 2011 r. 16% mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego zarejestrowało się w bibliotekach publicznych. W badanym okresie, co 6 mieszkaniec województwa był czytelnikiem bibliotek publicznych. W 34 bibliotekach województwa procent czytelników przekraczał średnią wojewódzką, w tym najwyższy wskaźnik (powyżej 20 %) odnotowano w 3 gminach miejskich: Górowo Iławeckie, Giżycko, Olsztyn, w 5 gminach wiejskich: Lubomino Markusy, Nowe Miasto Lubawskie, Jedwabno, Dąbrówno oraz w 2 gminach miejsko-wiejskich: Morąg, Korsze. 83 gminy mają wskaźnik poniżej 16%, w tym 7 bibliotek poniżej 5% (Tabela 3. Czytelnicy i zasięg czytelniczy samorządowych bibliotek publicznych województwa warmińsko-mazurskiego).

W 2011 r. zanotowano spadek wskaźnika aktywności czytelniczej mieszkańców o 0,05% w stosunku do roku poprzedniego. Wzrost tego wskaźnika odnotowało 55 bibliotek, z kolei spadek 61. Największy wzrost czytelnictwa odnotowano w gminie Kruklanki (+ 4,44 %,) (patrz Tabela 3).

Niewątpliwie znaczny wpływ na wysoki wskaźnik aktywności czytelniczej mieszkańców ma liczba filii bibliotecznych w gminach. 91% bibliotek, które osiągnęły wskaźnik wyższy niż średnia wojewódzka, ma co najmniej jedną filię biblioteczną.

W gminach, w których mieszkańcy obsługiwani są przez instytucje kultury prowadzące działalność w połączonej strukturze domu kultury i biblioteki, aktywność czytelnicza jest niższa (-4%), niż w samodzielnych instytucjach.

Rok 2011 przyniósł znaczny wzrost aktywności czytelniczej w trzech najstarszych grupach wiekowych: w grupie wiekowej 25-44 lata (+3%), 45-60 lat (+5%) i 60+ gdzie wzrost był największy, bo o 12% użytkowników. Obserwujemy proces przesuwania się struktury wieku korzystających z bibliotek publicznych w kierunku najwyższych kategorii tj. 60+. Procent czytelników w wieku 60+ największy jest w gminach: Świętajno (pow. olecki), Kętrzyn (gmina wiejska), Frombork, Wielbark, Bisztynek.

Spadek czytelnictwa w młodszych grupach wiekowych (kolejno: do lat 15 – o 2%, 16-19 – o 7% oraz 20-24 – o 5%) ma związek ze słabnącym zainteresowaniem tradycyjną formą książki tej grupy wiekowej. Nie bez znaczenia jest fakt, że te grupy reprezentowane są przez młodych ludzi, którzy doskonale radzą sobie z poruszaniem się w Internecie i wyszukiwaniem w nim interesujących ich informacji, książek czy czasopism (coraz częściej dostępnych online).

Największy procent czytelników w wieku do lat 15 odnotowały biblioteki w gminach Kruklanki (63,82%), Wieliczki (61,77%), Grodziczno (61,72%), Lidzbark Warmiński – gmina wiejska (59,49%), Dywity (59,22%). Tak wysoki odsetek tej grupy czytelników wynika z dobrej oferty biblioteki skierowanej do dzieci, bądź z faktu, iż biblioteka mieści się w tym samym budynku co szkoła podstawowa.

Czytelnikami bibliotek publiczno-szkolnych są w większości uczniowie szkół, czyli dzieci w wieku do lat 15 (56,33%) oraz ich rodzice, czyli osoby w wieku 25-44 lat (14,46%).

Aktywność czytelnicza

Kolejny rok odnotowano wzrost liczby odwiedzin o 4%.

Statystyczny mieszkaniec województwa odwiedził bibliotekę 2 razy w roku. Przeciętnie 40 osób dziennie przychodzi do każdej placówki. Raz w roku statystyczny mieszkaniec odwiedził stronę internetową biblioteki.

