Tańce wojenne miały za zadanie „zachęcać do walki, podnosić ducha wojennego lub odstraszać nieprzyjaciela; służyły też do uświetnienia zwycięstwa; w okresie pokoju uprawiane były jako ćwiczenia przygotowawcze do nowej wojny” (I. Turska „Krótki zarys historii tańca”, s. 23). Takie tańce ponadto rozwijały odwagę i sprawność fizyczną. Ich ślady zachowały się w tradycyjnej kulturze wielu krajów.

„Taniec rycerzy spod Grunwaldu” został opracowany na podstawie tradycji tańców rycerskich – zgodnie z treścią historyczną tej walki oraz ze znajomością malarstwa odtwarzającego ten okres. To ruchomy obraz, przedstawiający w sposób pantomimiczno-baletowy zmaganie się polskich rycerzy z Krzyżakami – niewidzialnym na scenie. Taniec przedstawia również czynności bitewne – marsz, podchody, czajenie się, bieg jako rozpęd przed zadaniem ciosu i walkę wręcz. Fragmenty walki przedstawia się jedynie z punktu widzenia polskich rycerzy – ich pozy i kroki ukazują widzom działania wroga. To oczywiście symboliczne uproszczenie, czyli artystyczna wizja bitwy.

Taniec rycerzy spod Grunwaldu
zapis nutowy

(Hryniewiecka, Jadwiga: Taniec rycerzy spod Grunwaldu / Jadwiga Hryniewiecka. – Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, 1967.)

(Hryniewiecka, Jadwiga: Taniec rycerzy spod Grunwaldu / Jadwiga Hryniewiecka. – Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, 1967.)

Aby podkreślić narastanie napięcia dynamicznego obrazu walki, trzeba wyćwiczyć odpowiednie wykonanie tańca – dokładne i wyraziste.

Tancerze, ustawieni zwartą grupą w szachownicę, przechodzą wzdłuż tylnej ściany sceny od lewej kulisy w kierunku prawej. Idą wydłużonym krokiem, trzymając miecz w opuszczonej prawej ręce, z ostrzami skierowanymi w przód. Są poważni, pewni siebie, spokojni.

Gdy czoło grupy znajdzie się blisko prawej kulisy, rycerze zatrzymują się, przyjmując pozę odpoczynku z oparciem ostrza miecza na podłodze. Ich poza ma wyrażać dumę i godność.

Świadomość bliskości wroga budzi w nich czujność i każe im się rozglądać (nie psując szyku). Następnie cofają się, przybierają dogodne pozycje, by rozpocząć podchody w celu ustalenia stanowisk wroga. Rycerze są skupieni, ostrożni i ożywieni. Krążą pospiesznym krokiem wokoło sceny – w równych odstępach czasu zwracając się w przeciwną stronę (nie zmieniają przy tym kierunku marszu, patrząc raz w przód, a raz w tył).

Nieregularne ustawienie grupy w szachownicę po linii koła daje widzom wrażenie, że liczba rycerzy rośnie, że jest ich na scenie coraz więcej. Przyjmują pozycję obronną, ustawieni w podwójny szereg na jednej linii – i odpierają atak. To pierwsza niewielka potyczka zakończona sukcesem, którego symbolem jest ustawienie się tancerzy w trzech wyrazistych grupach.

Kolejna zmiana ugrupowania to podchody, śledzenie wrogiego wojska – i atak (ruch energiczny, gwałtowny). Rycerze atakują na wszystkie strony – po liniach promieni okręgu.

Następnie przedstawiają gonitwę za uciekającym wrogiem i wreszcie dochodzi do najostrzejszej, najbardziej dynamicznej walki (to coraz szybsze mnożenie ciosów w usystematyzowanym porządku).

Końcowa faza bitwy to walka wręcz – rycerze w pojedynkę zwierają się z wrogiem (rozproszenie tancerzy po polu walki), pokonując go młyńcem miecza na cztery strony świata. W ostatniej potyczce wróg atakuje raz jeszcze, rycerze skupiają się w zwartą grupę – zbiorowo i błyskawicznie kończą bitwę. Zwyciężają – depczą insygnia wroga. Kończą walkę pozą odpoczynku – pełną pewności siebie i spokoju.

Czytelne dla widowni, wyraziste odtworzenie treści tańca wymaga bardzo precyzyjnego przygotowania technicznego tancerzy-amatorów. Każdy ruch, krok, zwrot głowy, skierowanie spojrzenia, zamach, uderzenie mieczem musi być wykonane z pełną świadomością, z bardzo dokładnym wyliczeniem rytmu, przy opanowaniu podstawowych elementów tańca.

„Taniec rycerzy spod Grunwaldu” skomponowany został dla ośmiu tancerzy, jednakże bez zmian w układzie tańca może go tańczyć większa liczba mężczyzn, jeśli tylko wymiary sceny na to pozwolą. Taniec czerpie z tradycji wieku XV – z tego okresu pochodzi wzór ubioru i przypuszczalna forma tańca.

