VI. Czytelnictwo.

CZYTELNICY

W 2009 r. w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego zanotowano spadek o prawie 2% liczby czytelników. W mieście czytelnictwo spadło o 1%, na wsi natomiast o 3%:

Spadek liczby czytelników korzystających z bibliotek odnotowujemy systematycznie od 2004 roku, choć w 2009 roku był on najniższy od 4 lat.

Spadek liczby czytelników w latach 2004-2009

Także wskaźnik społecznego zasięgu czytelnictwa uległ zmniejszeniu i wynosił:

W badanym okresie co 6 mieszkaniec województwa warmińsko-mazurskiego był zarejestrowanym czytelnikiem bibliotek publicznych, w tym co 5 mieszkaniec miasta i co 10 mieszkaniec wsi.

Procent czytelników w stosunku do ogółu mieszkańców w podziale na powiaty

Ponownie najwyższy wskaźnik czytelnictwa osiągnęły biblioteki w miastach: Tolkmicko (35,40%), Ryn (31,12%), Morąg (30,62%), Olsztyn (29,86%), Biskupiec (28,21%), Kisielice (28,09%), Miłomłyn (26,70%), Zalewo (26,07%), Korsze (25,83%), a także gminy wiejskie: Dąbrówno (24,06%), Markusy (23,31%), Jedwabno (22,57%), Nowe Miasto Lubawskie (22,55%), Lubomino (21,90%), Lelkowo (21,35%), Płoskinia (21,08%), Grodziczno (20,21%). Wzrost powyższego wskaźnika odnotowano w 20 gminach miejskich i 36 gminach wiejskich.

W roku 2009, w stosunku do 2008 roku, przeciętna liczba czytelników przypadających na 1 placówkę była niższa aż o 12 osób i wynosiła:

Dynamika liczby czytelników przypadających na 1 placówkę

Największy wzrost i spadek liczby czytelników w województwie ilustruje poniższa tabela:

Struktura użytkowników bibliotek

Zaobserwowano, że w 2009 roku wzrosła – w stosunku do lat ubiegłych – liczba użytkowników powyżej 25 roku życia. Liczba czytelników z kategorii wiekowej 25-44 wyniosła 51 286, w porównaniu z rokiem ubiegłym, notując wzrost o 1 784. Podobnie w kategorii 45-60 (+772) i powyżej 60 (+1 023).

Tak jak w latach poprzednich, wzrastająca liczba użytkowników w średnim wieku oraz seniorów, ma znaczny wpływ na kształtowanie oferty bibliotek publicznych.

Dynamika struktury użytkowników w latach 2005-2009

Nie uległo zmianie przesuwanie się struktury wieku korzystających z bibliotek publicznych w kierunku dwóch najwyższych kategorii wieku – w dużym stopniu jest to wynikiem procesu starzenia się społeczeństwa, ale także słabnącego zainteresowania tradycyjną formą książki wśród młodzieży. Wciąż dominującą grupę użytkowników bibliotek publicznych stanowią ludzie uczący się, studiujący lub uzupełniający swoje wykształcenie.

Powyższe tezy potwierdza porównanie struktury czytelników według wieku oraz analiza przekroju społecznego użytkowników bibliotek publicznych, tzn. struktury czytelników według zajęcia. Zauważalna jest zbieżność danych kategorii wiekowych do lat 24 (61,02%) z kategoriami „Uczniowie” i „Studenci” 60,48%. W 2009 roku uległ zahamowaniu proces odchodzenia od biblioteki osób pracujących, a liczba czytelników tej grupy wzrosła o prawie 5%.

Czytelnicy do lat 15:

W tym roku liczba czytelników z tej grupy nieznacznie spadła. Bez wątpienia jest to związane z popularyzacją Internetu i łatwodostępnej informacji. Atrakcyjna dla młodych użytkowników jest szybkość jej uzyskiwania.

Liczba czytelników do lat 15 w 2009 r. wyniosła:

Największy procent czytelników do lat 15 w stosunku do ogółu użytkowników zarejestrowano w gminach miejskich: Reszel (47,81%), Korsze (45,88%), Dobre Miasto (42,50%) oraz w gminach wiejskich: Olsztynek 77,63%, Pisz (76,84%), Wieliczki (70,75%), Stare Juchy (66,98%), Morąg (66,78%), Kurzętnik (64,20%), Barczewo (63,35%), Lidzbark Warmiński (63,03), Grodziczno (62,83%), Orzysz (61,78%), Markusy (61,54%), Dywity (60,30%), Orneta (60,23%).

