dr Danuta Konieczna
Biblioteka Uniwersytecka w Olsztynie

BIBLIOTEKARZE JAKO TWÓRCY BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ W OLSZTYNIE

Rok 2010 upłynął pod znakiem obchodów 60-lecia szkolnictwa wyższego w Olsztynie, gdyż w 1950 r. powołano do życia Wyższą Szkołę Rolniczą (WSR), późniejszą Akademię Rolniczo-Techniczną (ART). Z tym też rokiem wiąże się powstanie pierwszej biblioteki akademickiej, która była integralną częścią powołanej do życia nowej Uczelni. Uczelnia ta, w swojej strukturze, obok trzech podstawowych wówczas wydziałów (Rolniczego, Mleczarskiego i Zootechnicznego) posiadała też zalążek przyszłej Biblioteki Uniwersyteckiej. Drugą biblioteką, która stała się częścią powstałej w 1999 r. Biblioteki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, była Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP), którą powołano do życia w 1969 r. Biblioteka WSP nawiązywała do tradycji Biblioteki Studium Nauczycielskiego (SN), które powstało w 1954 r., a następnie Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (WSN).

W bibliotekach WSR/ART i WSN/WSP, od czasu ich powstania, pracowali ludzie, którzy nie szczędzili swojej wiedzy, umiejętności i zaangażowania, aby zbiory biblioteczne mogły być właściwie gromadzone, opracowane, przechowane i udostępnione pracownikom naukowym, studentom i innym użytkownikom. Szczególnie w pierwszych latach działalności bibliotek istniały kłopoty z doborem wykwalifikowanej kadry, jak również z niedostatecznymi środkami na zakup zbiorów i dotkliwym brakiem miejsca na ich magazynowanie. Stworzenie odpowiednich warunków do udostępniania ich czytelnikom wymagało znacznego wysiłku ze strony pracowników. Trudna sytuacja lokalowa obu bibliotek trwała do 2007 r., kiedy po wielu latach starań, został oddany do użytku nowy budynek Biblioteki Uniwersyteckiej. Było to wielkie wydarzenie, bowiem wówczas ostatecznie udało się zintegrować zespoły pracownicze oraz zespolić księgozbiory, co pozwoliło stworzyć optymalne warunki do pracy w Bibliotece jej użytkownikom, a także bibliotekarzom.

Biblioteka WSR faktycznie rozpoczęła działalność z dniem 1 lutego 1951 r., z chwilą zatrudnienia na stanowisku dyrektora mgr. Ludwika Pelczarskiego. Niektóre opracowania podają, że faktycznie działalność biblioteczna rozpoczęła się 17 marca 1951 r., a więc z chwilą uruchomienia usługi wypożyczania książek. Zbiory do tworzonej od podstaw Uczelni zostały przywiezione z Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Łodzi (9 358 wol.) oraz z Państwowej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie (6 598 wol.). W 1950 r., jak wynika ze sprawozdania prof. Stanisława Grzesiuka¹, zatrudnione były w Bibliotece 2 osoby – jako pracownicy służby bibliotecznej. Jednakże możemy się domyślić, że nie byli to faktycznie bibliotekarze; pracownicy ci nie byli wymieniani w późniejszych sprawozdaniach dyrekcji Biblioteki. Wiadomo, że w pierwszych latach powstawania WSR, przy rozpakowaniu książek, podobnie jak przy innych pracach porządkowych na terenie Kortowa, pracowali asystenci lub inni pracownicy administracji i być może te osoby zostały wymienione w oficjalnej statystyce zatrudnienia za 1950 r.