Elementy tańca są bardzo proste, nie wymagają wysokiej techniki tancerzy i dostępne są dla każdego zespołu amatorskiego.

Podstawowe elementy ruchowe tańca to różnorodne rodzaje chodu i marszu w różnym tempie – od powolnego, wręcz majestatycznego kroku, aż do bieg. Ważna jest odmienność postawy ciała w poszczególnych fragmentach tańca. Najtrudniejszym elementem jest prowadzenie miecza (wyćwiczenie, kierunków „uderzeń”, aby miecze o siebie nie zahaczały).

Ważna więc jest rzetelność opracowania tańca. Ćwiczenia należy wprowadzać stopniowo, zwracając uwagę na świadome i precyzyjne wykonywanie ruchów, na czas ich trwania, na akcentowanie i na „gatunek” ruchu – rozciągnięty (wypełniający takt) lub urywany (z króciutką pauzą między jednym a następnym poruszeniem się)

Warto zaangażować się w ćwiczenia przygotowawcze (można je rozbudowywać i urozmaicać w zależności od sprawności tancerzy).

Z założenia bronią, którą się będą posługiwać rycerze podczas tańca, jest miecz, ale podczas ćwiczeń (dla bezpieczeństwa) może to być dłuższy drążek. Miecz nie może w żadnym momencie tańca przeszkadzać tancerzowi. Podczas ćwiczeń motywów tanecznych rycerze powinni przyzwyczajać się do operowania najpierw trzymanym w ręku drążkiem, potem laską lub ciupagą, a na koniec mieczem, który musi mieć odpowiednią wagę. Miecz można wykonać z cienkiej dykty, a jego rękojeść z drzewa. Długość ostrza miecza powinna wynosić ok. 90 cm, długość rękojeści – 15 cm, grubość rękojeści umiarkowana – wygodna do uchwycenia.

Ubiór tancerza:

• koszula trykotowa, bawełniana, z długimi rękawami, w kolorach: szarym, brązowym, czerwonym lub granatowym,
• na nogach trykoty tego samego koloru, co koszula,
• na koszuli rodzaj kaftana (napierśnik) z materiału imitującego skórę (jasny brąz) lub kolczugi (srebrny), plecionej z cienkiego sznurka, imitującego srebrne kółka,
• na kaftanie luźny, skórzany pas, ozdobnie nabijany mosiężnymi blaszkami. misiura srebrna, również kolcza (pleciona z cienkiego sznura i malowana na kolor srebrny) na głowie i barkach,
• rękawice koloru srebrnego z mankietem,
• buty skórzane, jasnobrązowe.

Tancerze z tej samej grupy mogą być różnie ubrani.

Ćwiczenia przygotowawcze
(muzyka marszowa; metrum 4; tempo umiarkowane)

1. Chód w przód, w którym stąpnięcie poprzedzone jest uderzeniem stopą o podłogę.
2. Chód w tył, w którym stąpnięcie poprzedzone jest uderzeniem stopą o podłogę.
3. Na zmianę wykonywanie ćwiczenia 1 i 2.
4. Wypad w przód.
5. Wypad w bok.
6. Wypad poprzedzony podskokiem.
   
7. Wypad w bok, poprzedzony podskokiem.
   
8. Kroki w bok przeplatane zmianą kierunku.
   
9. Bieg.
10. Zwroty głowy.
11. Zwroty głowy podkreślone ruchem tułowia.
    
12. Zwroty tułowia.
13. Pochylenie i prostowanie tułowia.
    
14. Naprężanie mięśni rąk.
    
15. Ciągnienie.
16. Ciągnienie rękami połączone z wypadem.
17. Ruch uderzenia ręką – cios.
18. Zarysowanie ręką ósemki.
    

OPIS układu tańca

Tancerze ustawieni są za kulisami z lewej (od widza) strony sceny w dwurzędzie. W dwójkach tancerz z lewej strony znajduje się o jeden krok w tyle za swoim partnerem, w prawej ręce opuszczonej w dół, każdy z nich trzyma miecz, którego ostrze skierowane jest ukosem w przód, W czasie taktów wstępu (od 1-11) czekają za sceną .

Takt 1-4

Rycerze wchodzą na scenę dwójkami, ustawieni w szachownicę. Zaczynają lewą nogą, Idą 8 kroków w przód, wzdłuż tylnej ściany sceny, krokiem marszowym, wykonując długie kroki na całą stopę. Nogi stawiają z góry, zginając kolano, które prostują jednocześnie z przeniesieniem na tę nogę ciężaru ciała. Barki są silnie zwrócone o pół obrotu w prawo, prawym ramieniem w tył – tak że lewe ramię jest wysunięte w kierunku ruchu. Dzięki temu górna część ciała zwrócona jest przodem do widowni, gdy pas biodrowy i nogi widziane są z profilu. Głowa zwrócona w kierunku ruchu, nieco wzniesiona. Mięśnie lewej ręki napięte – linia lęki zaokrąglona, dłoń zwinięta w pięść. Postawa rycerzy wyraża siłę i odwagę, a jednocześnie ostrożność i wyczekiwanie, co wyczuwa się dzięki nieznacznym przerwom między jednym a drugim krokiem.

