Justyna Rogińska

 

Polskie Towarzystwo Czytelnicze Oddział w Olsztynie

 

Polskie Towarzystwo Czytelnicze powstało w maju 1992 r. jako członek Międzynarodowego Towarzystwa Czytelniczego (International Reading Association)¹. Głównymi celami działalności, jakie wyznaczyli założyciele było: popieranie czytelnictwa i badań nad czytelnictwem oraz badanie procesów związanych z alfabetyzacją². Na przewodniczącą wybrano wówczas Jadwigę Kołodziejską. Polem działalności stały się doroczne Fora czytelnicze w Cedzynie koło Kielc i publikacja ich materiałów³. Obecnie cele poszerzono o upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o roli informacji naukowej i technicznej, doskonalenie informacji naukowej w kraju. Towarzystwo liczy 243 członków skupionych w 6 oddziałach w Warszawie, Jaworznie, Olsztynie, Toruniu, Kielcach i Opolu.

Formalne powołanie Olsztyńskiego Oddziału nastąpiło 12 lutego 1993 r., wcześniej – 29 stycznia 1993 r. w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie odbyło się zebranie organizacyjne Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Czytelniczego. W spotkaniu uczestniczyła prezes Zarządu Głównego Polskiego Jadwiga Kołodziejska⁴. Prezesem oddziału w Olsztynie został Roman Ławrynowicz, stanowisko to piastował do roku 2005, w kolejnych latach zastąpił go Andrzej Marcinkiewicz. O zaprojektowanie logo Polskiego Towarzystwa Czytelniczego Oddziału w Olsztynie został poproszony znany w olsztyńskim środowisku artystycznym twórca – Bogdan Stefanów⁵.

Od samego początku istnienia za cele działalności przyjęto: krzewienie czytelnictwa wśród różnych grup społecznych: dzieci, młodzieży, dorosłych na terenie kraju i w skupiskach Polaków za granicą, rozwijanie badań społecznych funkcjonowania książki (ruchu wydawniczego i kolportażu), czytelnictwa (w aspekcie historycznym i współczesnym), upowszechnianie wiedzy o alfabetyzacji i czytelnictwie jako zjawiskach społecznych w radiu, telewizji oraz osobnych publikacjach itp., informowanie o ruchu wydawniczym, instytucjach udostępniających książki i prasę (punkty sprzedaży, księgarnie, kluby, biblioteki) oraz kierunkach rozwoju czytelnictwa władz ustawodawczych i wykonawczych. Zaliczyć można do nich: odpowiednie komisje sejmowe i senackie, ministerstwa resortowe (Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Edukacji Narodowej), partie polityczne, stowarzyszenia kulturalne, środowiska profesjonalnie związane z książką i prasą. Realizacja celów Towarzystwa odbywa się poprzez: udział w pracach Towarzystwa pisarzy, wydawców, dziennikarzy, bibliotekarzy, nauczycieli, psychologów, pedagogów, innych osób zainteresowanych krzewieniem czytelnictwa, także poprzez współpracę z instytucjami, organizacjami i towarzystwami społeczno-kulturalnymi zainteresowanymi rozwojem czytelnictwa, a w szczególności z bibliotekami, w tym z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Olsztynie, Polskim Towarzystwem Bibliologicznym, Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich, szkołami bibliotekarskimi, towarzystwami kulturalnymi mniejszości narodowych. Ponadto Towarzystwo organizuje kongresy, konferencje, seminaria naukowe, odczyty, wystawy, pokazy związane z problematyką czytelniczą. Dodatkowo zajmuje się opiniowaniem programów kształcenia w zakresie czytelnictwa w średnich i wyższych szkołach bibliotekarskich. Zabiega też o staże i stypendia krajowe i zagraniczne dla podejmujących badania, opracowujących programy, raporty, prace ekstremalne. Towarzystwo zrzesza członków indywidualnych: zwyczajnych i korespondentów oraz członków wspierających: wydawnictwa, księgarnie, biblioteki, towarzystwa itp⁶. Do współpracy są też zapraszane osoby niezwiązane z bibliotekarstwem: lekarze, naukowcy, dziennikarze oraz osoby z kręgu kultury i oświaty⁷.

