Waldemar Tychek

 

Z REGAŁU BIBLIOTEKARZA

 

Maria Dembowska. W kręgu bibliografii, bibliotekarstwa i informacji naukowej. Księga jubileuszowa w 70-lecie pracy zawodowej. Pod red. Jadwigi Sadowskiej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2007 (Prace Instytutu Bibliograficznego ; nr 45).

Specyficzna to lektura. Cała historia intensywnego życia w kręgu nauki, wśród ludzi związanych z bibliotekarstwem oraz nurtującego dyskursu o statusie informacji naukowej, zamknięta na 324 stronicach. Jednak ta ilość stron, tak naprawdę, jest niepoliczalna. Gdyby ktoś, w jakiś sposób, usiłował przełożyć bogactwo refleksji towarzyszących tej książce, to z pewnością rozrosłaby się ona do wielotomowej serii. I choć wydawałoby się, że każda z czterech części Księgi jubileuszowej (działalność zawodowa i naukowa, bibliografia podmiotowo-przedmiotowa poświęcona Jubilatce, wspomnienia o niej i fragmenty prac oraz osobistego dziennika) mogłaby stanowić odrębną całość, kompozycja Księgi... układa się w jednorodną strukturę. To niewątpliwy sukces autorów tej pozycji. Dodatkowym walorem są pięknie opisane te fragmenty życiorysu prof. Dembowskiej, które wiążą się z Olsztynem i pracami związanymi z utworzeniem Zakładu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Godna polecenia lektura dla wszystkich tych, którym nieobca jest historia nie tylko bibliotekarstwa, ale i naszego regionu.

Danuta Bilikiewicz-Blanc. Polonika zagraniczne w polskiej bibliografii narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2007 (Prace Instytutu Bibliograficznego ; nr 44).

Pozycja adresowana głównie do środowisk naukowych, bibliotekoznawców oraz studentów tego kierunku. Stanowi jednocześnie niezwykle istotny fragment ogromnego katalogu statutowych obowiązków Biblioteki Narodowej. Gromadzenie, rejestrowanie i opracowywanie poloników zagranicznych składa się bowiem na podstawowy warsztat służący badaniom naszego wkładu w kulturę o wymiarze globalnym. W pozycji – obok charakterystyki celów bibliografii poloników zagranicznych oraz źródeł bibliograficznej dokumentacji – przedstawiono informacje o polskiej książce na tle rozwoju bibliografii narodowej, a także stan prac nad bieżącą bibliografią poloników zagranicznych. Materiał został uzupełniony dodatkowo o wykazy zawierające pierwsze polskie źródła bibliograficzne oraz publikacje dotyczące rejestracji poloników z lat 1917-1941 i publikacji powojennych (aż do 2005 roku).

Krystyna Bańkowska-Bober. Statystyka wydawnictw w Polsce. Historia, metodyka i organizacja. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2006 (Prace Instytutu Bibliograficznego ; nr 43).

Wbrew pozorom to bardzo interesująca pozycja. Z dwóch co najmniej powodów. Po pierwsze: uczy „czytać” statystykę i po drugie – dla „umiejących czytać” może mieć utylitarne znaczenie. Co prawda cel tej kolejnej publikacji Instytutu Bibliograficznego był zgoła inny (przedstawienie rysu historycznego polskiej statystyki wydawniczej w XX wieku oraz ukazanie ewolucji zasad metodologicznych, dotyczących gromadzenia, opracowania i porównywania informacji statystycznej, zarówno w Polsce, jak i w dokumentach międzynarodowych firmowanych przez UNESCO), ale gdy zestawi się zasady klasyfikacji wydawnictw (zamieszczone w części podstawowej publikacji) z tablicami statystycznymi wydawnictw (umieszczonymi w aneksie) będziemy mogli nie tylko określić retrospektywę, ale i pokusić się o sformułowanie tendencji i zarysowujących się trendów ruchu wydawniczego w Polsce. To może być bardzo cenna informacja dla wydawców działających na naszym rynku. Gdy sobie to uświadomimy, już tylko krok dzieli nas od sięgnięcia po „Ruch Wydawniczy w Liczbach” – rocznik Instytutu Bibliograficznego BN, gdzie znajdziemy pogłębione dane i analizy.

Krzysztof Maciąg. Miejsce bibliotek publicznych w systemie edukacji. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2006 (Seria: Materiały Informacyjne Instytutu Książki i Czytelnictwa).

