V. Czytelnictwo.

a) Czytelnicy

Zaobserwowano po raz kolejny spadek liczby czytelników w stosunku do roku ubiegłego zarówno w mieście jak i na wsi, a w związku z tym zmniejszenie się procentu czytelników w ogólnej liczbie mieszkańców.

Liczba czytelników w 2005 kształtowała się następująco:

• w województwie - 274 301 czytelników (-7 861 w porównaniu z 2004 r.)
• w miastach - 207 160 (-4 246)
• na wsi - 67 141 (-3 615)

Wskaźnik społecznego zasięgu czytelnictwa, czyli procent czytelników do ogółu mieszkańców wyniósł w 2005 r.:

• w województwie - 19,20% (-0,55%)
• w miastach - 24,14% (-0,48%)
• na wsi - 11,77% (-0,64%)

Najwyższy wskaźnik osiągnęły miasta: Tolkmicko (40,01%), Kisielice (36,56%), Górowo Iławeckie (32,57%), Reszel (32,19%), Miłomłyn (31,67%), Ryn (31,64%), Korsze (30,70%), Biskupiec pow. olsztyński (30,23%); w gminach wiejskich: Banie Mazurskie (25,36%), Nowe Miasto Lubawskie (24,89%), Rozogi (24,49%), Markusy (24,29%), Lubomino (24,26%), Braniewo (23,48%), Płoskinia (22,86%), Świątki (22,84%), Wieliczki (22,72%), Dąbrówno (22,58%), Jedwabno (22,11%), Lelkowo (20,61%), Wydminy (20,58%), Sorkwity (20,14%).

Wzrost powyższego wskaźnika odnotowano w 7 miastach i 27 placówkach wiejskich.

Najniższy wskaźnik osiągnęły miasta: Barczewo (12,34%), Ruciane-Nida (13,37%), Susz (14,15%), Lubawa (14,17%); na wsi placówki w gminach: Dobre Miasto (1,98%), Sępopol (2,65%), Kurzętnik (3,22%), Ryn (3,26%), Giżycko (3,78%).

W powiatach wskaźnik ten kształtował się następująco:

Poniższe wykresy przedstawiają przeciętną liczbę czytelników przypadających na 1 placówkę w latach 2000-2005.

województwo


miasto


wieś

Dla porównania przedstawiono poniżej wykres z analogicznymi danymi dla całego kraju:

Polska

Największy wzrost i spadek liczby czytelników w województwie ilustruje poniższa tabela:
 

Wzrost liczby czytelników jest przeważnie konsekwencją wysiłków bibliotekarzy w zakresie zwiększenia atrakcyjności oferty czytelniczej i lepszego jej dopasowania do potrzeb użytkowników, ale także skutkiem wielu działań marketingowych, bez których placówka nie jest w stanie konkurować z innymi instytucjami na terenie gminy. Przykładowo w Olsztynie i Ełku wzrost liczby czytelników jest rezultatem unowocześniania infrastruktury tych bibliotek i ich usług. Multimedialna Planeta 11 - filia MBP w Olsztynie, Stary Ratusz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, a także nowa siedziba MBP w Ełku (od 2004 r.) to biblioteki nowoczesne, skomputeryzowane, z różnorodną ofertą kulturalną, z ciekawymi i aktualnymi zbiorami, mieszczące się w budynkach wyremontowanych i przyjaznych użytkownikowi. Kolejna placówka tego typu rozpoczyna działalność w roku 2006. Biblioteka multimedialna dla najmłodszych - Abecadło to nowa propozycja MBP w Olsztynie, zorganizowana na podbudowie zlikwidowanej filii dziecięcej nr 10 w nowym olsztyńskim Centrum Handlowym "Alfa".

Przyrost liczby czytelników w porównaniu do roku poprzedniego odnotowano w 6 miastach (12,2%) i w 27 gminach prowadzących biblioteki na wsi (27,8%).

STRUKTURA CZYTELNIKÓW WEDŁUG WIEKU:

Czytelnicy do lat 15

Mimo zauważalnego od 5 lat spadku liczby czytelników do lat 15, nadal to właśnie ta grupa użytkowników biblioteki jest najliczniejsza. Na bibliotece publicznej ciąży szczególna odpowiedzialność za zaspokajanie potrzeb dzieci i młodzieży. Jest przecież bardzo prawdopodobne, że jeśli w dzieciństwie uda się zaszczepić w dziecku fascynację słowem pisanym - w przyszłości okaże się ono wdzięcznym czytelnikiem.