Po tych ośmiu krokach, pierwszy z grupy tancerzy winien znaleźć się w prawym rogu w głębi sceny. Ustawienie tancerzy (w szachownicę) nie ulega zmianie, odległości wyrównane.

Takt 5. Na „raz” – tancerze wykonują lewą nogą jeszcze jeden krok, tym razem akcentowany, zwracając się jednocześnie przodem do widowni. Na „dwa” – akcentowany krok w miejscu prawą nogą (do pozycji rozkroku), jednocześnie prawą rękę z mieczem unoszą w przód, kierując ostrze miecza pionowo w dół. W końcu taktu 5 opierają ostrze miecza na podłodze.

Takt 6. Na „raz” – tancerze ujmują rękojeść miecza lewą ręką, przenosząc prawą rękę ostrym, strzelistym ruchem bokiem w górę, gdzie rękę zatrzymują, na „dwa” – krótkim ruchem każdy z tancerzy opuszcza prawą rękę i opiera dłoń władczo na rękojeści miecza. Łokcie obydwu rąk odsunięte na zewnątrz. Głowa wzniesiona.

Interpretacja: rycerz zdecydowany jest walczyć do ostatecznego zwycięstwa zna swoją siłę i zna wartość swego miecza.

Takt 7. Pobudka, brzmiącą w muzyce, budzi w rycerzach niepokój. Słuchają w prawo – wytrzymanie pozy do końca taktu – wypatrywanie wroga i nasłuchiwanie.

Takt 8. Raptowny zwrot w prawo i przeniesienie ciężaru ciała na lewą nogę, nie poruszając stóp, aż do zgięcia kolana lewej nogi. Miecz i ręce na nim oparte nie zmieniają położenia. Postawa rycerzy wyraża wielkie skupienie, wywołane podejrzeniem, że wróg jest w pobliżu.

Takt 9 –11. Tancerze zmieniają położenie rąk, wracając do układu z taktów 1-4. Cofają się w lewy tylny róg sceny. Wykonują 6 niewielkich kroków w tył w rytmie ćwierćnut (zaczynają lewą nogą), nie prostując kolan. Posuwają się ostrożnie i bezgłośnie.

Takt 12. Na „raz” – ostatni krok w tył prawą nogą, na „dwa” – głęboki wypad w przód na lewą nogę z silnym wychyleniem tułowia w przód, głowa wzniesiona. Poza pełna napięcia. Ręka z mieczem opuszczona w dół, ostrze skierowane w przód.

Takt 13-20. Rycerze wypatrują wroga – idą po linii szerokiego koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Idą w rytmie ósemek; co cztery kroki wykonując zwrot tułowia o pół obrotu; cztery kroki posuwają się w przód – przy czym ręka z mieczem znajduje się wewnątrz koła (motyw taneczny 1).

Tancerze zachowują ustawienie na linii w szachownicę, w takcie 20 zatrzymują się na dwu liniach ukośnych w lewym, tylnym rogu sceny (nie za głęboko jednak) – w pierwszym szeregu pięciu rycerzy, w drugim trzech. Miecz unoszą w górę, ostrze miecza kierują poziomo w tył nad głową, Lewa ręka nieco odsunięta od tułowia w bok.

Takt 21-24. Pierwsza potyczka.

1. Rycerze raczej bronią nic niż atakują. Dwukrotnie wybiegają całą grupą, utrzymując kształt grupy, zadają cios i wracają. Cofają się na poprzednie miejsca, Miarowym ruchem, trwającym cały takt, unoszą prawą rękę z mieczem nad głowę. Tancerze wykonują dwa razy motyw taneczny 2.

Takt 25-28. Wróg wycofał się i ukrył. Rycerze zmieniają ustawienie. Każdy z nich, trzymając prawą rękę z mieczem opuszczoną w dół, krąży po linii niewielkiego koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara krokiem czajenia się, czy podchodu – który odbywa się w rytmie ćwierćnut, przy stale zgiętych kolanach. Tancerze wykonują motyw taneczny 3 – krokiem w tył, ustawiają się na dwu liniach ukośnych na prawej stronie sceny (analogicznie i symetrycznie do ustawienia przed pierwszą potyczką, lecz na drugiej stronie sceny). Aby uzyskać nowe ustawienie, każdy z tancerzy przy krążeniu rysuje nieco inną linię koła, krok w tył, którym kończy się motyw taneczny 3, jeden wykonuje większy, drugi mniejszy.

