Najnowsze kierunki rozwoju duńskich bibliotek publicznych – Jon Madsen
W latach ubiegłych biblioteki dysponowały kwotą 500 koron na jednego mieszkańca, obecnie wskaźnik ten wynosi 330. Wobec tego, aby nie obniżył się komfort usług zaczęto wprowadzać rozwiązania samoobsługowe. Wprowadzenie reformy bibliotek oprócz obniżenia pułapu wydatków na cele biblioteczne, pociągnęło za sobą likwidację co czwartej placówki w Danii. Na Bornholmie zlikwidowano 3 małe biblioteki, które miały najniższe obroty.
Wprowadzone zmiany spowodowały 10% spadek odwiedzin i wypożyczeń w duńskich bibliotekach, na Bornholmie udało się jednak utrzymać wskaźniki na tym samym poziomie.
W Ronne zamieszkuje 1/3 ludności Bornholmu, a lokalna biblioteka odnotowuje 2/3 całego obrotu wypracowywanego przez ogół bibliotek publicznych wyspy. W Ronne odnotowuje się corocznie 26 wol. wypożyczeń na 1 czytelnika, podczas gdy średnia krajowa wynosi 13 wol. Wysokie wyniki osiągane przez bibliotekę w Ronne wynikają z faktu, iż w tym mieście jest najwięcej miejsc pracy oraz placówek edukacyjnych i mieszkańcom wygodnie jest przy okazji korzystać z usług bibliotecznych właśnie tutaj.
Główny Urząd Biblioteczny wprowadzając reformę usług bibliotecznych ustalił, że biblioteki mają pozostać jedynie w miejscowościach do 15 000 mieszkańców. Wtedy na Bornholmie zostałaby tylko 1 biblioteka. Jednakże dzięki władzom lokalnym i mieszkańcom wyspy pozostawiono szerszą sieć biblioteczną, ponieważ mają oni dużą świadomość korzyści wynikających z łatwej dostępności usług bibliotek publicznych. Dowodem zainteresowania społeczności lokalnej działaniem bibliotek jest działanie na Bornholmie „Rady użytkowników bibliotek”, której rola wywodzi się z pojęcia „bliskiej demokracji”. Jej funkcjonowanie prawnie nie jest uregulowane. Podstawowym celem rady jest zapewnienie dialogu między decydentami a użytkownikami; rada to efektywny „adwokat” w stosunku do polityków, a politycy liczą się ze zdaniem rady. Członkowie rady wybierani są spośród przedstawicieli różnych jednostek: 2 osoby reprezentują samorząd lokalny, 1 osoba sektor edukacji, 1 związek bibliotek, 2 osoby to pracownicy bibliotek, 1 lub 2 organizacje lokalne. Rada ma wpływ na wydatkowanie budżetu bibliotek, ustalanie godzin ich otwarcia, ustalanie zasad funkcjonowania i rodzajów działań podejmowanych w bibliotekach.
Reforma duńskich bibliotek skoncentrowała się na następujących obszarach:
- silna współpraca w zakresie dostawy i rozwoju tradycyjnych usług z wykorzystaniem Internetu,
- wykorzystanie nowych technologii web 2.0 (dwustronna komunikacja),
- realizacja przyjętej w 2000 r. ustawy o bibliotekach w Danii, gdzie wprowadzono pojęcie biblioteki hybrydowej – wizji polegającej na integracji materiałów bibliotecznych w zbiorach, fizycznej biblioteki z możliwościami wynikającymi z wdrożenia nowych technologii i tworzeniem bibliotek wirtualnych. Głównym celem ma być polepszenie dostępu do zasobów bibliotek. Strategia wprowadzenia idei biblioteki hybrydy wynikła z obserwowanych wyników działalności bibliotek: obserwowany był spadek wypożyczeń tradycyjnych materiałów bibliotecznych przy jednoczesnym wzroście popularności usług opartych na nowych technologiach. Biblioteka hybrydowa stanowi punkt wyjścia dla biblioteki przyszłości,
- włączenie bibliotek w realizację hasła rządowego – „Dania w globalnej gospodarce”, gdzie kładzie się punkt ciężkości m.in. na wiedzę i innowacje. Daje to bibliotekom możliwości działania w zakresie kształcenia, informacji i badań, co ma przyczynić się do rozwoju kultury i zdolności innowacyjnych mieszkańców. Jeżeli biblioteki, będą w stanie udźwignąć to wyzwanie, to znajdą się w centrum realizacji tego hasła. Ważne jest jednak, aby zachować odpowiednią równowagę. Jeżeli nie spełnimy wizji władz, nie otrzymamy środków na utrzymanie, jeżeli nie spełnimy wizji użytkowników, to nie przyjdą do biblioteki.
W rozwoju bibliotek są 2 możliwości:
- dostarczamy taki „towar”, którego oczekują użytkownicy i wtedy biblioteka istnieje,
- nie spełnimy oczekiwań użytkowników i wtedy pójdą gdzie indziej, a biblioteki będą zamykane.
Internet i inne media zmieniły podejście do informacji. W Danii 90% społeczeństwa ma w domu Internet, biblioteka nie ma monopolu na informację, jednak to biblioteka widzi różnicę między wiedzą (informacja przetworzona dla konkretnego odbiorcy), a informacją. W Internecie istnieje potrzeba instrukcji bibliotecznych, ponieważ występuje zjawisko przeładowania informacją (overload information – wzrost zdolności produkowania i organizowania informacji), a wiedza staje się „zagubiona w informacji”.
Celem tradycyjnej biblioteki było dostarczanie informacji (pasywna rola), obecnie – umożliwienie przekształcania informacji w wiedzę (aktywna rola), bo dopiero wiedza ma znaczenie dla użytkownika.
W Danii prowadzonych jest wiele serwisów internetowych związanych z bibliotekami np.:
- www.bng.dk – internetowy przewodnik po duńskich bibliotekach,
- www.litteratursiden.dk – propozycje w zakresie literatury pięknej, informacje o tytułach, autorach i rodzajach książek, bibliotekarze – aktywni pośrednicy – udzielają dobrych rad czym warto się zająć i co przeczytać, czytelnicy też mogą zamieszczać swoje komentarze,
- www.netmusic.dk – serwis zawierający ok. 2 mln pozycji plików muzycznych do pobrania; jest to usługa legalna i bezpłatna; udostępnianie tego typu usług równoważy odnotowywany spadek wypożyczeń książek i płyt CD,
- www.netlydbog.dk – zamiast wypożyczać audiobooki w bibliotece można je ściągnąć z Internetu, dla użytkowników biblioteki jest to usługa bezpłatna, biblioteka płaci tantiemy – 27 koron za każde pobranie; jest to ekonomiczniejsze niż zakup audiobooka, którego cena wynosi ok. 1200 koron.
- www.bs.dk – strona Głównego Urzędu Bibliotecznego zawierająca wiele pomysłów, teksty strategii, dokumentów, dane statystyczne; strona częściowo dostępna też w j. angielskim