Wspomniany Ludwik Pelczarski (ur. 25.08.1906 - zm. 1.01.1984) był absolwentem Uniwersytetu Lwowskiego (mgr filozofii w zakresie historii), nauczycielem Gimnazjum we Włodzimierzu. W czasie wojny prowadził tajne nauczanie. Był też organizatorem i dyrektorem gimnazjum w Ostródzie (w l. 1945-1949), a następnie nauczycielem w Giżycku. W latach 1950-1951 pracował w Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie na stanowisku instruktora, kierownika Działu Gromadzenia i Udostępniania Księgozbiorów, a następnie wicedyrektora. Ukończył kurs bibliotekarski w Jarocinie i odbył praktykę międzybiblioteczną II stopnia w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był zatrudniony w Bibliotece WSR jako st. kustosz dyplomowany i pełnił funkcję dyrektora do 30 września 1972 r. Bibliotekę tworzył od podstaw, przykładając szczególną wagę do gromadzenia i opracowania zbiorów. Z jego inicjatywy, na Konferencji zorganizowanej w Olsztynie w 1963 r., powołana została Komisja Koordynacyjna Współpracy Naukowych Bibliotek Rolniczych, której zadaniem była specjalizacja w zakresie gromadzenia czasopism dewizowych. Za czasów jego kierownictwa przejęto i opracowano księgozbiory z bibliotek wspomnianych szkół wyższych z Cieszyna i Łodzi. Doprowadził do stworzenia bogatego księgozbioru służącego potrzebom nauki i dydaktyki. Skompletował wykwalifikowany personel; przykładał dużą wagę do dokształcania pracowników Biblioteki oraz zdobywania uprawnień bibliotekarzy dyplomowanych. Zorganizował też sieć bibliotek filialnych i zakładowych. Po przejściu na emeryturę pełnił funkcję konsultanta swojego następcy dr. Witolda Rumszewicza (do 1976 r.). Był również aktywnym działaczem SBP (m.in. przewodniczącym Zarządu Okręgu SBP w Olsztynie w l. 1955-1957 i 1960-1966). Witold Rumszewicz pisał, że Ludwik Pelczarski, w czasie 22 lat kierowania Biblioteką: ”Wykazał ogromną energię, upór i cierpliwość w pokonywaniu nieprzeliczonych trudności kadrowych, lokalowych, finansowych i organizacyjnych. Swoim osobistym zaangażowaniem, pracowitością i przykładem mobilizował bibliotekarzy do solidnej i sumiennej pracy”².

Warto nadmienić, że początkowo Biblioteka WSR mieściła się w 5 pokojach na I piętrze bloku 21 (obecny budynek rektoratu). W 1953 r. została przeniesiona do bloku 41 (ul. Oczapowskiego 4), gdzie zajmowała pomieszczenia na parterze i w piwnicy do chwili jej rozbudowy w 2000 r., a następnie przeniesienia w 2007 r. do nowego gmachu przy ul. Oczapowskiego 12B.

W 1951 r., obok Ludwika Pelczarskiego, w tworzącej się Bibliotece zatrudniono jeszcze 5 osób. Byli to: Jerzy Cwinarowicz (ówczesny student I roku Wydziału Rolniczego posiadający ukończony kurs bibliotekarski), mgr Henryk Niessner (nauczyciel, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Lwowskiego), Anna Kaczmarska z d. Przyborowska, Helena Wołos z d. Mischke (st. bibliotekarz; pracowała w Bibliotece do 1994 r.) i Bronisław Warzybok (absolwent Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie). Z tego zespołu jedynie L. Pelczarski i H. Wołos wytrwali na stanowiskach bibliotekarskich przez wiele kolejnych lat. Warto nadmienić, że obecnie pracują w Bibliotece Uniwersyteckiej dzieci niektórych z wymienionych wyżej osób: Małgorzata Cwinarowicz – córka Jerzego i Jolanta Wołos – córka Heleny.

W pierwszym dziesięcioleciu funkcjonowania Biblioteki WSR, w latach 1951-1960, przewinęły się przez Bibliotekę 43 osoby, przy czym w 1960 r. na etacie w Bibliotece pracowało 17 osób. Bliższa ocena zatrudnionych wskazywała, że była dosyć znaczna fluktuacja kadr i przykładowo, z bibliotekarzy zatrudnionych w latach 1951- 1953 r. przez 10 lat przetrwało w Bibliotece tylko 5 osób (Ludwik Pelczarski, Maria Frankenberg, Eleonora Lamparska, Helena Wołos, Wiktoria Żurawska). Znaczący był rok 1958, gdy w Bibliotece zatrudniono aż 9 osób (m.in. Irenę Suchtę i Kazimierę Sierakowską).

Wspomniana Biblioteka WSN powstała oficjalnie w 1970 r., mimo że WSN został utworzony w 1969 r.; dokument powołujący Bibliotekę WSN do życia wydany został przez ministra oświaty i szkolnictwa wyższego dn. 29 września 1970 r.³ W 1969 r. zbiory Biblioteki liczyły zaledwie 2146 wol. Lokal Biblioteki (31m²) znajdował się początkowo w budynku przy ul. Żołnierskiej 14; od 1971 r. Biblioteka zajmowała pomieszczenie przy ul. Pieniężnego 3a, a następnie, od 1982 r. w gmachu przy ul. Szrajbera 11⁴.