Największą liczbę odwiedzin w stosunku do liczby mieszkańców odnotowała gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie. Statystyczny mieszkaniec tej gminy odwiedził bibliotekę ponad 6 razy w roku (Tabela 4. Wykorzystanie usług w samorządowych bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego). Na wysoką aktywność mieszkańców mogą wpływać szerokie działania środowiskowe. Z inicjatywy bibliotekarzy w bibliotekach gminy Nowe Miasto Lubawskie powstały „Kluby Seniora” oraz „Klub Mam”. Uczestnicy klubów spotykają się w bibliotekach raz w miesiącu. Bibliotekarki pełnią rolę gospodarza oraz pomagają w doborze tematów spotkań. Przy dwóch bibliotekach działa Koło Przyjaciół Książki, a w jednej Koło Przyjaciół Poezji. W bibliotekach spotykają się również organizacje lokalne jak: KGW, Rady Sołeckie, Wspólnoty Mieszkaniowe, a także odbywają się nieduże imprezy, np. andrzejki, wigilie. Ponadto biblioteka gromadzi historię tradycji lokalnej mieszkańców.

Do bibliotek działających w strukturze innej instytucji kultury mieszkańcy przychodzą rzadziej niż do bibliotek działających samodzielnie. Wskaźnik aktywności mieszkańców w omawianym przypadku jest niższy 0,5.

Udostępnianie zbiorów bibliotecznych

Wypożyczenia zbiorów na zewnątrz w roku sprawozdawczym w skali województwa wynosiły 4 436 447 (+ 5%). Największą liczbę wypożyczeń na zewnątrz w przeliczeniu na mieszkańca, przy średniej wojewódzkiej 3,88, odnotowano w gminach Kruklanki (9,29), Górowo Iławeckie (7,59), Jedwabno (7,31), Lubomino (6,76), Korsze (6,24) (patrz Tabela 4.).

Od kilku lat systematycznie obserwujemy spadek wykorzystania zbiorów na miejscu w bibliotece. W przeliczeniu na mieszkańca wynosiło ono 0,77 przy czym w co czwartej gminie odnotowano wskaźnik wyższy niż przeciętny (najwyższy, bo 4,17 odnotowano w gminie Korsze, patrz Tabela 4.). W 16 gminach wskaźnik ten był niższy niż 1. Oznacza to, że wykorzystanie miejsc czytelniczych w tradycyjny sposób cieszy się coraz mniejszą popularnością. Potwierdzają to poniższe argumenty.

W statystycznej placówce wypożyczono 14 000 jednostek ewidencyjnych na zewnątrz i 3500 jednostek na miejscu (patrz Tabela 4.). Średnie wykorzystanie miejsc dla czytelników w bibliotece kształtuje się następująco: „krzesło” w czytelni wykorzystywane jest co trzeci dzień, natomiast w pracowni komputerowej częściej niż raz dziennie. Obecnie Internet jest szybszym i aktualniejszym źródłem wiedzy niż tradycyjna książka.

Niepokojący jest fakt, iż w przypadku bibliotek działających w strukturze innej instytucji kultury, wykorzystanie zbiorów w przeliczeniu na mieszkańca jest niższe niż średnia wojewódzka i wynosi 3,17.

Zaobserwowano wzrost wypożyczeń zbiorów specjalnych o 13 010 j. ew. w porównaniu do roku ubiegłego. Największą liczbę wypożyczeń zarejestrowano w Olsztynie: 204 854 j. ew. co stanowi 79,14% ogółu wypożyczeń zbiorów specjalnych na terenie województwa. Największą aktywność w udostępnianiu zbiorów specjalnych wśród gmin wiejskich odnotowano w gminie Janowo (2 130 j. ew.). Zbiory elektroniczne cieszą się popularnością. 1 j. ew. zbiorów elektronicznych wypożyczana była średnio 7 razy (dla porównania jeden wolumin księgozbioru wypożyczany był tylko raz).

Zastanawiający jest fakt, że w 61 gminach nie wypożyczano zbiorów specjalnych.

Obsługa czytelnicza specjalnych grup użytkowników bibliotek (niepełnosprawnych, seniorów)

Nieliczne biblioteki w województwie warmińsko-mazurskim posiadają sprzęt i narzędzia, ułatwiające korzystanie z zasobów bibliotecznych poza standardowymi usprawnieniami, które zawiera system operacyjny wykorzystywany w komputerach bibliotecznych. Ułatwienia takie posiadają MBP w Ełku oraz MBP w Elblągu, które dysponują stanowiskiem komputerowym dla osób z dysfunkcją wzroku wyposażonym w powiększalnik oraz elektronicznego lektora.