Takt 29-32. Powtórzenie taktów 21-24 z nowego ustawienia i w inną stronę – w kierunku lewego przedniego rogu sceny: dwa wykonany motyw taneczny 2 (zadanie ciosu z rozpędu).

Takt 33-36. To samo, co w taktach 25-28 – motyw taneczny 3, krążenie po linii oddzielnych kół. Na zakończenie tego motywu tancerze ustawiają się w trzech grupach rozproszonych po scenie. W każdej grupie przybierają wojownicze, wyraziste pozy, symbolizujące okres przerwy w walce i przygotowań do następnej akcji.

Grupa I ustawia się w głębi na środkowej linii sceny, formując trójkąt. Wszyscy trzej tancerze zwróceni są lewym bokiem do widowni przodem do lewej kulisy. Dwaj tancerze bardziej oddaleni od widowni stoją jeden za drugim w odstępie długiego kroku, obydwaj w takiej samej pozie: głęboki wypad na prawą nogę; tułów wyprostowany, barki prawym ramieniem zwrócone w przód; prawa ręka z mieczem wzniesiona nad głową, ostrze miecza położone poziomo, skierowane w tył; lewa ręka uniesiona nisko w bok – napięta, dłoń zwinięta. Głowa wzniesiona, twarz zwrócona w prawo.

Trzeci tancerz ustawiony jest w przerwie między wyżej opisanymi, wysunięty bliżej widowni. Wykonuje bardzo głęboki wypad na prawą nogę, tak że kolano prawej nogi znajduje się przed miejscem oparcia stopy. Miecz w położeniu pionowym, oparty ostrzem na podłodze, na rękojeści wsparte dłonie rycerza. Tułów prosty, głowa w pozycji naturalnej, twarz zwrócona w kierunku lewej kulisy.

Grupę II stanowią trzej tancerze ustawieni na prawej stronie sceny, bliżej widowni niż grupa I. W grupie II jeden tancerz (środkowy) zwrócony przodem do widowni stoi w pozycji rozkroku, w obu rękach uniesionych w górę trzyma miecz skierowany ostrzem pionowo w górę. Całe ciało wyprostowane, głowa. Zwrócona w prawo – w kierunku lewej kulisy. Tancerz, ustawiony po lewej stronie poprzednio opisanego, zwrócony jest lewym bokiem do widowni, stoi w pozycji rozkroku, barki zwrócone prawym ramieniem w przód. Miecz trzyma w prawej ręce, umieszczając dłoń przy lewym biodrze. Ostrze położone ukośnie, skierowane w tył; lewa ręka uniesiona w bok poniżej linii ramion. Głowa zwrócona w kierunku lewej kulisy. Naprzeciw ostatnio opisanego tancerza ustawia się trzeci tancerz z tej grupy, wysunięty nieco bliżej widowni, trochę ukośnie. Klęczy na prawym kolanie, lewa noga zgięta oparta w przedzie; miecz w prawej ręce ułożony jest ukośnie, ostrzem skierowany w przód i w dół. Barki i głowa zwrócone w prawo – tancerz ogląda się za siebie w kierunku lewej kulisy.

Grupę III stanowią dwaj tancerze znajdujący się na lewej stronie sceny. Są oni bokiem zwróceni do widowni – jeden prawym, drugi lewym bokiem, obydwaj klęczą na jednym kolanie, miecze podniesione krzyżują jak w walce. Twarz zwracają w kierunku lewej kulisy.

Pozy tancerzy mówią o ich gotowości do dalszej walki, o ich sile i odwadze. Wszyscy patrzą w tym samym kierunku, jakby z tej strony spodziewali się nadejścia wroga.

Takt 37-40. Tancerze wytrzymują pozy bez ruchu.

Takt 41-44. Tancerze zwracają się tyłem do środka sceny, ręka z mieczem uniesiona w górę do położenia poziomego (ostrze skierowane w tył). W tej postawie krokiem dwudzielnym w tył zbliżają się do środka sceny, gdzie formują koło, blisko ustawiając się jeden przy drugim. Krok dwudzielny w tył wykonują w następujący sposób:

na „raz” – krótki krok w tył prawą nogą na całą stopę, postawioną z góry, kolana zgięte, postawa pełna czujności, na „i” – lekko akcentowane uderzenie w podłogę lewą stopą na linii pięty prawej nogi – kolana nadal zgięte, na „dwa” – krótki krok w tył lewą nogą, wykonany w ten sam sposób jak opisano na «raz» dla prawej nogi, na „i” – lekko akcentowane uderzenie prawą stopą na linii pięty lewej nogi.

W czasie taktów 41-43 i na „raz” taktu 44 tancerze wykonują siedem dwudzielnych kroków w tył. Na „dwa” taktu 44 stawiają lewą nogę do pozycji, rozkroku, prostują nogi w kolanach; rękę z mieczem opuszczają w dół przed siebie (w lewo), ostrze skierowano ukośnie w dół przecina linię kolan. Ustawieni są na linii koła tak, że lewa ręka każdego z nich przykryta jest przez sąsiedniego tancerza. Głowę ostrym ruchem zwracają w prawo.

