Konferencja/warsztaty PULMAN Współpraca bibliotek publicznych, muzeów i archiwów w projekcie budowy sieci informacyjnej instytucji kultury w Polsce.

W dniach 10-12 października 2002 r. w Starych Jabłonkach koło Olsztyna odbyła się konferencja poświęcona współpracy bibliotek publicznych, muzeów i archiwów w projekcie budowy sieci informacyjnej instytucji kultury w Polsce. Organizatorem była Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie, a współorganizatorami Zarząd Główny Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy.

Konferencja połączona była z krajowymi warsztatami, które na jesieni 2002 r. odbywały się we wszystkich krajach włączonych w realizację projektu PULMAN.

Wystąpienia w pierwszym i drugim dniu konferencji dostarczyły uczestnikom informacji i materiału do późniejszej warsztatowej pracy w grupach. Przewidziano także pokazy multimedialne i komputerowe, których zadaniem było m.in. wskazanie, w jaki sposób gromadzone są informacje w bibliotekach, muzeach i archiwach.

Na początku konferencji/warsztatów wystąpiła Irena Petryna - wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego, która poparła inicjatywę zwartego systemu informowania, upowszechniania kultury i czytelnictwa z wykorzystaniem nowoczesnych technik oraz podkreśliła znaczący udział województwa warmińsko-mazurskiego w tych działaniach.

Pierwszy referat wygłosiła Breda Karun ze Słowenii, członek Zarządu projektu PULMAN. Omówiła najważniejsze cele, zadania i dalsze zamierzenia projektu. Zaznaczyła, iż na obecnym etapie projekt, którego realizacja trwać będzie do maja 2003 r., przekształca się już raczej w ruch na rzecz bibliotek. Teraz jednym z ważniejszych zadań będzie znalezienie źródeł dalszego finansowania, po oficjalnym zakończeniu projektu.

Kolejna prelegentka - Joanna Kacprzak (Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy) skoncentrowała swoje wystąpienie na zaprezentowaniu kilku przykładów współpracy, jaka prowadzona jest między sektorami bibliotek, muzeów i archiwów w innych krajach. Przedstawione zostały przykłady różnych przedsięwzięć, od imponujących dokonań na szczeblu narodowym w Wielkiej Brytanii, po lokalne projekty w Norwegii i Bułgarii.

Dzień pierwszy zakończyła prezentacja systemu PROLIB firmy MAX ELEKTRONIK S.A. z Zielonej Góry.

Drugi dzień rozpoczął referat Jana Wołosza (Zarząd Główny SBP w Warszawie) pt. Modernizacja warsztatów bibliotecznych w słabnącej sieci bibliotek publicznych. Przedstawione zostały zmiany i tendencje w sieci bibliotek po reformie administracyjnej oraz problemy, przed jakimi stają biblioteki w kontekście dysproporcji pomiędzy ich finansowaniem a nowymi usługami i możliwościami rozwoju w społeczeństwie informacyjnym. Omówione zostały zagadnienia dotyczące organizacji sieci bibliotek oraz nowoczesnej biblioteki publicznej, problematyka nowych narzędzi i związanych z nimi usług w bibliotekach, a także przykłady nowych rozwiązań organizacyjnych zastosowanych w Bibliotece Pod Atlantami w Wałbrzychu i Miejskiej Bibliotece Publicznej we Wrocławiu. We wnioskach podkreślono, iż działania modernizacyjne w polskich bibliotekach publicznych są podejmowane, choć następują powoli. Najczęściej dzieje się to jednak dzięki aktywności i inicjatywności samych bibliotekarzy, bez wsparcia programowego i materialnego ze strony władz rządowych, co staje się obecnie kluczowym problemem w dalszym rozwoju bibliotek publicznych w naszym kraju.