W województwie warmińsko-mazurskim wiele uwagi poświęca się użytkownikom starszym bądź niepełnosprawnym, a także osobom, które nie mogą o własnych siłach odwiedzać biblioteki.

By ułatwić im dostęp do zbiorów wolontariusze, krewni, znajomi, stażyści angażują się w dostarczenie książek do domu osobom zainteresowanym. Popularna jest usługa „Książka na telefon”. Wprowadziło ją 44% (+12% w stosunku do roku poprzedniego) bibliotek gminnych.

Komfort poruszania się w budynkach bibliotecznych i docierania do nich z roku na rok ulega poprawie. Ogółem w 101 lokalach w województwie zniwelowano bariery architektoniczne, w tym w 6 lokalach w okresie sprawozdawczym.

W 53 budynkach bibliotecznych dokonano udogodnień wewnątrz budynku, w tym 9 obiektów przystosowano do potrzeb użytkowników niewidzących i słabowidzących. W GBP w Dywitach (pow. olsztyński) zainstalowano schodołaz, który umożliwia swobodny wjazd osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Biblioteki województwa warmińsko-mazurskiego dysponują 170 miejscami dla użytkowników niepełnosprawnych.

Wszyscy bibliotekarze indywidualnie pomagają osobom starszym, które nie potrafią korzystać z komputera, przeszukiwać katalog biblioteczny oraz korzystać z poczty elektronicznej i Internetu. Z kolei MBP w Elblągu, w celu ułatwienia osobom starszym korzystania z księgozbioru, wprowadziła dla nich przysposobienie biblioteczne.

Wychodząc naprzeciw potrzebom czytelników niewidzących i słabowidzących, biblioteki zakupują książki z serii „Duże litery” i audiobooki. Biblioteki przy zakupie książek zwracają uwagę na odstępy między wierszami, które również mają wpływ na odbiór tekstu.

WBP w Olsztynie organizuje system udostępniania książki mówionej na terenie województwa poprzez sieć 17 punktów bibliotecznych. Udostępnianiem audiobooków na terenie Miasta Olsztyna zajmuje się Planeta11 i Abecadło (filie biblioteczne MBP w Olsztynie) oraz WBP w Olsztynie. Ponadto MBP w Olsztynie prowadzi dwa punkty biblioteczne dla chorych na terenie miasta: w Szpitalu Miejskim i w Dziennym Domu Pomocy dla Osób Niepełnosprawnych Ruchowo.

Miejska Biblioteka Publiczna w Kętrzynie w roku sprawozdawczym nawiązała współpracę z Biblioteką Centralną Polskiego Związku Niewidomych w Warszawie. W celu rozpropagowania czytelnictwa wśród osób niewidzących i słabo widzących przedstawiciele biblioteki wzięli udział w spotkaniu zorganizowanym w siedzibie Związku Niewidomych w Kętrzynie. Biblioteka ta, w ramach współpracy z WBP w Olsztynie, poszerzyła zbiory o audiobooki, mając na celu wzbogacenie oferty biblioteki dla tej grupy użytkowników.

MGBP w Morągu (pow. ostródzki) promuje czytelnictwo wśród dzieci i młodzieży z lekkim i średnim upośledzeniem umysłowym. W tym celu aktywnie współpracuje ze Specjalnym Ośrodkiem Szkolno-Wychowawczym w Szymanowie oraz z Towarzystwem Przyjaciół Dzieci w Morągu.

8 bibliotek z województwa warmińsko-mazurskiego współpracuje z Uniwersytetem Trzeciego Wieku (MBP w Bartoszycach, MBP w Działdowie, MBP w Giżycku, MGBP w Gołdapi, MGBP w Moragu, MGBP w Pasłęku, GBP w Purdzie, MGBP w Węgorzewie. W ramach tej współpracy w pomieszczeniach biblioteki odbywają się spotkania słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku, a także przeprowadzane są kursy komputerowe i wykłady na temat literatury. Biblioteki użyczają sprzęt (kopiarka, laptop, projektor itp.) dla potrzeb Uniwersytetu. Pracownicy bibliotek wykonują część materiałów informacyjnych związanych z działalnością Uniwersytetu (MGBP w Pasłęku).

W okresie sprawozdawczym przy GBP w Gronowie Elbląskim (pow. elbląski) oraz GBP w Świętajnie (pow. szczycieński) powstały Kluby Seniora. Łącznie kluby seniora działają przy 13% bibliotek publicznych w województwie.