Takt 45-50. Koło krąży w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara. Tancerze wypatrują, czy wróg nie wybiegnie z zasadzki. W każdych dwu taktach wykonują:

• na „raz” – krok po linii koła w prawo prawą nogą – krok o charakterze marszowym, lecz cichy, przy lekko zgiętych kolanach
• na „dwa” – krok lewą nogą ukosem w prawo w bok, krzyżując przed prawą nogą. Kolana silniej zgięte. Górna część ciała zwrócona bokiem w kierunku ruchu.

W następnym takcie (46):

• na raz – jeszcze jeden krok w prawo prawą nogą
  
• na dwa – raptownym ruchem zwracają głowę w lewo i wykonują niewielki wypad w bok w lewo na lewą nogę. Tułów pochylony w lewo, prawa wyprostowana noga oparta stopą na podłodze. Ciężar ciała przeniesiony na lewą nogę (ręka z mieczem i linia barków nie zmieniają położenia). W następnym takcie znów zwrot w prawo i powtórzenie motywu tanecznego: trzy kroki w prawo, czwarty krok – wypad w lewo. Ten motyw tancerze powtarzają trzykrotnie, utrzymując cały czas małe odległości między sobą. W końcu taktu 50 tancerze zwracają głowę na wprost.

Takt 51-52. Cztery kroki chodu w przód po liniach promieni, rozszerzając koło. W końcu taktu 52 tancerze zatrzymują się w rozkroku, ujmują miecz oburącz i unoszą go nad głowę, nadając mu położenie poziome, ostrze skierowane w tył. Interpretacja: tancerze przygotowują się do starcia z wrogiem.

Takt 53-56. Czterej tancerze – co drugi – wybiegają w przód po liniach promieni i zadają cios, po czym cofają się, unosząc stopniowo miecz nad głowę. Czterej inni najpierw cofają się, unosząc w górę miecz, a w następnym takcie wybiegają po liniach promieni i zadają cios. Tancerze stosują motyw taneczny 2 z tą różnicą, że miecz trzymają oburącz.

W takcie 53 wszyscy wykonują krótkie kroki, żeby w następnych taktach mieć więcej przestrzeni do rozpędu przed ciosem. W końcu taktu 56 jedna czwórka kończy epizod walki w pozie tuż po zadaniu ciosu z mieczem opuszczonym w dół, w szerokim rozstawieniu na liniach promieni, daleko od środka sceny. Druga czwórka w pozie przygotowania do rozbiegu, z mieczem uniesionym w górę, w ustawieniu blisko środka sceny.

Takt 57-60. Tancerze wykonują motyw taneczny 3, goniąc uciekającego wroga – krążenie każdego z osobna po linii małego koła. Jednocześnie zmieniają ugrupowanie.

W takcie 57, przy pierwszym kroku, opuszczają miecz ukośnie w dół z ostrzem skierowanym w lewo. Każdy, krążąc po linii małego koła, wyznacza dla siebie drogę, tak aby w końcu taktu 60 czterej tancerze znaleźli się w prawym przednim rogu sceny, czterej inni w lewym tylnym rogu sceny. Wszyscy zwróceni przodem do widowni. Po raz drugi grupują się w rycerskich pozach w oczekiwaniu dalszych spotkań z wrogiem.

Pozy tancerzy w obydwu grupach są takie same. Każda grupa ustawia się w czworoboku (na jego rogach). Wszyscy tancerze unoszą prawą rękę z mieczem w górę tak, że ostrze miecza położone jest ukośnie od prawej strony do lewej nad głową – prawie równolegle do barków. Lewa ręka uniesiona nisko w bok. Najbliżej widowni stoi jeden tancerz w bardzo głębokim wypadzie na prawą nogę w bok (prawie przyklęka), nieco dalej widowni stoi dwóch rycerzy w wypadzie na prawą nogę – barki, głowa i ręka z mieczem są widoczne nad mieczem pierwszego tancerza. Najdalej od widowni stoi jeden tancerz, w równej linii za pierwszym. Stoi w rozkroku tak, żeby widać było jego pierś nad mieczem drugiego szeregu. Druga czwórka ustawia się w ten sam sposób, wszyscy zwracają głowy w prawo.

Takty 61-62. Wytrzymanie pozy bez ruchu.

Z tego ustawienia tancerze błyskawicznie w następnych taktach wpadają w akcję najgwałtowniejszego nasilenia walki. Przy pierwszych krokach zajmują miejsca po dwóch na bokach sceny – po dwie dwójki naprzeciw siebie – przodem zwróceni do środka sceny.

W taktach 65-70 tancerze wykonują motyw taneczny 4.