W strukturze systemu edukacji w Polsce nie przewidziano miejsca dla bibliotek publicznych. Dlatego też jej funkcję można rozpatrywać jedynie w kategorii instytucji wspomagającej proces edukacji. Zwłaszcza edukacji nieformalnej. Problem jednak powstaje w momencie, gdy mamy do czynienia z biblioteką szkolną, która w zasadzie stanowi integralną część szkoły, oraz publiczno-szkolną, która oprócz powinności statutowych musi także pełnić rolę lokalnej biblioteki publicznej. Wydawałoby się, że kwestia kompetencji – zwłaszcza w zakresie finansowania – nie powinna w tym przypadku grać roli, jednak w praktyce jest inaczej.
Autor podjął się zatem karkołomnego zadania. Określić wspólne miejsce w systemie edukacji dla praktycznie trzech typów bibliotek: publicznej, szkolnej i publiczno-szkolnej. Zadanie karkołomne, ponieważ w przypadku biblioteki szkolnej i publiczno-szkolnej ich funkcje – oprócz edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży – odnoszą się także do wsparcia procesów samokształceniowych nauczycieli. Wszak to właśnie dzieci, młodzież i ich wychowawcy tworzą środowisko stanowiące integralną i najważniejszą część systemu edukacji. Wynika to m.in. z zapisów art. 22 ustawy o bibliotekach. Analizując więc sytuację, rolę i znaczenie bibliotek publicznych w systemie edukacji należałoby mieć na względzie także i ten aspekt.
Natomiast niniejsze opracowanie jest raportem z badań przeprowadzonych w wybranych bibliotekach działających w różnych środowiskach: wielkomiejskim (Warszawa), małomiejskim (Węgorzewo, Bartoszyce, Morąg) oraz wiejskim (Mrozy, Świątki). Ich celem było jednak rozpoznanie stopnia zaspokojenia potrzeb edukacyjnych wyłącznie dzieci i młodzieży. Do pełnej więc charakterystyki miejsca bibliotek w systemie zabrakło analizy odnoszącej się do nauczycieli. Poza tym zasady organizacji i działania bibliotek szkolnych wynikają z innych niż ustawa o bibliotekach (odnosząca się generalnie do bibliotek publicznych) przepisów. Zatem tytuł tej pozycji jest nieco mylący.
Niewątpliwym natomiast walorem tej książki jest zastosowanie metody badawczej łączącej elementy opisu monograficznego z analizą statystyczną. Zastosowanie tej metody czyni publikację cenną z uwagi na możliwość wyciągnięcia szeregu interesujących wskazówek nie tylko dla bibliotekarzy, ale i dla pracowników większości podmiotów funkcjonujących w systemie edukacji.

Elżbieta Barbara Zybert. Jakość w działalności bibliotek. Oceny – Pomiary – Narzędzia. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej, 2007.