Biblioteka WSN zatrudniała w 1969 r. jednego pracownika. Była to Helena Malinowska, która wcześniej pracowała w Bibliotece SN. Następną osobą była mgr Danuta Kucner (absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu w Poznaniu), która została powołana na stanowisko kierownika (później dyrektora) z dn. 1 września 1970 r. i pełniła tę funkcję do 30 września 1972 r. W 1970 r. liczba zatrudnionych w Bibliotece WSN to 4 osoby: mgr Danuta Kucner, Helena Malinowska, Krystyna Książek i Zofia Ratkiewicz. W 1971 r. zatrudnieni zostali kolejni pracownicy: mgr Halina Krawczyk z d. Wronkowska (pracowała w Oddziale Udostępniania do 2004 r.), mgr Barbara Malinowska (pracowała w czytelni do 1972 r.), mgr Barbara Remiszewska (pracowała w czytelni i w Oddziale Gromadzenia do 1996 r.), mgr Teresa Świątkowska (zajmowała się opracowaniem zbiorów do 1972 r.) i mgr inż. Nadzieja Woronczuk z d. Anoszkin (pracowała w czytelni i w Oddziale Informacji Naukowej do 2005 r.).

Z dniem 1 września 1972 r. dyrektorem Biblioteki WSN została mgr Kazimiera Sierakowska, która wcześniej była kierownikiem Oddziału Gromadzenia i Uzupełnienia Zbiorów Biblioteki WSR (w l. 1969-1972). Kazimiera Sierakowska (ur. 22.10.1922 – zm.30.03.1990) była starszym kustoszem dyplomowanym; uzyskała też stopień doktora nauk rolniczych. Funkcję dyrektora Biblioteki WSN/WSP pełniła do czasu przejścia na emeryturę w 1983 r. W okresie kierowania Biblioteką zajmowała się od podstaw organizacją placówki, uporządkowaniem i gromadzeniem zbiorów; stworzyła nowe struktury organizacyjne, rozwinęła system bibliotek wydziałowych, instytutowych i filialnych; starała się o zwiększenie lokalu i stanu personelu. W czasie jej kadencji nastąpiła przeprowadzka Biblioteki do pomieszczeń w budynku przy ul. Szrajbera 11.

Trudno tutaj opisać sylwetki wszystkich dyrektorów bibliotek WSR/ART i WSN/WSP, ale wiadomo, że wszyscy poświęcali swoją wiedzę, energię i czas na doskonalenia działalności bibliotek, które stały się podstawą powołanej do życia we wrześniu 1999 r. Biblioteki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego⁵.

Dyrektorami wspomnianych bibliotek byli:

Biblioteka WSR/ART

Biblioteka WSN/WSP

Biblioteka UWM

Na podstawie analizy zatrudnienia, dokonanej na podstawie zachowanych sprawozdań, list obecności, wspomnień pracujących jeszcze lub będących na emeryturze pracowników oraz akt osobowych znajdujących się w Archiwum Uczelni można stwierdzić, że w bibliotekach WSR/ART, WSN/WSP i Bibliotece Uniwersyteckiej UWM pracowało do połowy 2010 r. - 558 osób. Ich liczba w minionych latach ulegała zmianom. Od 6 pracowników w 1951 r. do 142 osób w 2010 r.

Stan zatrudnienia pracowników bibliotek WSR/ART , WSN/WSP, UWM przedstawia tabela:

W 1951 r. kobiety stanowiły 34 % zatrudnionych, a w 2010 r. – 85 % zatrudnionych.

Aktualnie liczba zatrudnionych w Bibliotece Uniwersyteckiej wynosi 142 osoby, w tym 137 pracowników działalności podstawowej. W grupie tej 87,6% pracowników legitymuje się wyższym wykształceniem, w tym 84 osoby (61,3%) posiada wyższe wykształcenie bibliotekarskie. Biblioteka zatrudnia 4 osoby na stanowiskach bibliotekarzy dyplomowanych oraz 8 ze stopniem doktora. Zdecydowana większość pracowników bibliotecznych zatrudniona jest w usługach udostępniania i informacji naukowej (66,4%), a więc nastawiona jest przede wszystkim na kontakty z użytkownikami.