AKTYWNOŚĆ CZYTELNICZA

Liczba odwiedzin

W 2009 r. spadła liczba odwiedzin w mieście o 81 402 i była równa 1 941 489, na wsi natomiast wzrosła o 15 614 w porównaniu do roku poprzedniego – i wynosiła 963 979. Dokładniejsze dane przedstawia poniższa tabela:

Udostępnianie zbiorów bibliotecznych

Wypożyczenia książek i czasopism na zewnątrz w roku sprawozdawczym kształtowały się następująco:

Odnotowano wzrost wypożyczeń na zewnątrz w 25 placówkach miejskich oraz w 38 gminach wiejskich. Wskaźnik udostępniania księgozbioru na zewnątrz w przeliczeniu na 100 mieszkańców w województwie w 2009 r. był równy 298,14, wyższy o 2,20 niż w roku poprzednim. Wartość wskaźnika w miastach wynosiła 350,23 (+9,54), a na wsi – 220,39 (-8,63).

Struktura wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz

Jak wynika z analizy struktury wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz, w województwie nastąpił spadek zainteresowania literaturą piękną dla dzieci (-0,94%) oraz dalszy spadek zainteresowania literaturą popularnonaukową (-0,55%). Zanotowano natomiast wzrost zainteresowania literaturą piękną dla dorosłych (+1,48%). Wynika to zapewne z poszerzającego się grona użytkowników powyżej 25 roku życia.

Wypożyczenia książek i czasopism na miejscu:

Biblioteki publiczne w województwie warmińsko-mazurskim dysponowały 4 988 miejscami do czytania, tj. o 63 mniej niż w 2008 roku. Niestety wciąż istnieje dysproporcja pomiędzy liczbą miejsc w czytelniach a stopniem zainteresowania publiczności korzystaniem ze zbiorów w trybie prezencyjnym. Ogółem wzrost wypożyczeń na miejscu odnotowano w 21 gminach miejskich oraz w 36 gminach wiejskich. Wskaźnik udostępniania na miejscu na 100 mieszkańców w województwie był równy 83,70 – czyli o 1,95 mniejszy niż w 2008 r.: w mieście 103,24 (-1,03), na wsi 54,53 (-3,28).

Wypożyczenia czasopism na miejscu stanowiły 63,32% (+1,9% w porównaniu z rokiem 2008) ogółu wypożyczeń książek i czasopism na miejscu w województwie. Jednym z czynników poprawy wskaźnika jest 8% wzrost prenumeraty czasopism przez biblioteki.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych

Przewagę w ofercie bibliotek publicznych stanowią zbiory książkowe, co ma wpływ na wskaźniki wypożyczeń. Choć dostęp do Internetu, zasobów informacji na nowych nośnikach i innych formach niż tradycyjna książka jest coraz bardziej powszechny, to brak ich ujmowania w ewidencjach bibliotek publicznych powoduje, iż obraz oferowanych usług instytucji bibliotecznych jest niepełny.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych w 2009 r. wynosiły:

W miastach przeważającą formą są udostępnienia na zewnątrz: 76,36 %. Największą liczbę wypożyczeń zarejestrowano w Olsztynie -2 138 474, co stanowi 88,68% ogółu wypożyczeń w miastach na terenie województwa.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych na wsi stanowiły niecałe 1,5% ogółu wypożyczeń w województwie. Największą aktywność wykazała GBP w Janowie – 86,55% wypożyczeń na wsi.

W 10 gminach miejskich i 18 gminach wiejskich naszego województwa, które posiadały w swoich kolekcjach zbiory specjalne, nie udostępniano ich w ogóle.

Dynamika liczby wypożyczeń zbiorów specjalnych w latach 2005-2009

Jak wynika z wykresu, zbiory specjalne są coraz bardziej popularne pośród użytkowników bibliotek.

Wypożyczenia wszystkich zbiorów bibliotecznych łącznie na zewnątrz i na miejscu w 2009 r.:

Liczba wypożyczeń zbiorów przypadających na 1 czytelnika:

W 2009 r. zmniejszyła się liczba czytelników, a wzrosła liczba wypożyczeń. Wskaźnik, obrazujący wypożyczenia, przypadające na liczbę czytelników, determinowany obiema tymi wielkościami, uległ nieznacznej zmianie w stosunku do roku 2008:

Istotnym wskaźnikiem, obrazującym wykorzystanie zbiorów w bibliotece, jest wskaźnik obrotu zbiorów. Pozwala on na dostrzeżenie zależności pomiędzy doborem zbiorów a ich wykorzystaniem przez czytelników.

W 2009 r. zarówno wskaźnik obrotu książki, jak i wskaźnik obrotu zbiorów specjalnych, uległ nieznacznemu wzrostowi, wciąż jednak pozostaje na bardzo niskim poziomie. W dalszym ciągu w bibliotekach województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się zbyt dużo niewykorzystanych zbiorów, które powinny zostać poddane selekcji.