Liczba czytelników do lat 15 w 2005 r.:

• w województwie - 85 388 (-7 800) - 31,13% ogółu czytelników (-1,19%)
• w miastach - 53 052 (-4 947) - 25,61% ogółu czytelników w miastach (-1,82%)
• na wsi - 32 336 (-2 853) - 48,16% ogółu czytelników na wsi (-1,57%)

województwo


miasto


wieś

Największy procent czytelników do lat 15, w stosunku do ogółu użytkowników, zarejestrowano w miastach: Reszel (53,07%), Korsze (48,24%), Ryn (43,29%), Pieniężno (42,92%), Dobre Miasto (40,58%) oraz w placówkach wiejskich gmin: Olsztynek (78,24%), Dobre Miasto (74,04%), Pisz (72,47%), Kolno (70,26%), Zalewo (70,23%).

b) Aktywność czytelnicza

Liczba odwiedzin

W 2005 r. liczba odwiedzin w miastach była większa o 3 045 niż w roku 2004 i była równa 2 280 449, natomiast na wsi po raz pierwszy od 4 lat spadła - o 20 823 w porównaniu do roku poprzedniego - i wynosiła 1 008 825. Dokładniej przedstawia to poniższa tabela:

Liczba odwiedzin przypadająca na 1 czytelnika

Mimo spadku ogólnej liczby odwiedzin, wskaźnik obrazujący liczbę odwiedzin przypadającą na 1 czytelnika utrzymuje się na poziomie ubiegłorocznym i jest równy w województwie - 2, w mieście - 11, a na wsi - 15. Jak kształtował się ten wskaźnik w ostatnich pięciu latach w województwie ilustruje poniższa tabela:
 

Udostępnianie zbiorów bibliotecznych

Wypożyczenia książek i czasopism na zewnątrz w roku sprawozdawczym kształtowały się następująco:

• w województwie - 4 987 425 (-269 354)
• w miastach - 3 416 955 (-170 576)
• na wsi - 1 570 470 (-98 778)

Wypożyczenia czasopism na zewnątrz stanowią 7,15% (-0,27% w porównaniu z rokiem 2004) ogółu wypożyczeń książek i czasopism w województwie.

Wzrost wypożyczeń na zewnątrz odnotowano w 10 bibliotekach miejskich (20%) oraz w 29 gminach prowadzących biblioteki na wsi (29%).

W 2005 r. na każde 100 mieszkańców statystycznie wypożyczono na zewnątrz 349,14 jednostek ewidencyjnych, czyli odnotowany wskaźnik był o 18,88 niższy niż w roku poprzednim. Analogicznie w miastach zarejestrowano wskaźnik: 398,19 (-19,69), a na wsi - 275,35 (-17,57).

STRUKTURA WYPOŻYCZEŃ KSIĘGOZBIORU NA ZEWNĄTRZ:

STRUKTURA WYPOŻYCZEŃ KSIĄŻEK I CZASOPISM NA ZEWNĄTRZ:
 

                                     (...)^* - różnica w stosunku do roku 2004.

Analizując strukturę wypożyczeń księgozbioru można zauważyć wzrost zainteresowania literaturą piękną dla dorosłych (+0,45%) i literaturą popularnonaukową (+0,26%), a spadek wypożyczeń literatury pięknej dla dzieci (-0,7%). Wzrost zainteresowania literaturą popularnonaukową związany jest z nowym nastawieniem ludzi wobec edukacji. Permanentne dokształcanie stało się niezbędnym elementem awansu zawodowego, uzyskania bądź utrzymania stałej pracy.

W czytelnictwie dorosłych nadal dominowała literatura popularna. Najbardziej poszukiwanymi autorami byli: D. Brown, J. Caroll, T. Clancy, P. Coelho, H. Fielding, M. Fox, D. Steel, W. Wharton. Mocno zaznaczało się także zainteresowanie polską literaturą współczesną autorstwa J. Chmielewskiej, K. Grocholi, H. Kowalskiej, M. Musierowicz, M. Nurowskiej, I. Sowy, ks. J. Twardowskiego, M. Gretkowskiej, H. Krall, A. Sapkowskiego, O. Tokarczuk, D. Terakowskiej. Literaturą wojenną oraz klasyką, przede wszystkim polską, interesowali się głównie czytelnicy najstarsi.

W zainteresowaniach najmłodszych niewiele się zmieniło. Dzieci interesowały się bajkami, wierszykami, krótkimi opowiadaniami. Chętnie były wypożyczane książeczki-zabawki. Pierwszeństwo w wyborach miały zdecydowanie książki w twardej oprawie, bardzo kolorowe, z dużą czcionką i pięknymi ilustracjami. Popularnością cieszyły się serie wydawnicze Franklin, Bob Budowniczy, Książki Szczęśliwego Dzieciństwa, Martynka, Słoń Benjamin, Disney. Wśród poszukiwanych autorów znajdowali się: H.Ch. Andersen, J. Brzechwa, W. Chotomska, Grimm, A. A. Milne, L.M. Montgomery, J.K. Rowling, K. Siesicka, A. Szklarski, J. R. Tolkien.

Z literatury niebeletrystycznej, poza pozycjami niezbędnymi w procesie kształcenia, wypożyczane były książki o charakterze wspomnieniowym i biografie znanych ludzi. Niezmiennie od wielu lat popularnością cieszyła się literatura faktu i tzw. książki chwili. W zestawieniach najpoczytniejszych autorów powtarzały się nazwiska: N. Davis, R. Kapuściński, W. Suworow, B. Wołoszański.