Takt 63. Dwaj tancerze – jeden z prawej strony sceny (z grupy statycznej) i jeden z lewej – biegną w głąb sceny i stamtąd po liniach prostych podążają do przodu sceny, gdzie, wykonując półobrót, zadają cios. Jednocześnie dwaj inni tancerze – również jeden z prawej strony, drugi z lewej – biegną na przód sceny, po czym tyłem zwróceni do widowni podążają w głąb sceny, mijając się z dwójką tancerzy, którzy biegną z głębi do przodu sceny – ci czterej tancerze przebiegają wzdłuż sceny. W tym czasie dwaj tancerze z prawej strony sceny przebiegają do ustawienia blisko prawej kulisy, jeden obok drugiego, przodem zwróceni do środka sceny. Dwaj tancerze z lewej strony sceny, z grupy statycznej, przebiegają do ustawienia analogicznego blisko lewej kulisy, naprzeciw poprzednio opisanej dwójki. Ostatnie dwie dwójki tancerzy w końcu taktu 63 już na wyznaczonych miejscach, zadają cios nie wykonując pół obrotu.

Takt 64. Dwie dwójki ustawione z boków sceny – przebiegają w poprzek sceny, mijając się. (Obydwie dwójki z przodu i w głębi sceny – zadają cios, wykonując pół obrotu w prawo jako zakończenie przebiegnięcia).

Takt 65. Tancerze znajdujący się z przodu i w głębi sceny – przebiegają wzdłuż sceny.

Takt 66. Tancerze ustawieni z boków sceny – przebiegają w poprzek sceny.

Takt 67-69. To samo w taktach 63-65.

Takt 70. Cios zadają dwaj tancerze na przedzie sceny i dwaj w głębi sceny; jednocześnie ostatni raz przebiegają po dwóch w poprzek sceny tancerze ustawieni na bokach, W końcu taktu 70 tancerze przy ostatnim kroku zmieniają nieco ustawienie – znów grupują się po dwóch w ten sposób, żeby się nawzajem nie zasłaniać. Ustawieni są na scenie w szachownicę, niezupełnie regularnie, przodem zwróceni do widowni. Przód sceny zostawiają częściowo wolny.

Takt 71-76. Rycerze walczą z wrogiem pierś w pierś. Dla zobrazowania takiej walki każdy z tancerzy ujmuje miecz obydwiema rękami i kreśli mieczem przed sobą ósemkę. Powtarza ten ruch trzykrotnie coraz to w inną stronę, gdyż przed zakreśleniem mieczem następnej ósemki zmienia pozycję, wykonując ćwierć obrotu w prawo.

W taktach 71-72. Tancerze przeskokiem wykonują ćwierć obrotu w prawo, zwracając się lewym bokiem do widowni. Stają w pozycji rozkroku i kreślą mieczem, trzymanym w obydwu rękach, linię ósemki przed sobą na boki na wysokości piersi i głowy.

W taktach 73-74 drugim przeskokiem w miejscu wykonują ćwierć obrotu w prawo. Zwracają się tyłem do widowni i powtórnie kreślą linię ósemki ostrzem miecza.

W taktach 75-76 tancerze przeskokiem wykonują pół obrotu w prawo. Zwracają się przodem do widowni – po raz trzeci i ostatni kreślą mieczem linię ósemki.

Takt 77. Zwalniają lewą rękę i opuszczają ją w dół. Prawą rękę z mieczem również opuszczają, kierując ostrze miecza w przód. Zaczynając prawą nogą, wykonują cztery długie kroki w tył i grupują się w głębi na lewej stronie sceny. Przygotowują się do ostatecznego pognębienia wroga. W końcu taktu 77 stoją na prawej nodze, lewa noga wysunięta w przód – uniesiona nisko nad podłogą.

Takt 78. Zgięcie kolana prawej nogi, pochylenie tułowia – rycerze napięci, skupieni, czają się, by zaskoczyć wroga.

Takt 79 (metrum 4). Tancerze biegną po liniach ukośnych do przodu sceny w rytmie: półnuta, dwie ćwierćnuty, powtarzając ten zestaw kroków dwukrotnie. Po ostatnim kroku wykonują odbicie do dość wysokiego przeskoku (lewa noga uniesiona w przód, prawa w tył, przy tym unoszą rękę z mieczem w górę.

Takt 80. Opadają z przeskoku na lewą nogę. Stawiają prawą nogę do pozycji rozkroku oraz zadają dwa gwałtowne, silne ciosy – pierwszy cios od prawej strony w dół, drugi od lewej w dół. W czasie zadawania ciosów tancerze silnie zginają kolana, pochylają barki i głowę; podnosząc rękę z mieczem w górę prostują się. Ruch ręki szeroki, bezwzględny, ostateczny.

Takt 81. Deptanie wrogiego sztandaru lub innych insygniów. Silnie akcentowany krok w miejscu prawą nogą (postawioną z góry). Następnie drugi akcentowany krok do pozycji rozkroku lewą nogą i miecz w górze, lewa ręka uniesiona w bok na linię pasa (mięśnie napięte, dłoń zwinięta w pięść).