Działalność informacyjna

Biblioteki realizowały działalność informacyjną poprzez udzielanie informacji bibliograficznej, bibliotecznej oraz rzeczowej, dotyczącej różnych dziedzin wiedzy. Informacji udzielano na podstawie tradycyjnych źródeł (książek i czasopism) oraz źródeł elektronicznych, baz danych i Internetu.

W 2009 r. liczba udzielonych informacji w województwie zwiększyła się o 272 569. Ogółem udzielono ich 784 595, w tym na wsi: 119 296 (-131 102). Duży wpływ na ogromny wzrost udzielonych informacji w miastach miała działalność informacyjna MBP w Olsztynie, która odnotowała o 376 777 informacji więcej w stosunku do 2008 r.

Liczba udzielonych informacji:

Wypożyczenia międzybiblioteczne

W 2009 r. odnotowano 6 204 wypożyczeń międzybibliotecznych, o 1 096 więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym. Pomimo systematycznego wzrostu wskaźnika z roku na rok, ta forma wypożyczeń wciąż jest zbyt mało popularna w stosunku do możliwych korzyści.

Obsługa czytelnicza specjalnych grup czytelników (niepełnosprawnych, osób trzeciego wieku)

Wychodząc naprzeciw potrzebom czytelników niewidzących i słabowidzących, biblioteki zakupują audiobooki. WBP w Olsztynie organizuje system udostępniania książki mówionej na terenie województwa poprzez sieć 19 punktów bibliotecznych. W ramach tej usługi prowadzona jest również Mediateka (MBP Bartoszyce, MBP Olsztyn). Dokonywano zakupów książek z serii „Duże Litery”. Po zapoznaniu się z potrzebami członków Polskiego Związku Niewidomych, MBP w Bartoszycach nawiązała kontakt ze Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Niepełnosprawnym „Larix” im. H. Ruszczyca w Warszawie, które realizuje program „Wydawanie i nieodpłatne rozpowszechnianie 600 książek mówionych przeznaczonych dla osób niewidomych i słabowidzących w najnowszym standardzie cyfrowym”.

Biblioteki zadbały także o mniejszości narodowe – m.in. w Nowym Mieście Lubawskim, Pieniężnie i Węgorzewie księgozbiory zaopatrywano w pozycje w językach narodowych z myślą o mniejszościach: ukraińskiej czy romskiej.

Podobnie jak w latach ubiegłych biblioteki oferują czytelnikom niepełnosprawnym oraz starszym dostarczanie książek do domu za pośrednictwem pracowników, stażystów czy też wolontariuszy. 30% bibliotek prowadzi usługę „Książka na telefon”. Częstą praktyką jest także przekazywanie książek na prośbę czytelników, przez krewnych i znajomych. MBP w Olsztynie dostarczała książki i czasopisma do Dziennego Domu Pomocy dla Osób Niepełnosprawnych Ruchowo i do Dziennego Domu Pomocy „Nasz Dom”.

Do osób starszych skierowano ofertę kursów komputerowych (MBP Elbląg, MBP Bartoszyce, MBP Olsztyn, MGBP Lidzbark, MGBP Pasłęk, MGBP Węgorzewo). W ramach współpracy z Uniwersytetami Trzeciego Wieku (UTW) organizowano Dyskusyjne Kluby Książki (MBP Działdowo, MBP Lidzbark Warmiński), sekcję literacką, koło fotograficzne (MBP Morąg). Cyklicznie od września do czerwca danego roku akademickiego WBP w Olsztynie nieodpłatnie udostępnia olsztyńskiemu UTW salę komputerową na kurs języka niemieckiego. Studentów UTW zaproszono także do uczestnictwa w zajęciach z tego języka, odbywających się w ramach „Deutsch Wagen Tour”. MBP w Olsztynie dostarczała do Domu Pomocy Społecznej „Kombatant” czasopisma z darów od czytelników. Bibliotekarze z Tolkmicka zorganizowali wycieczkę „Śladami Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego” z myślą o osobach starszych.

Zakończenie

Z analizy danych, dotyczących funkcjonowania bibliotek publicznych w 2009 r., wyłania się obraz niewiele różniący od zarejestrowanego w roku poprzednim. Odnotowywane wskaźniki świadczą właściwie o stabilizacji w bibliotekach w województwie, przyzwyczajeniu się do zjawisk pozytywnych, które są codzienne (np. poprawa jakości zbiorów, wzrost zakupu nowości wydawniczych, większa atrakcyjność bibliotek pod względem wyposażenia i infrastruktury). Natomiast podobnie jak w roku ubiegłym wskazuje się na takie same zjawiska negatywne, jak obniżenie wskaźników wykorzystania oferty i usług bibliotecznych, czy też wolniejszy ich rozwój na obszarach wiejskich.