Roman Ławrynowicz i Marcin Majdecki przedstawili dokonania Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie w zakresie unowocześniania usług oraz rozwoju sieci bibliotek w województwie warmińsko-mazurskim. Wymieniono czynniki, które spowodowały przyjęcie określonej koncepcji podejmowanych działań i skoncentrowania ich wokół automatyzacji biblioteki, realizacji programów pomocowych i projektów, obejmujących również biblioteki terenowe. Omówiono zrealizowane lub będące w realizacji projekty, z których na szczególną uwagę zasługują obecnie: Wirtualna Powiatowa Biblioteka Publiczna, BIL - Baza Informacji Lokalnej, BIS - Biblioteczna Informacyjna Sieć Szkoleniowa oraz PULMAN - Public Libraries Mobilising Advanced Networks.

Kolejny referent - Lucjan Biliński (Ministerstwo Kultury) omówił zadania, jakie stoją przed bibliotekami publicznymi po uchwaleniu ustawy o dostępie do informacji, aktualne tendencje w zakresie informacji w bibliotekach, zadania, która nakłada na biblioteki publiczne ustawa o bibliotekach w zakresie informowania o zbiorach własnych oraz innych instytucji w tym muzeów i archiwów. Zwrócono uwagę, że biblioteki publiczne są obecnie najbardziej kompetentne do prowadzenia i koordynowania działalności informacyjnej, szczególnie w obrębie informacji regionalnej, lokalnej. Omówione zostały aktualne grupy użytkowników, rodzaje usług informacyjnych oraz tematyka poszukiwanych informacji. Podkreślone zostały wspólne cele bibliotek, muzeów i archiwów oraz uwarunkowania prawne współpracy tych instytucji w naszym kraju. Referent przekazał również informacje dotyczące dotacji Ministerstwa Kultury, regulacji prawnych w zakresie zamówień publicznych przy zakupie książek oraz planowanej aktualizacji ustawy o bibliotekach.

Teresa Szymorowska (Książnica Kopernikańska Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Toruniu) zaprezentowała koncepcję stworzenia sieci bibliotek publicznych w Polsce - INFOBIBNET. Przedstawione zostały priorytety i cele projektu, misja bibliotek publicznych, partnerzy realizacyjni oraz korzyści do osiągnięcia. Podczas dyskusji, która wywiązała się po wystąpieniu, Lucjan Biliński złożył propozycję, by biblioteki składające wniosek o dofinansowanie zadań z budżetu państwa podkreślały, że środki będą przeznaczone na pokrycie kosztów pozaustawowych np. na rozszerzenie zakresu usług o punkty informacyjne o Unii Europejskiej. Maria Wasik (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Zielonej Górze) zasugerowała udostępnienie przez Ministerstwo Kultury informacji na temat jakie biblioteki publiczne otrzymały środki z dotacji celowych na zadania podstawowe i dodatkowe. Bogdan Pierechod (dyrektor Departamentu Kultury i Edukacji Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie) zwrócił uwagę, iż w przypadku nieprzekazania przez samorządy lokalne środków z budżetu państwa, które przeznaczone są dla konkretnej biblioteki naruszana zostaje ustawa o finansach publicznych i biblioteka może dochodzić swoich praw sądownie.

Kolejna referentka - Agnieszka Jaskanis (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie) podkreśliła zmieniającą się rolę kultury we współczesnym świecie oraz znaczenie informacji o kulturze, w tym informacji muzealnej, przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Do stworzenia systemu informacji muzealnej niezbędne jest przyjęcie odpowiednich standardów. Omówiony został program Sieciowy System Wymiany Informacji Muzealnej - SSWIM, który stanowi dla sektora muzealnictwa narzędzie umożliwiające wzajemne udostępnianie informacji o zasobach dóbr kultury oraz jest odpowiedzią na społeczną potrzebę stworzenia nowoczesnego dostępu do zbiorów muzealnych. Przedstawiono informacje na temat tworzenia programu, jego działania a także cele przygotowania projektu i programu SSWIM.

