Magdalena Strzyż

Biblioteka pełna znaczeń

Jakie środki ekspresji towarzyszą osobom niewidomym w kontakcie ze sztuką? Stojąc przed obrazem, rzeźbą czy budowlą architektoniczną nie zadajemy sobie pytania: co widzimy? Dzięki wzrokowi mamy możliwość interpretacji dzieła i wyzwalania emocji. A co z odbiorcami pozbawionymi tego zmysłu? Nie mają przecież możliwości zobaczenia otaczającego świata, a co za tym idzie utrudniony dostęp do kultury. Choć od zarania dziejów brak wzroku kompensowany był opisem słownym wizualnych elementów to przybliżenie wytworów natury, obrazów, rzeźby, filmu czy sztuki nie jest łatwe. Wzmacnia ten proces „oglądanie dotykiem”, które niestety nie w każdym przypadku jest możliwe.

Opis słowny wytworów natury i człowieka przyjął w dwudziestym wieku formę audiodeskrypcji. Jest to specjalna technika narracyjna pozwalająca za pomocą szeregu werbalnych opisów wizualnych odbiorcom z deficytem wzroku na odbiór treści. Dzięki niej osoby niewidome mają wyrównane szanse w dostępie do dóbr kultury. Ale czy aby na pewno?

Po raz pierwszy w Polsce w 2006 r. w Białymstoku odbył się pokaz pełnometrażowego filmu z audiodeskrypcją pt. „Stażyści”. Kolejno pojawiły się: serial telewizyjny „Ranczo” i pełnometrażowy film „Katyń” oraz „Chopin. Pragnienie miłości”. Muzeum Opactwa Benedyktynów w Tyńcu dostosowało kopie wybranych eksponatów muzealnych, makietę klasztoru oraz warsztaty do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących umożliwiając bliższe poznanie kompleksu opactwa i jego historii. Podobnie Muzeum w Stalowej Woli udostępnia w Galerii przez Dotyk stałą plenerową wystawę 24 kamiennych rzeźb artystów polskich i ukraińskich, a Zamek Królewski w Warszawie Pokój Marmurowy i Salę Tronową.

W Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie podjęto również w roku bieżącym działania wyrównujące szanse osób niewidomych i niedowidzących w czasie wybranych wystaw organizowanych w Starym Ratuszu. Dzięki zastosowaniu w przekazie ustnym zasad audiodeskrypcji i percepcji dotykowej, która wzmacnia doznania słuchających osób zaprezentowano cztery wystawy.

Cykl prezentacji wystaw dla gości niepełnosprawnych:

• Muszle świata z kolekcji Davorina Kerekovića – profesor słownie opisał muszle mórz południowych, budowę, kolorystykę, wykorzystanie umiejscawiając w czasie i przestrzeni, a uczestnicy samodzielnie poznali kształty oraz fakturę eksponatów,
  
  
• Życie codzienne i niecodzienne w dwudziestoleciu międzywojennym – okres ten uczestnikom spotkania przybliżyły bibliotekarki Izabela Frąckowiak i Magdalena Strzyż przywołując kontekst historyczny i prezentując dotykowo kolekcję autentycznych przedmiotów użytkowych międzywojnia,
  
  
• Korespondencja dawniej i dziś – ponownie Izabela Frąckowiak i autorka niniejszego tekstu dostarczyły osobom z dysfunkcją wzroku wiedzy na temat wymiany informacji, materiałów i narzędzi do pisania, znakowania dokumentów od początków cywilizacji po dzień dzisiejszy oraz uzupełniły prezentację dotykową fragmentami listów znanych postaci.
  
  
• Mała sztuka antyczna na terenie Chorwacji – kolejno profesor Davorin Kereković przedstawił antyczny krąg kulturowy oraz kopie artefaktów z Muzeum Narona w Vid koło Metković. Omówił ozdobne elementy domów, przedmioty ze szkła, ceramiki i kamienia. Do rąk uczestników spotkania trafiły również liczące sobie około 2 tysiące lat szczątki amfor.
  
  

W spotkaniach licznie uczestniczyli nie tylko pensjonariusze Domu Pomocy Społecznej z Olsztyna, ale również członkowie Polskiego Związku Niewidomych Okręgu Warmińsko-Mazurskiego. Obecni na spotkaniach wyrazili pogląd, że możliwość poznawania obiektów dotykiem jest fascynujące, zwłaszcza jeśli dotyczy oryginalnych eksponatów. Dotychczas nie spotkali się z taką formą uczestnictwa w kulturze. Entuzjastycznie odnieśli się do kontynuacji bibliotecznego projektu skierowanego do osób niewidomych i niedowidzących, a dzięki temu „ ich szara, mało interesująca codzienność nabiera barw”.