Takt 82. Tancerze wolno opuszczają miecz w dół, opierając jego ostrze na podłodze; lewą ręką ujmują rękojeść miecza, prawą unoszą po linii szerokiego łuku w górę, prostują się, głowy zwracają ukośnie w prawo w przód – wytrzymują pozę do końca taktu.

Takt 83. Opierają prawa rękę na rękojeści miecza. Głowę zwracają na wprost – gest ręki i poza ogłaszają zwycięstwo.

Tancerze trwają w ostatnio opisanej pozie, po czym ujmują miecz prawą ręką i opuszczają rękę w dół – ostrze miecza położone ukośnie

Takt 84 – 87, Tancerze krokiem chodu w tył, w rytmie półnut (zaczynając prawą nogą), cofają się w głąb sceny, tworząc zwartą grupę na prawej stronie sceny. Wykonują przy tym krótkie kroki, tak że noga kryje drugą nogę, postawa wyprostowana, głowę wolno zwracają w prawo.

Takt 88-93. Na „raz” taktu 83 ostrym, zdecydowanym ruchem zwracają się w kierunku lewej kulisy, zatrzymując barki w położeniu na wprost widowni. Krokiem majestatycznym, lecz mocnym (w rytmie ćwierćnut), wychodzą dwójkami za kulisy.

MOTYWY TANECZNE

Metrum 2

1. Zwrot co cztery kroki

Rycerze sposobem poruszania się wyrażają swoją podejrzliwość, czujność. Badają, gdzie wróg się ukrył – obawiają się zasadzki.

Rycerze pochyleni w przód, zginając silnie kolana, idą cztery kroki w przód po linii koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara przed siebie, po czym wykonują zwrot tułowiem i, posuwając się nadal w tym samym kierunku, patrzą za siebie.

Prawa ręka z mieczem opuszczona w dół, zgięta (linia ręki zaokrąglona), ostrze miecza skierowane w lewą stronę, ukośnie w dół. Lewa ręka przyjmuje symetrycznie zbliżone położenie – mięśnie ręki napięte, dłoń zaciśnięta. Głowa zwrócona w lewo, nieznacznie uniesiona. Motyw taneczny mieści się w dwu taktach.

Takt 1. Tancerz ustawiony jest na linii koła, tyłem do środka koła, nogi zwrócone przodem w kierunku ruchu, górna część ciała – lewym bokiem. Głowa zwrócona w lewo – w kierunku ruchu.

W rytmie ósemek wykonuje cztery kroki w przód po linii koła. Zaczyna prawą nogą, kroki są raczej wypadami, przy tym po stąpnięciu nie prostuje nogi.

Po czwartym kroku częściowo prostuje się i wykonuje zwrot tułowia o 3/4 obrotu w prawo, zwracając się przodem do środka koła, przenosząc przy tym rękę z mieczem. Twarz zwraca w lewo. Patrząc za siebie.

Takt 2. Cztery kroki po linii koła, nadal w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara, w postawie, jaką tancerz przyjął. Po czwartym kroku taktu 1. Po czwartym kroku taktu 2 znów wykonuje zwrot niemal o pół obrotu w lewo, wracając do ustawienia początkowego. W następnych taktach powtarza motyw taneczny bez zmian, posuwając się dalej po linii koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara.

2. Zadanie ciosu z rozpędu i powrót na poprzednie miejsce. Postawa prosta, tułów lekko przechylony w tył, ciężar ciała oparty jest na lewej nodze, prawa noga przygotowana do wykonania kroku w przód, uniesiona nieco nad podłogę. Głowa wzniesiona. Prawa ręka z mieczem uniesiona w górę, ostrze miecza skierowane w tył w położeniu poziomym. Lewa ręka odsunięta od tułowia nisko w bok. Motyw taneczny mieści się w dwu taktach.

Takt l. Na „raz” – długi krok w przód prawą nogą (krok pośredni między krokiem chodu i krokiem biegu)

na „i” – drugi taki sam krok w przód lewą nogą

na „dwa” – akcentowany krok-wypad w przód prawą nogą i uderzenie mieczem – opuszczenie prawej ręki w dół 1 raptowne zatrzymanie jej. Lewa ręka unosi się trochę wyżej w bok, lewa noga uniesiona niewysoko w tył. Tułów pochylony w przód. Ruch prawej ręki prowadzi miecz po linii prostej, tak aby miecze wszystkich tancerzy opadały po liniach równoległych.