Towarzystwo stale współpracuje z International Reading Association – International Development in Europe Committee, odpowiednimi grupami roboczymi The International Federation of Library Associations and Institutions⁸ i innymi organizacjami międzynarodowymi o zbliżonym zakresie działania, stale wydaje czasopisma oraz inne publikacje. Ważnym elementem działań Polskiego Towarzystwa Czytelniczego jest działalność wydawnicza mająca na celu wspieranie edycji książek debiutanckich i tych, które w przeszłości z różnych powodów nie mogły być wydane⁹. Początkowo środki pieniężne na działalność pozyskiwane były ze składek członków Towarzystwa jak też z dotacji z Urzędu Miasta Olsztyn oraz Urzędu Wojewódzkiego. Dodatkowo często starano się pozyskać dofinansowanie od sponsorów¹⁰.

Działaczom Towarzystwa przyświecała chęć popularyzacji wartości zawartych w proponowanych tekstach, utworów osobliwych oraz nieuświęconych tradycją. Wydawnictwo zadebiutowało w 1993 r. edycją tomiku wierszy Zbigniewa Chojnowskiego „Śniardwy”. Nakład nie przekroczył 500 egzemplarzy. Dwa lata później ukazał się zbiór poezji Magdaleny Nowak ”Tylko miłość…”, w którym autorka w oryginalny sposób przedstawiła różne odcienie miłości. Wydanie w 1996 r. kolejnego tomiku poezji poprzedziło wybranie utworów spośród nadesłanych do Towarzystwa efektów twórczości młodych mieszkańców regionu. Większość wierszy do tomiku „Koncert – poezja młodych Warmii i Mazur” zebrała pisarka Danuta Wawiłow. Projekt okładki oraz ilustracje do tomiku opracował Bogdan Stefanów. W 1997 r. Towarzystwo wydało tom wierszy „Drzewo podróżujących” Manfreda Ostena z ilustracjami Horsta Janssena. Autor wierszy – dyplomata niemiecki, były prezes Fundacji Humboldta, wydał tom wierszy w języku niemieckim z 33 ilustracjami. Przetłumaczył je na język polski doktoryzujący się w Niemczech Polak z Warmii, Andrzej Lorenz. Wydawca niemiecki zgodził się dofinansować wydanie wierszy po polsku, jeżeli książka będzie pod względem wydawniczym wierną kopią pierwowzoru. Nie bez przeszkód i trudności udało się ją wydać w języku polskim. Towarzystwo umożliwiało artystom potrzebę dopowiedzenia, tak było w przypadku tomiku „Wkraczanie w biel”, wydanego w 1998 r. Autorem zbioru był plastyk Tadeusz Prawdzic Brzeski, który swoje utwory wzbogacił pracami malarskimi. W związku z tym promocja książki połączona była z wystawą prac malarskich autora. Wiersze wyrażają przeżycia artysty malarza, podróżnika, żeglarza, poety, alpinisty. Kontynuacją tego nurtu był tomik „Dni” artystki Reginy Koczan-Snarskiej w 2001 r., wzbogacone również pracami malarskimi i „Światło cienie” Wiesławy Pasik w 2008 r. (oryginalne opracowanie graficzne tomiku wykonał artysta plastyk Zygmunt Bobrowski).

