Aneta Świder-Pióro

 

Rzecz o Juliuszu Słowackim

 

W Roku Juliusza Słowackiego panowała wymowna cisza wokół poety i jego dzieła. Wbrew pozorom to chyba dobra wróżba, oznaczająca prawdopodobnie definitywny kres ery Gombrowiczowskiego Bladaczki i jemu podobnych, za sprawą których długo czytano Słowackiego jako narodową świętość. Ale – z drugiej strony – może to jednak cisza złowroga, ziszczająca to, w co nie chciał uwierzyć Ryszard Przybylski, który w Rozhukanym koniu. Eseju o myśleniu Juliusza Słowackiego tonem nieznoszącym sprzeciwu wyraził się o twórczości poety, iż tylko Nadchodzący Cham może powiedzieć, że się zestarzała. Zginęła. Jego doświadczenie jest nadal naszym doświadczeniem. Tu i teraz. W piekle naszych dzisiejszych przemian.

Realizowany w Roku Juliusza Słowackiego przez Warmińsko-Mazurską Bibliotekę Pedagogiczną w Olsztynie projekt był wolny od wszelkiego rodzaju negatywnych prognoz dotyczących dzieła poety i nie miał na celu jego obrony. Wychodząc z założenia, że twórczość Słowackiego doskonale broni się sama, będąc wciąż „otwarta” na nowe interpretacje, nieustannie prowokując kolejne odczytania, chcieliśmy po raz kolejny współcześnie zmierzyć się z tymi oryginalnymi, acz niełatwymi tekstami i czytać je wspólnie z odbiorcą bardziej lub mniej w dzieło poety wtajemniczonym.

Młodzieży zaproponowaliśmy zatem Rzecz o Znikającym? Słowackim – zajęcia opatrzone mottem zaczerpniętym z Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu: Kto by pomyślał, że mnie rymy wiozą,/ Że sobie konno usiadłem na pierwszem,/ A za mną drugi jedzie krok za krokiem:/ Rym z parasolem, z płaszczem i tłumokiem. Śledząc proces „stawania się” poety docieraliśmy wraz z młodzieżą do źródeł motywów wyobraźniowych Słowackiego, odkrywaliśmy wielowymiarowość tej poezji, różnorodność subtelnych znaczeń, podążaliśmy szlakiem jego „podróży wewnętrznej” i demaskowaliśmy ironię. Rozmowa nie była łatwa, ale za to, jak sądzimy, dla wielu tych bardziej lub mniej wrażliwych - satysfakcjonująca.

Nauczyciele natomiast, w świadomości których „sprawa” Słowackiego w szkole wywołuje konsternację, ale nie jest obojętna, mogli uczestniczyć w konferencji „Świat cudownie zwielokrotniony”. Juliusz Słowacki – współczesne interpretacje. Zaproszenie na konferencję przyjęli wybitni badacze literatury romantyzmu i twórczości Juliusza Słowackiego – prof. Aleksander Nawarecki z Uniwersytetu Śląskiego oraz prof. Jarosław Ławski reprezentujący Uniwersytet w Białymstoku. Aleksander Nawarecki przedstawił 7 tez o dzisiejszej recepcji Słowackiego. Zaprezentował najbardziej aktualne spostrzeżenia dotyczące współczesnego odbioru twórczości poety, podkreślając przy tym zjawisko końca paradygmatu romantycznego. Jarosław Ławski natomiast postawił tezę o ironicznej predyspozycji wyobraźni poety i, odnosząc się do utworów z kanonu lektur szkolnych, zaproponował czytanie tekstów Słowackiego poprzez kategorię ironii. W drugiej części spotkania nauczyciele – Mariola Krzyworączka (V LO w Olsztynie) oraz Wojciech Tański (Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie) opowiadali o doświadczeniach w pracy z uczniami nad tekstami Słowackiego, przedstawiając własne propozycje odczytania utworów poety uwzględniające możliwości interpretacyjne młodzieży. Konferencja była kolejną współczesną próbą spojrzenia na twórczość poety z wielu perspektyw – naukowo-badawczej, z perspektywy nauczyciela pracującego z młodzieżą, a także z punktu widzenia artysty. Głos artysty zabrzmiał w inspirowanych twórczością Słowackiego wierszach poetów współczesnych – Julii Hartwig, Urszuli Kozioł, Krzysztofa Karaska i Adama Zagajewskiego oraz poprzez wystawę fotografii teatralnej Konrada Adama Mickiewicza będącą swobodną interpretacją Beniowskiego. Wieńcząca konferencję żywa dyskusja, zaangażowanie uczestników, wyjątkowa atmosfera, jaka zaistniała podczas spotkania – to wystarczająco mocny sygnał dla organizatorów, że takie wydarzenia mają głęboki sens.

Podczas trwającego w W-MBP Roku Juliusza Słowackiego prezentowano również ekspozycje poświęcone poecie. W galerii Bakałarz można było zobaczyć wspomnianą wcześniej wystawę fotografii teatralnej Konrada Adama Mickiewicza Słowacki ‘09, przeniesioną z Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Inspirowana spektaklem Beniowski ekspozycja była jedną z propozycji współczesnego odczytania romantycznej poezji i przełożenia jej na język obrazów. Ukazywała autorską próbę zdystansowania się wobec romantyzmu, Słowackiego oraz samego tytułowego bohatera poematu. Wystawa Konrada Adama Mickiewicza stanowiła istotny element konferencji, jak również punkt odniesienia do rozmowy z młodzieżą. Uzupełnieniem rocznicowych rozważań stała się także ekspozycja iżem zbiegał świat szeroki, szukając jednej prawdy człowiekowi przedstawiająca zbiór rysunków i akwarel Juliusza Słowackiego powstałych podczas wyprawy poety na Wschód oraz fragmenty literackich „owoców” tego wojażu – Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu i Beniowskiego – eksponujących podróż wewnętrzną poety. Na wystawie zaprezentowane zostały również najstarsze (nawet dziewiętnastowieczne) wydania utworów Słowackiego, znajdujące się w zbiorach biblioteki.

Nastroje organizatorów Roku Juliusza Słowackiego w Warmińsko-Mazurskiej Bibliotece Pedagogicznej są optymistyczne. Chociaż poezja tego oryginalnego romantyka wciąż ma zbyt wielu głuchych słuchaczy, starość – jak sądzimy – jej nie dotknie, dopóki rozumnie i wrażliwie będziemy podejmować tradycję, nie tylko romantyczną. Trudno – jak twierdzi Marta Piwińska – przedostać się do myśli Słowackiego przez duchy i anioły, ale wciąż ponawiane próby zrozumienia tekstów romantycznych to może sposób na to, by tradycja przestała odgrywać rolę świętych runów, niepojętego bełkotu, który zawsze skutkuje i dobry jest na wszystko, choć nie wiadomo dlaczego. Sądzimy, że może to być wysiłek podjęty w imię tego, by (jak pisał poeta w jednym z listów) nie wyjść jak głupcy na końcu tego żywota z kieszenią napełnioną samymi błyskotkami i szkiełkami świata.

Zdjęcia z konferencji „Świat cudownie zwielokrotniony”. Juliusz Słowacki – współczesne interpretacje

prof. Jarosław Ławski i prof. Aleksander Nawarecki

Mariola Krzyworączka

Wojciech Tański i Sylwia Czacharowska