Górowo Iławeckie

Zachowane regularne, średniowieczne założenie przestrzenne. Miasteczko zbudowano na planie wydłużonego prostokąta. Na centralnie usytuowanym rynku, z którego wychodzi osiem ulic, stoi kilka starszych kamieniczek i zabytkowy ratusz z ciekawą drewnianą wieżą. Zachowały się fragmenty XV-wiecznych murów obronnych.
Miasto założone na skrzyżowaniu dróg handlowo-militarnych, w centrum Natangii. Osada targowa otrzymała prawa miejskie w 1335 r. z rąk komtura Henryka de Muro. Palisada wokół niej została zastąpiona murem obronnym z kamieni polnych i cegły z Bramą Dolną (Młyńską) i Górną. W 1414 r. miasto zdobyły wojska polskie, a w czasie wojny trzynastoletniej zostało spalone przez Krzyżaków. Górowo Iławeckie nękały wojny, pożary i epidemie. W 1655 r. spłonęła cała zabudowa w obrębie murów miejskich. W 1818 r. rozebrano Bramę Dolną, w 1827 r. – Bramę Górną. Ożywienie gospodarcze nastąpiło w 2 poł. XIX w. i początku XX w. w związku z budową dróg i linii kolejowych.
Od 1535 aż do 1810 r. miasto należało kolejno do rodów Waldburgów i Schwerinów. W 1807 r., w czasie wojny francusko-prusko-rosyjskiej, na plebanii w Górowie Iławeckim nocował Napoleon. Dom zachował się do dziś.
Do ważniejszych zachowanych zabytków należą: ratusz – budynek wybudowany w stylu gotyckim (XIV w.), budynek na planie prostokąta z charakterystyczną drewnianą wieżyczką; Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, wybudowany w stylu neogotyckim (1895 r.); Cerkiew greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego (XIV w., z ikonostasem Jerzego Nowosielskiego oraz największym na Warmii malowidłem sufitowym); wieża ciśnień; zabytkowe kamieniczki w centrum miasta; zabytkowy cmentarz żydowski; unikatowe Muzeum Gazownictwa.

Źródła:
Mazury, Warmia i Suwalszczyzna, Bielsko-Biała, 2005.
Bałdowski Jan, Warmia Mazury Suwalszczyzna, Warszawa, 1996.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn, 1992.
http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3rowo_I%C5%82aweckie