Wskaźnikiem dobrze obrazującym adekwatność księgozbioru i elastyczność biblioteki w stosunku do potrzeb użytkowników jest wskaźnik obrotu zbiorów, obrazujący ile razy jedna jednostka ewidencyjna zbiorów była wypożyczona statystycznie w ciągu roku. Kolejny rok biblioteka multimedialna w Olsztynie - Planeta 11, z całkowicie nowymi, dostosowanymi do potrzeb swoich czytelników zbiorami oraz z dobrze zaplanowaną kampanią promującą jej działalność może służyć przykładem: jej wskaźnik osiągnął poziom 12,72 (+3,91 w porównaniu do 2004 r.). Dla porównania - wskaźnik obrotu zbiorów w całym województwie warmińsko-mazurskim był równy 1,25 (-0,04), w bibliotekach miejskich - 1,51 (-0,03), a na wsi - tylko 0,86 (-0,05). Dokładniej przedstawia to poniższy wykres:

WSKAŻNIK OBROTU ZBIORÓW

Wypożyczenia książek i czasopism na miejscu:

• w województwie - 1 831 001 (-95 903)
• w miastach - 1 463 184 (-69 543)
• na wsi - 367 817 (-26 360)

Ogółem wzrost wypożyczeń na miejscu odnotowano w 11 miastach (22%) oraz w 36 gminach (37%) prowadzących placówki na wsi.

Na każde 100 mieszkańców w województwie odnotowano 128,18 wypożyczenia na miejscu - czyli o 6,72 mniej niż w 2004 r. W mieście wskaźnik wyniósł: 170,51 (-8,02), a na wsi 64,49 (-4,68).

Wypożyczenia czasopism na miejscu stanowią 63,96% (-0,59% w porównaniu z rokiem 2004) ogółu wypożyczeń książek i czasopism w województwie.

Spadek wysokości wskaźnika wypożyczeń czasopism jest w dużej mierze spowodowany zmniejszaniem się nakładów na prenumeratę prasy. Wiele bibliotek zakupuje tylko kilka tytułów periodyków rocznie lub nie zakupuje prasy w ogóle, tak więc znaczna część tych wypożyczeń opiera się na czasopismach pochodzących z darów, czyli są to najczęściej niekompletne i przypadkowe tytuły.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych

Znaczące zainteresowanie użytkowników zbiorami specjalnymi wskazuje na konieczność zwiększenia nakładów na te kolekcje. Dziś nie można mówić o nowoczesnej bibliotece, jeżeli nie ma w niej multimediów. W zasadzie już sam fakt funkcjonowania w bibliotece tego rodzaju zbiorów należy ocenić jako podnoszący rangę i atrakcyjność placówek w oczach ich użytkowników. Niestety w 85 gminach miejskich i wiejskich naszego województwa nie gromadzi się tego typu zbiorów, a w związku z tym ich użytkownicy pozbawieni są dostępu do nowoczesnych mediów.

Pocieszające jest, iż znacząco wzrasta liczba wypożyczeń zbiorów specjalnych: ogółem w województwie wypożyczono 226 402 (+77 339) jednostek ewidencyjnych zbiorów specjalnych, w tym audiowizualnych: 190 760 (+80 941).

Fakt, iż spada liczba wypożyczeń tradycyjnych zbiorów, a wzrasta - materiałów w nowych formatach, powinna przekonywać biblioteki do zmiany polityki gromadzenia zasobów.

Wypożyczenia wszystkich zbiorów bibliotecznych łącznie na zewnątrz i na miejscu w 2005 r.:

• w województwie - 7 044 828 j. ew. (-287 918)
• w miastach - 5 101 761 j. ew. (-162 970)
• na wsi - 1 943 067 j. ew. (-124 948)

Statystyczny czytelnik wypożyczył w ciągu minionego roku:

• w województwie - 26 j. ew.
• w miastach - 25 j. ew.
• na wsi - 29 j. ew.

W związku z tym, że spadła zarówno liczba wypożyczeń, jak i liczba czytelników powyższe wskaźniki - wynikające ze stosunku tych dwóch wielkości - pozostały bez zmian w porównaniu z rokiem 2004.

Działalność informacyjna

Biblioteki publiczne są głównymi centrami gromadzącymi zasoby służące zdobywaniu wiedzy i informacji. Bibliotekarze udzielają informacji bibliograficznych i rzeczowych korzystając z własnych i nabytych zasobów bazodanowych, także - coraz częściej - wykorzystując zasoby Internetu.

W 2005 r. i latach poprzednich aktywność korzystania z działalności informacyjnej przedstawiała się następująco:

LICZBA UDZIELONYCH INFORMACJI:
 

DYNAMIKA LICZBY UDZIELONYCH INFORMACJI W LATACH 2002-2005

Wypożyczenia międzybiblioteczne

Uzupełnieniem własnych zbiorów w udostępnianiu na miejscu jest system wypożyczeń międzybibliotecznych, w naszym rozległym terytorialnie województwie jeszcze ciągle niedoceniany. Dziwi fakt, że wobec wzrastającej liczby osób uczących się i podnoszących kwalifikacje liczba wypożyczeń międzybibliotecznych w województwie zmniejszyła się. W roku sprawozdawczym odnotowano 5 114 wypożyczeń tego rodzaju, to jest o 54 mniej niż w 2004 r.