Takt 2. Cofnięcie się na poprzednie miejsce i stopniowe uniesienie miecza w górę – do poprzedniego położenia

na „raz” – krok w tył lewą nogą oraz rozpoczęcie ruchu prostowania tułowia i unoszenia ręki z mieczem,

na „i” – krok w tył prawą nogą, oraz dalsza faza unoszenie prawej ręki

na „dwa” – krok w tył lewą nogą, tułów przechyla się w tył. Głowa wzniesiona, prawa ręka uniesiona w górę (jak przed taktem 1). Lewa ręka opuszczona do poprzedniego położenia – nisko w bok. Postawa pełna napięcia, przygotowanie i atak wykonany z impetem., który narasta przy każdym następnym uderzeniu mieczem.

3. Przejście po linii koła.

Syntezą pogoni za wrogiem w układzie tańca jest krążenie każdego tancerza osobno po linii małego koła. Motyw wykorzystany jest jednocześnie do zmiany ustawienia grupy.

Postawa wyjściowa: tancerz stoi na lewej nodze, prawa z tyłu w styku z podłogą, ręka z mieczem uniesiona w górę, ostrze miecza skierowane poziomo w tył.

Tancerz zatacza małe koło krokiem pół chodu-pół wypadu w rytmie ćwierćnut. Motyw taneczny mieści się w czterech taktach.

Takt 1. Na „raz” – krok prawą nogą z ćwierćobrotem w prawo – rozpoczęcie: wejście na linię małego koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówki zegara, jednocześnie tancerz opuszcza prawą rękę z mieczem, trzymając ją przed sobą – ostrze miecza skierowane ukośnie w lewo. Lewa lęka uniesiona nisko w bok, mięśnie naprężone. Barki zwrócone prawym ramieniem w przód, zajmują położenie równoległe do drogi, po której tancerz się posuwa, tułów pochylony w kierunku ruchu. Krok długi, kolana zgięte. Postawa rycerza wyraża czujność, skupienie, ostrożność.

Na „dwa” – wydłużony krok lewą nogą po linii koła w tym samym, co poprzednio, kierunku; postawa bez zmian.

Takt 2. Następne dwa kroki po linii małego koła – tancerz uważnie, z napięciem patrzy przed siebie (wypatrując wroga).

Takt 3. Jeszcze dwa kroki po linii koła, którymi tancerz zamyka linię koła (lub linię zbliżoną do koła).

Takt 4. Na „raz” – tancerz prostuje się, wykonuje ćwierć (lub nieco więcej, zależnie od ustawienia na scenie) obrotu w prawo na lewej nodze i krok w tył prawą nogą. Jednocześnie rozpoczyna stopniowe unoszenie prawej ręki z mieczem w górę. Miecz prowadzi przed sobą i blisko siebie. Lewą rękę unosi nieznacznie wyżej w bok w lewo, mięśnie ręki naprężone,

na „dwa” – krok w tył lewą nogą, kolano proste. Prawa noga pozostaje Z przodu, nisko uniesiona nad podłogę, tułów wychylony w tył, prawa ręka z mieczem uniesiona w górę, ostrze miecza ma położenie poziome i skierowane jest w tył, głowa nieco wzniesiona.

4. Cios poprzedzony rozbiegiem.

Rycerz walczy. Motyw ten stosowany jest w jednym z bardziej dynamicznych fragmentów tańca.

Tancerz biegnie w pogoni za wrogiem z dużym rozpędem, .po czym zadaje cios i natychmiast zawraca, by znów dopaść wroga. Postawa prosta, ciężar ciała na lewej nodze, prawa ręka z mieczem opuszczona w dół – w przód.

Takt 1. Cztery kroki biegu w przód po linii prostej, zaczynając prawą nogą. Kroki duże, wykonane z rozmachem w rytmie ósemek.

Przy pierwszym kroku biegu-tancerz unosi w górę rękę ż mieczem. Lewa ręka opuszczona w dół, ale odsunięta od tułowia. Mięśnie ręki naprężone, dłoń zwinięta w pięść. Głowa wzniesiona, tułów wychylony nieco w przód.

Takt 2. Na „raz” – następne dwa kroki w przód – prawą, po czym

na „dwa” – wypad w przód prawą nogą, głębsze pochylenie tułowia i rozpoczęcie ciosu – prawą ręką z mieczem tancerz wykonuje ruch w dół. Lewą rękę unosi nieco wyżej w bok (dłoń zaciśnięta)

na „i” – wyprostowanie prawej nogi i tułowia, po czym pół obrotu na prawej nodze, z jednoczesnym zakończeniem ciosu – miecz prowadzony jest po linii łuku (nisko). Głowa pochylona w dół. Lewą nogę tancerz dostawia na przednią część stopy do prawej nogi, którą ruchem tym wspomaga przy obrocie.

Następny takt poprzedzony jest uniesieniem ręki z mieczem w górę, po czym następuje powtórzenie wszystkich ruchów opisanych dla taktu 1 i 2.

Opracowane na podstawie:
Hryniewiecka, Jadwiga: Taniec rycerzy spod Grunwaldu / Jadwiga Hryniewiecka. – Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego, 1967.