W dorobku wydawniczym Towarzystwa Czytelniczego przeważają wiersze. Oprócz wyżej wspomnianych ukazały się: „Granice” Jerzego Górczyńskiego (1995 r.), „Piecyk na niebie” Marka Barańskiego (2000 r.), „Tak cicho śpiewa północ” Krzysztofa D. Szatrawskiego (1997 r.), „Mam pytanie – wiersze dla Witka” Zbigniewa Chojnowskiego z ilustracjami Wiesława Wachowskiego (2002 r.), „Moralia” Kazimierza Brakonieckiego (2002 r.) oraz pierwsza w języku polskim antologia „Olsztyn w wierszach”. Wyboru i opracowania tekstów dokonał Zbigniew Chojnowski, graficznie zaś opracował Tadeusz Burniewicz¹¹. Wydawnictwo wsparło edycję „Zauroczenia” Hieronima Skurpskiego (1994 r.) drukowanych w „Kalendarzach dla Mazurów” Emilii Sukertowej-Biedrawiny¹². Polskie Towarzystwo Czytelnicze wspiera też wydawnictwa prozatorskie, przykładem mogą być książki: Józefa Burniewicza „Olsztyn w karykaturze i anegdocie” (1999 r.)¹³, „Muzyka ojczystych drzew” Henryka Syski (wydana okazjonalnie na 80 urodziny autora w 2000 r.¹⁴) oraz „Historia niespełnionej miłości” Doroty Gmurkowskiej (2002 r.). Druga z wymienionych stanowi dzieło z pogranicza poezji i prozy, była to ostatnia książka pisarza. Zebrał w niej interesujące historie oraz fragmenty utworów wielkich pisarzy związane z rosnącymi w Polsce drzewami, wyrażając w ten sposób miłość do nich jako trwałego elementu przyrody ojczystej¹⁵. Obok książki Henryka Syski w roku 2000 Towarzystwo wydało i wypromowało jeszcze Piecyk na niebie Marka Barańskiego (przy wsparciu finansowym Stomil-Olsztyn S.A.) oraz wypromowało „Krawiectwo miarowe. Samouczek” Piotra Bałtroczyka¹⁶. Warto dodać, że książeczka Doroty Gmurkowskiej, w której opisała wspomnienia z okresu młodości, była jej debiutem literackim. W 1999 r. Polskie Towarzystwo Czytelnicze w Olsztynie i Wojewódzka Biblioteka Publiczna wydali wspólnie tom szkiców historycznych Jerzego Sikorskiego „Stary Ratusz w Olsztynie na tle dziejów miasta”. Ilustracje książki przypominają, jak wyglądał ten obiekt przed ostatnim remontem, natomiast promocja wydawnictwa była połączona z kiermaszem książek i występem zespołu „Czerwony Tulipan”¹⁷. W 2003 r. z okazji 85 urodzin olsztyńskiego pisarza Władysława Ogrodzińskiego Towarzystwo opublikowało zbiór jego reportaży zatytułowanych „Piękna nieznajoma”, opisujących wyprawy kajakiem po Łynie¹⁸. Ze względu na cenzurę we wcześniejszych latach książka nie mogła zostać wydana i przez blisko pół wieku leżała w szufladzie¹⁹. W tym samym roku Towarzystwo wydało antologię „Olsztyn w wierszach” w wyborze i opracowaniu Zbigniewa Chojnowskiego. Dwa lata później – wiersze Alicji Bykowskiej-Salczyńskiej „Śnieżnik. Wiersze Elektroniczne”. W 2006 roku odbyła się promocja wydawnictwa Marioli Platte „Najpiękniejsze żniwa” i wydanie książki „Z dróg” Erwina Kruka. W tym samym roku miała miejsce edycja wspólna z Ośrodkiem Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego książki „Ta chwila olśnienia” (60 lat publicystyki o Warmii i Mazurach Władysława Ogrodzińskiego [Stefana Sulimy]). W ostatnich dwóch latach Towarzystwo wydało książkę Arkadiusza Łuby „Okno na Joyce’a” i wiersze Wiesławy Pasik „Światło. Cienie”²⁰. Bieżący rok 2009 to wydanie „Śniardwiska” Tadeusza Ostojskiego i współfinansowanie wydania książki Erwina Kruka „Spadek”²¹.

Towarzystwo organizuje też spotkania z autorami i ludźmi z kręgu kultury. Przykładem może być zorganizowane w 1999 r. spotkanie z tłumaczem poezji polskiej i albańskiej Mazllumem Saneją oraz w czerwcu tegoż roku – z Janem Machulskim. Drugiemu z wymienionych wydarzeń towarzyszyła promocja książki „Chłopak z Hollyłódź”. W 2002 r. miał miejsce wieczór poezji E.M. Winka i Szóstki Poetyckiej z Londynu.

W 2004 r. na podstawie uchwały Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Czytelniczego i decyzją Dyrekcji Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie powołano Kapitułę WAWRZYNU – Literackiej Nagrody Warmii i Mazur, przyznającej nagrodę dla najlepszej książki roku. Patronat honorowy od początku sprawuje Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Podstawą rozpatrzenia przez Kapitułę zasadności nagrody jest biograficzny, tematyczny lub twórczy związek książki z regionem Warmii i Mazur. Do konkursu zgłaszane są książki biograficznie, tematycznie lub twórczo związane z regionem. Prawo zgłoszenia mają dziennikarze, wydawcy, księgarze, bibliotekarze, instytucje kultury i czytelnicy. Laureata wyłania kapituła w składzie: Marek Barański – dziennikarz i poeta, Zbigniew Chojnowski – poeta, krytyk literacki, profesor nadzwyczajny w Zakładzie Antropologii Literatury Regionalnej (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie), Sławomir Fafiński – poeta i wydawca, Jarosław Kowalski – dyrektor Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Telewizji Polskiej, Andrzej Marcinkiewicz – prezes Oddziału Polskiego Towarzystwa Czytelniczego, dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Emilii Sukertowej-Biedrawiny w Olsztynie, Wojciech Ogrodziński – autor reportaży oraz Beata Tarnowska – poetka, doktor habilitowany w pracowni Literatury XX Wieku i Teorii Literatury (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)²².