Wiele z zatrudnionych w Bibliotece osób, pracujących czasami przez krótki okres, zrobiło kariery naukowe lub zabłysnęły na polu aktywności kulturalnej. Kariery naukowe zrobili m.in.: Maria Ankudowicz-Bieńkowska - obecnie prof. filologii polskiej w Instytucie Filologii Polskiej UWM, Danuta Bobrzecka – emerytowany prof. rolnictwa, Norbert Kasparek - obecnie prof. historii, dziekan Wydziału Humanistycznego UWM, Teresa Maria Łaguna - prof. nauk ekonomicznych na UWM, Iwona Ndiaye (Obłąkowska-Galanciak) - dr hab. w Instytucie Słowiańszczyzny Wschodniej na UWM, Jadwiga Waźbińska - emerytowany prof. nauk rolniczych, Brygida Wróblewska-Wierzbińska - obecnie prof. nauk rolniczych, Jan Wróblewski - prof. bibliotekoznawstwa, twórca i kierownik Zakładu Bibliotekoznawstwa WSP oraz Tamara Bołdak-Janowska (praca w Bibliotece WSP 1983-1984) – znana poetka i eseistka.

Pracownicy bibliotek dawnych i obecnej zajmowali się też działalnością naukową; publikowali swoje opracowania w wydawnictwach uczelnianych i ogólnopolskich oraz w czasopismach krajowych i zagranicznych. Wykaz publikacji z minionych 60 lat liczy 390 pozycji książek, artykułów, katalogów, bibliografii i tłumaczeń.

Dnia 15 lutego 2011 r. Biblioteka Uniwersytecka obchodziła Jubileusz 60-lecie swojego istnienia. Z okazji Jubileuszu odbyło się uroczyste spotkanie emerytowanych i aktualnie pracujących bibliotekarzy z udziałem rektora UWM prof. dr. hab. Józefa Górniewicza, prorektora, zajmującego się m.in. sprawami Biblioteki prof. dr. hab. Władysława Kordana oraz zaproszonych gości. Dyrektorzy bibliotek, pełniący swoje funkcje w minionych latach: Witold Rumszewicz, Irena Suchta, Stanisław Bekisz i Danuta Konieczna zostali uhonorowani Złotymi Laurami Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie; byłych wicedyrektorów: Danutę Wasilewską, Grażynę Wróblewską, Włodzimierza Sebastyańskiego, Barbarę Ochranowicz, Barbarę Chelt, Teresę Łagodzinską-Małyszko senat i rektor uhonorowali Srebrnymi Laurami UWM, a najstarszych pracowników: Helenę Wołos, Marię Frankenberg, Barbarę Chodań, Halinę Krawczyk, Barbarę Remiszewską i Nadzieję Woronczuk - Brązowymi Laurami.

W czasie spotkania, głos zabrał rektor UWM prof. Józef Górniwicz, przedstawiając problemy związane z pracą Biblioteki Uniwersyteckiej, a gratulacje na ręce dyrektora Biblioteki pani Małgorzaty Szymańskiej-Jasińskiej składali dyrektorzy olsztyńskich bibliotek i przedstawiciele SBP. Wykład o ludziach – twórcach dzisiejszej Biblioteki Uniwersyteckiej wygłosiła Danuta Konieczna. Były też wspomnienia byłych dyrektorów, emerytowanych pracowników Biblioteki i zaproszonych gości. Zabawnym akcentem było wystąpienie Ireny Suchty, wieloletniej dyrektorki byłej Biblioteki ART, która wygłosiła dowcipne „lepieje”⁶, dotyczące pracy w bibliotece. Oto kilka przykładów:

Lepiej zostać pustelnikiem,
niż pracować z czytelnikiem.

Lepiej skąpić na jedzeniu,
niż pracować w gromadzeniu.

Lepiej nigdy nie mieć racji,
niż pracować w informacji.

Lepiej jadać muchomory,
niż przenosić księgozbiory.

Lepiej otruć się w aptece,
niż być szefem w bibliotece.

Spotkanie było połączone z promocją książki autorstwa Elżbiety Borajkiewicz, Barbary Idźkowskiej i Wiesławy Olkowskiej pt. Bibliotekarze akademiccy w sześćdziesięcioleciu szkolnictwa wyższego w Olsztynie 1950-2010, pod red. Danuty Koniecznej, (Olsztyn, Wydaw. UWM w Olsztynie, 2010). Publikacja ta jest poświęcona 558 bibliotekarzom, którzy zatrudnieni byli w bibliotekach WSR/ART i WSN/WSP oraz tym, którzy nadal pracują w Bibliotece Uniwersyteckiej. Publikacja posiada następujące części: kalendarium, sylwetki dyrektorów, wykaz wszystkich pracowników z krótkimi biogramami, bibliografię publikacji pracowników oraz piśmiennictwo na temat bibliotek WSR/ART, WSN/WSP i Biblioteki Uniwersyteckiej UWM. Uzupełnieniem książki są fotografie dyrektorów i innych pracowników oraz liczne zdjęcia zamieszczone na dołączonej płycie CD.