Jolanta Katarzyna Czapska

Ogólniki dla przypomnienia
czyli kilka słów o bibliografii

Encyklopedia PWN podaje, iż termin ‘bibliografia’ oznacza uporządkowany według pewnych kryteriów i spełniający określone zadania informacyjne wykaz, spis dokumentów pisanych oraz dział nauki definiujący zasady tworzenia wspomnianych wcześniej spisów¹.

Słowo ‘bibliografia’ jest pochodzenia greckiego [gr. biblíon - książka, gráphō – piszę] i początkowo oznaczał czynność przepisywania książek. W tym znaczeniu przetrwał do końca średniowiecza, kiedy to wynalazek Gutenberga zaczął być powszechnie stosowany. Liczne druki należało jakoś opisać i uporządkować. Wtedy też termin oznaczający przepisywania zaczął oznaczać czynność opisywania oraz porządkowania ukazujących się druków zgodnie z przyjętymi kryteriami. Pierwsze bibliografie dotyczące poszczególnych dziedzin wiedzy powstały w XV w. Od XVII w. zaczęto wydawać czasopisma o charakterze informacyjno-bibliograficznym. Pod koniec XVIII w. większość krajów europejskich posiadała swoją bibliografię narodową. W 1920 r. sformułowano postulat normalizacji opisu bibliografii w skali światowej. Obecnie pod terminem bibliografia rozumie się uporządkowany spis dokumentów, opracowań dobranych wg określonych kryteriów, spełniających pożądane zadania informacyjne. W zależności od stosowanego kryterium formalnego, treściowego powstaje uporządkowany zbiór o charakterze wyselekcjonowanym, np.: zastosowanie kryterium geograficznego sprawia, że powstaje bibliografia regionalna.

Początki bibliografii polskiej wiążą się z nazwiskiem Szymona Starowolskiego (1588-1656) - publicysty, kanonika krakowskiego, autora Scriptorum Polonicorum Hekatontas sen centum illustrum Poloniae scriptorum elogia et vitae (Setnik pisarzy polskich albo pochwały i żywoty 100 najznakomitszych pisarzy polskich). Jest to słownik biograficzny wybitnych uczonych polskich ze wszystkich dziedzin wiedzy wydany w 1625 r. Pierwszą polską bibliografię literacką opracował Józef Andrzej Załuski (1702-1774) - poeta, dramatopisarz, tłumacz, edytor, mówca oraz kaznodzieja. Jego Bibliotheca poetarum Polonorum, qui patrio sermone, seripserunt została wydana w 1754 r. i zawiera zestawienie oryginalnej twórczości poetów polskich oraz przekłady z języków obcych na język polski, w tym również przekłady utworów łacińskich autorów polskich.

Jedną z najważniejszych, powszechnie znanych, postaci historii polskiej bibliografii jest Karol Estreicher (1827-1908) – polski historyk literatury oraz teatru, krytyk literacki, bibliograf, wieloletni dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej. To on rozpoczął wydawanie „Bibliografii Polskiej”, której pierwsze 22 tomy ukazały się w latach 1872-1908². Zamierzeniem Estreichera było objęcie całości druków wydawniczych w Polsce do końca XIX w. Kontynuację prac podjął najpierw syn Stanisław, następnie wnuk Karol.

W XX w. tworzenie bibliografii miało już charakter instytucjonalny. W okresie międzywojennym prace bibliograficzne rozpoczął Instytut Bibliograficzny przy Bibliotece Narodowej (1928 r.), który wydawał „Urzędowy Wykaz Druków”. Po zakończeniu II wojny światowej centralną placówką w zakresie bibliografii stał się Instytut, który oprócz „Przeglądu Bibliograficznego” wydaje (obecnie w formie elektronicznej) bibliografie tytułów czasopism i ich zawartości. Dodatkowo wiele instytutów naukowych, bibliotek publicznych, pedagogicznych, uniwersyteckich prowadzi prace bibliograficzne wykraczające daleko poza obszar prac Biblioteki Narodowej. Opracowują one piśmiennictwo naukowe z różnych dziedzin wiedzy oraz publikacje o charakterze regionalnym.