Dr Andrzej Biernat (Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych) rozpoczął wystąpienie od przypomnienia początków i kalendarium wydarzeń w informatyzacji archiwów w Polsce. Omówił stan obecny w archiwach państwowych (wyposażenie w sprzęt komputerowy, dostęp do Internetu, serwis www.archiwa.gov.pl, najważniejsze bazy danych). Następnie na podstawie wniosków z przeprowadzonej ankiety, scharakteryzowane zostały działania podejmowane w innych archiwach polskich (bazy danych, cele strategiczne podejmowanych działań, główne problemy związane z dostępem do informacji archiwalnej utrwalonej w tradycyjnej formie oraz najważniejsze zadania na najbliższe lata).

W krótkich prezentacjach wystąpili Leszek Masadyński z firmy Sokrates_Software z Poznania, który przedstawił nowe możliwości systemu bibliotecznego SOWA oraz Marek Kuczyński z Archiwum Państwowego w Olsztynie, który zademonstrował archiwalną bazę danych.

W ostatnim na konferencji referacie dr Bronisław Żurawski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) omawiał kwestie związane z perspektywami rozwoju technologii informacyjnej oraz jej wpływ na rolę i pozycję społeczną bibliotek. Podkreślił, iż zmiany technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT - Information and Communication Technology) będą determinować zmiany w zdobywaniu wiadomości i wiedzy przez człowieka oraz zmiany w organizacji pracy szczególnie tam, gdzie dużą rolę odgrywa informacja. Technologie te będą więc miały ogromny wpływ na funkcje bibliotek, a także na biblioteki i muzea w przyszłych społeczeństwach. Prelegent skoncentrował się na próbie znalezienia odpowiedzi na 2 zasadnicze pytania: jak rozwój wspomnianych technologii wpłynie na nasze życie za 10-30 lat? oraz jak rozwój tych technologii wpłynie na funkcje bibliotek i na same książki oraz funkcje bibliotek i muzeów? Przedstawione zostały najważniejsze wydarzenia w dziejach nauki, dzięki czemu rozwinęły się technologie ICT oraz istotne wydarzenia, w zakresie rozwoju samych technologii. Następnie zaprezentowane zostały wizje tego, co czeka nas za 10, 20 lat. Przewiduje się, że biblioteki naukowe w przyszłości będą pełnić rolę głównie archiwalną, a biblioteki publiczne będą się dalej rozwijać jako jednostki kultury i centra informacji lokalnej.

W dalszej części obrad przedstawiono krótkie komunikaty uczestników warsztatów szkoleniowych PULMAN w europejskich bibliotekach - centrach doskonałości. Elżbieta Górska (Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy), Maciej Kraiński (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Gdańsku) oraz Krzysztof Kozłowski (Miejska Biblioteka Publiczna w Olsztynie) podzielili się wrażeniami z tygodniowych wyjazdów zagranicznych.

Merytoryczne zajęcia w tym dniu zakończyły się pracą w grupach dyskusyjnych. Obradowały cztery zespoły tematyczne: 1 - Koncepcja sieci bibliotecznej w Polsce (moderator - Jan Wołosz), 2 - Możliwości współpracy bibliotek publicznych, muzeów i archiwów w Polsce (moderator - Joanna Burska, w zastępstwie Agnieszki Jaskanis), 3 - Usługi w bibliotekach publicznych - Poradniki PULMAN - wskazówki społeczne i w zakresie zarządzania (moderator - Elżbieta Górska) oraz 4 - Usługi w bibliotekach publicznych - Poradniki PULMAN - wskazówki techniczne (moderator dr Aleksander Radwański).