Dodatkowo przyznawany jest też „Wawrzyn Czytelników”. Jej laureat wyłaniany jest głosami telewidzów olsztyńskiego oddziału TVP, słuchaczy Radia Olsztyn oraz czytelników Gazety Olsztyńskiej. Wręczenie Wawrzynu jest aktem, którego oprawę wspólnie z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Olsztynie organizuje Kapituła: złożenie nagrody w ręce laureata poprzedza laudacja, a wyróżniony autor otrzymuje Akt Nadania Wawrzynu i nagrodę pieniężną. Następnie wręczony zostaje Dyplom Honorowy „Nagroda Czytelników” autorowi książki, na którą czytelnicy „Gazety Olsztyńskiej” i słuchacze „Radia Olsztyn” oddali najwięcej głosów²³. Pierwszym laureatem nagrody został Andrzej Rzempołuch za książkę „Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953. Od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych”. Kolejnymi byli: w roku 2005 – Erwin Kruk za „Znikanie”, w 2006 r. – Kazimierz Orłoś za książkę „Dziewczyna z ganku”, 2007 r. – Włodzimierz Kowalewski za „Excentryków” i ostatnio w 2008 r. Kazimierz Brakoniecki za „Historie bliskoznaczne”, natomiast nagrodę czytelników otrzymał Tomasz Białkowski za książkę „Zmarzlina”²⁴.

Do ważniejszych działań Polskiego Towarzystwa Czytelniczego można zaliczyć także: zbiórkę pieniędzy i książek dla biblioteki organizowanej przez Szkołę Niepubliczną w Dercu (akcja prowadzona była wspólnie z „Radiem Olsztyn”). Ponadto udział w realizacji programu „Rodzinne Weekendy Kultury” w ramach którego zakupiono 2 komputery i zorganizowano spotkanie z Tadeuszem Ostojskim, tłumaczem książki „Proste życie Ernsta Wiecherta”. Promocja książki odbyła się 28.10.2001 r. Prawie miesiąc później (11.11.2001 r.) Towarzystwo zorganizowało spotkanie „Śladami Trylogii Henryka Sienkiewicza – wrażenia z podróży” – wykład doktora Sławomira Augusiewicza i wystawę fotogramów doktora Bogdana Rybaka. W listopadzie 2008 r. zorganizowano wieczór autorski z Wincentym Władysławem Chełchowskim autorem książki „Współcześni Mazurzy i inne szkice”²⁵.

W 2008 r. Wojewódzka Biblioteka Publiczna przy współpracy z Ośrodkiem Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz Polskim Towarzystwem Czytelniczym zainaugurowała Przegląd Wydawnictw Regionalnych zatytułowany: „»Moje Twoje Nasze«, spotkanie wydawców, bibliotekarzy i czytelników”. Patronat honorowy objął Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Jako główny cel organizatorzy wyznaczyli sobie „promowanie wydawnictw regionalnych oraz książki wartościowej merytorycznie, ambitnej, wyróżniającej się pod względem walorów literackich, edukacyjnych i edytorskich”. Przegląd ma charakter kiermaszu, któremu towarzyszą imprezy literacko-promocyjne – spotkania autorskie, prezentacje, wykłady, wystawy, warsztaty, konkursy dla bibliotekarzy i czytelników. Przegląd adresowany jest do wydawnictw działających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego oraz instytucji o charakterze wydawniczo-dystrybucyjnym. Program imprezy obejmuje prezentację wydawnictw regionalnych – promocje książek, targi książki oraz autografy autorów współpracujących z wydawnictwami prezentującymi się na Przeglądzie. W ubiegłym roku Przeglądowi towarzyszyły imprezy, między innymi: wystawa „Jak powstawała książka – na przykładzie książki »Bajkowe dziwy« Józefa Jacka Rojka, pokaz ręcznie czerpanego papieru przez Zbigniewa Michalskiego, „Wioska Garncarska” z Kamionki, lektura fragmentów wybranych książek prezentowanych na Przeglądzie w wykonaniu studentów Studium Aktorskiego im. A. Sewruka w Olsztynie. Odbyły się też warsztaty dla bibliotekarzy – „Twórcze spotkania z książką” (prowadzenie Anna Rodziewicz i Grażyna Ejsmont „Klanza”). W tym roku Przegląd odbył się 18 września, organizatorzy przewidzieli więcej niż w ubiegłym roku imprez towarzyszących²⁶.

Specyfiką działalności oddziału olsztyńskiego w stosunku do innych oddziałów Polskiego Towarzystwa Czytelniczego jest nastawienie na edytowanie książek. Wiele tytułów ukazujących się w regionie wychodzi właśnie z wydawnictwa Towarzystwa. Członkowie w najbliższych planach mają zamiar kontynuować swój dotychczasowy program.

---

¹Statut Polskiego Towarzystwa Czytelniczego, Warszawa 1994.

²Tamże.

³Ostatnie forum odbyło się we wrześniu 2002 r. [przyp. aut.].

⁴Aktualnie (10. 2009 r.) w pracach Towarzystwa uczestniczy 42 członków, w tym 1 korespondent.

⁵Autor wystaw indywidualnych, uczestnik pokazów zbiorowych. Jest laureatem wielu konkursów artystycznych. Laureat nagród i wyróżnień, m.in. I Nagroda, "Medal prezydenta" w 1980 r., wyróżnienie w XII Ogólnopolskim Konkursie Malarstwa na Obraz im. Jana Spychalskiego w Poznaniu, w 1985 r. Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur, Biurze Wystaw Artystycznych Olsztynie, Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie oraz w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą. Uprawia malarstwo figuralne, ukazujące człowieka i jego problemy egzystencjalne. Wystawiał m. in. w Olsztynie, Gdańsku, Toruniu, Kopenhadze, Holbeck w Danii, Hamburgu, ostatnio prezentował swoje prace w Klubie Środowisk Twórczych w Olsztynie. Jest laureatem wielu konkursów artystycznych.

⁶Członkiem zwyczajnym Towarzystwa może być osoba pełnoletnia, posiadająca obywatelstwo polskie, zdolna do podjęcia aktywnej realizacji zadań Towarzystwa (ucząca czytania, popularyzująca je, prowadząca badania lub uprawiająca publicystykę związaną z problematyką podejmowaną przez Towarzystwo).

⁷Statut Polskiego Towarzystwa Czytelniczego, Warszawa 1994.

⁸Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich.

⁹J. Chłosta, Ruch wydawniczy w Olsztynie, [w:] Olsztyn 1945-2005. Kultura i nauka, red. S. Achremczyk, W. Ogrodziński, Olsztyn 2006, s. 618.

¹⁰R. Ławrynowicz, Czytam i wiem: mija 13 lat działalności Towarzystwa Czytelniczego w Olsztynie, rozm. Karol Fryta, „Gazeta Olsztyńska” 2005, nr 63, dodatek „Olsztyn Dzień po Dniu”, nr 474, s. 4.

¹¹http://www.wbp.olsztyn.pl/programy/czytamy/2009_08.html. [Dostęp: 3.09.2009 r.].

¹²J. Chłosta, dz. cyt., s. 618.

¹³Tylko promocja książki.

¹⁴Autor nie dożył jednak jubileuszu, zmarł 18 lutego 2000 r. (J. Chłosta, dz. cyt., s. 619).

¹⁵http://www.wbp.olsztyn.pl/programy/czytamy/2009_08.html. [Dostęp: 3.09.2009 r.].

¹⁶http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/index.html. [Dostęp: 3.09.2009 r.].

¹⁷http://www.wbp.olsztyn.pl/programy/czytamy/2009_08.html. [Dostęp: 3.09.2009 r.].

¹⁸Drugie wydanie książki Władysława Ogrodzińskiego miało miejsce w 2008 r.

¹⁹Warmiński odcinek Łyny przepływa przez teren, nad którym był zlokalizowany ośrodek rządowy. J. Chłosta, dz. cyt., s. 618-619.

²⁰Spotkanie z autorką odbyło się na Przeglądzie Wydawnictw Regionalnych ph. „Moje Twoje Nasze 2008” 19 września 2008 r. oraz dwukrotnie w październiku w siedzibie Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze” i Centrum Francusko-Polskim w Olsztynie (http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/index.html. [Dostęp: 18.10.2009 r.]).

²¹http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/index.html. [Dostęp: 15.10.2009 r.].

²²Większość członków kapituły należy do Towarzystwa Czytelniczego w Olsztynie.

²³http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/wawrzyn_regulamin.htm. [Dostęp: 31.07.2009 r.].

²⁴http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/wawrzyn_2008.htm. [Dostęp: 31.07.2009 r.].

²⁵http://www.wbp.olsztyn.pl/onas/index.html. [Dostęp: 3.09.2009 r.].

²⁶http://www.wbp.olsztyn.pl/programy/mojetwojenasze/. [Dostęp: 8.09.2009 r.].