Grupa 1 - uczestnicy dyskusji stwierdzili, że konieczne jest tworzenie programów rządowych na rzecz bibliotek. Zrównoważeniem dla osłabienia sieci tradycyjnej może stać się powstawanie sieci komputerowych, a główna baza danych powinna się znajdować w wojewódzkiej bibliotece publicznej. Niezbędne są centralne fundusze na informatyzację bibliotek oraz podjęcie starań o tańszy dostęp do Internetu. Konieczne jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: co zrobić, by te problemy docierały do świadomości władz.
Grupa 2 - podjęcie współpracy międzysektoralnej wymaga określenia podstawowych problemów do rozwiązania na poziomie centralnym oraz regionalnym, lokalnym. Dobrym rozwiązaniem byłoby powołanie grupy - forum porozumiewawczego w celu usprawnienia komunikacji między bibliotekami, muzeami i archiwami, promowania współpracy, stworzenia portalu, którego ważną częścią stanie się baza możliwych źródeł finansowania. Konieczne jest określenie grup odbiorców podejmowanych w tym zakresie inicjatyw oraz sprawdzenie możliwości współdziałania z sektorem edukacyjnym np. z Interklasą. Ważne jest rozpoczęcie wzajemnego informowania o zbiorach tych trzech sektorów, podjęcie współpracy we własnym środowisku, co może zaowocować wspólnymi inicjatywami kulturalnymi, a także stanowić zaczątek budowy centrów historii lokalnej. Współpraca na szczeblu lokalnym powinna na obecnym etapie stanowić podstawę podjęcia działań.
Grupa 3 - dyskusja dotyczyła głównie adekwatności terminologii używanej w polskojęzycznej wersji Poradników PULMAN. Zaproponowano wprowadzenie niezbędnych zmian i uzupełnień, szczególnie polskich przykładów i inicjatyw. Stwierdzono, że Poradniki są rodzajem podręcznika współczesnego bibliotekarstwa i poprzez wskazanie konkretnych rozwiązań pogrupowanych tematycznie są one łatwe do wykorzystania przez różne grupy odbiorców. Zasugerowano potrzebę przeprowadzenia szkoleń przybliżających treści Poradników w bibliotekach wojewódzkich i powiatowych.
Grupa 4 - omówione zostały kolejne rozdziały sekcji technicznej Poradników. Stwierdzono, iż w warunkach polskich w dużej mierze ta część może służyć jako przewodnik po zagadnieniach do wykorzystania w przyszłości. Niektóre proponowane rozwiązania są zbyt drogie do zastosowania w Polsce np. technologia RFID - Radio Frequency Identification, czy też dostęp do informacji bibliotecznej drogą radiową lub sieci komórkowych.

We wszystkich grupach stwierdzono, że wiele osób nie zdążyło się jeszcze dokładnie zapoznać z treścią Poradników, gdyż zostały one udostępnione w Internecie kilka dni przed konferencją. Podkreslono, że należy upowszechnić ich treść. Poradniki w wersji polskojęzycznej dostępne są w Internecie na stronie: www.pulmanweb.org/countries/Poland.htm, link - pobierz Poradnik.

Podczas konferencji powstał także dokument - Memoriał, który odpowiednio dopracowany i przyjęty przez dyrektorów wojewódzkich bibliotek publicznych ma posłużyć do zainteresowania władz rządowych i samorządowych sytuacją, w jakiej się znajdują biblioteki oraz ma pomóc w uświadomieniu władzom, iż rola i możliwości działania tych instytucji wzrastają we współczesnym świecie, w którym coraz większą rolę odgrywa dostęp do informacji. Rozwinięcie pełnego potencjału nie jest możliwe bez odpowiednich programów rządowych i wsparcia finansowego.

Celem konferencji/warsztatów było przedyskutowanie koncepcji sieci bibliotecznej w Polsce, Poradników Pulman oraz rozpoczęcie współpracy bibliotek, muzeów i archiwów. Konferencja może być tylko początkiem dalszych działań i dopiero ich podjęcie i rozwijanie może sprawić, iż stanie się ona ważna dla bibliotekarstwa polskiego oraz współpracy miedzysektoralnej. Te zagadnienia pozostają teraz główną troską organizatorów konferencji. Będziemy się starali upowszechniać wszelkie powstałe inicjatywy oraz aktywnie uczestniczyć w ich podejmowaniu.