To książka, która powinna zajmować jedno z głównych i poczesnych miejsc na regale bibliotekarza, a zwłaszcza kierownika biblioteki oraz jej specjalistycznych działów. Autorka – znany i ceniony autorytet w środowisku bibliotekarskim i akademickim – kontynuując swoje naukowe zainteresowania dotyczące wizerunku biblioteki w dynamicznie rozwijającym się społeczeństwie informacyjnym. Temat ten w publikacjach prof. Zybert pojawił się po raz pierwszy w Kulturze organizacyjnej w bibliotekach. Nowe i stare idee w zarządzaniu biblioteką i od razu nabrał szczególnego znaczenia.
Jakość w świadomości ogółu społeczeństwa odnosi się w głównej mierze do produktu utożsamianego zazwyczaj z towarem na pólkach handlowych. Tu natomiast mamy do czynienia z bardzo jasnym przekazem rewidującym naszą wiedzę na temat jakości usług, jakie wchodzą w zakres powinności statutowych bibliotek. Okazuje się bowiem, że owa jakość może być wielkością mierzalną, że istnieją narzędzia i metody umożliwiające nie tylko zbadanie poziomu tych usług, ale i kontrolę ich jakości. Praca prof. Zybert traktuje właśnie o tych narzędziach.
W rozdziale pierwszym autorka dokonuje przeglądu definicji oraz charakteryzuje różne podejścia do procesów wdrażania jakości w instytucjach niekomercyjnych, jakimi są biblioteki. W rozdziale tym znajdujemy również przykłady zaleceń, metod i wskaźników proponowanych przez UNESCO, Komisję Europejską, Międzynarodową Federację Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich (IFLA) oraz Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO).
Rozdział drugi stanowi praktyczną charakterystykę wcześniej zdefiniowanych narzędzi, a na szczególną uwagę zasługuje tu bardzo wnikliwe opracowanie dotyczące normy ISO 11620 – Informacja i dokumentacja. Wskaźniki funkcjonalności bibliotek. Norma co prawda funkcjonowała już od 1998 roku, ale jej polska wersja pojawiła się dopiero w 2006 roku. Dokument ten zawiera 34 wskaźniki ułatwiające ocenę jakości i adekwatności usług bibliotek. Obecnie norma jest uzupełniana o wskaźniki odnoszące się do usług bazujących na technologiach informatycznych (poprzednia wersja ograniczała swoje standardy do usług biblioteki tradycyjnej). Autorka charakteryzuje zarówno te pierwsze wskaźniki jak i te odnoszące się do elektronicznych usług bibliotecznych.
Bardzo ciekawym narzędziem jest też Zrównoważona Karta Wyników, o której autorka pisze: Zrównoważona Karta Wyników pozwala lepiej zorganizować procesy zarządzania, opisać strategię organizacji zawierającą określenie misji, wizji celów oraz przełożyć ją za pomocą mierzalnych celów i wskaźników na konkretne działania uwzględniające wszystkie ważne aspekty jej funkcjonowania – określane jako perspektywy. Należy dodać, że koncepcja ta odnosi się zarówno do finansowych mierników oceny, jak i do elementów niefinansowych, bazujących np. na satysfakcji klienta.
Trzeci rozdział pracy poświęcony został przykładom zastosowań narzędzi pomiarowych w bibliotekach różnego typu (naukowe, publiczne, szkolne, specjalne) oraz ich specjalnym usługom oferowanym przy wykorzystaniu sieci.
Praca prof. Zybert, oprócz przedstawienia najpopularniejszych metod wdrażania i nadawania każdemu procesowi informacyjnemu zachodzącemu w bibliotece odpowiedniej jakości, jest cenna także z innego powodu, a mianowicie wyposaża w wiedzę umożliwiającą bibliotekarzom przygotowanie własnych instrumentów do diagnozy. Jak pisze autorka: Metody te nie muszą być kosztowne, nie muszą wymagać dużych umiejętności. Mogą być tanie, proste oraz szybkie, stale dostarczające wartościowych informacji. Ważne jest tylko, aby dokonać ich właściwego wyboru. I w tym ta publikacja pomaga.

Katarzyna Materska. Informacja w organizacjach społeczeństwa wiedzy. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 2007 (Seria: Nauka – Dydaktyka - Praktyka).

Dobrze, że ta książka się ukazała. Tak kompleksowego ujęcia problematyki informacji jeszcze dotąd na naszym rynku nie mieliśmy. Owszem, wcześniej (2001 i 2003 rok) ukazały się prace Józefa Oleńskiego (Ekonomika informacji. Podstawy i Ekonomika informacji. Metody), ale traktowały one informację jedynie w kategoriach ekonomicznych, jako element nowej dyscypliny w ramach nauk ekonomicznych. Z kolei Bogdan Stefanowicz (Informacja, 2004 rok) traktował informację jako szczególny obiekt poznawczy i przedstawiał jej pojęcie głównie jako treści zawarte w komunikacie (ujęcie infologiczne).
Katarzyna Materska w swojej pracy na nowo zinterpretowała pojęcie informacji traktując ją – w aspekcie społeczeństwa opartego na wiedzy – jako materię składającą się na istotę każdej organizacji społecznej. Stąd nie tylko prezentacja poglądów, koncepcji i badań autorów polskich i zagranicznych, ale i próba zarysowania perspektyw rozwoju tej dyscypliny.
Drugim nurtem przewijającym się w tej publikacji jest kwestia zarządzania informacją. Każda organizacja stanowi pewien zasób informacji, dlatego zarządzanie organizacjami jest de facto tworzeniem wiedzy organizacyjnej i stanowi o bycie organizacji. Wydawałoby się, że myśl ta nie należy do gatunku odkrywczych, jednak gdy weźmie się pod uwagę pewną, charakterystyczną dla naszych czasów, cechę informacji – jej komplementarność, stanowisko autorki staje się jasne. Wzajemne powiązania i zależności tworzą sieć na wzór tej wirtualnej, infocentryczny model społeczeństwa zmierza ku cywilizacji informacyjnej, a to z kolei nie pozwala nam już patrzeć na świat wyłącznie w sposób linearny. Potrzeby użytkowników informacji w środowisku będą stale rosły i, żeby je zrealizować, nie wystarczą dotychczasowe działania bibliotek czy ośrodków informacji. To, co nadchodzi, można określić jako dążenie do wiedzy. Koncepcja szeroko rozumianej organizacji „uczącej się” jest tego wyrazem. Ten, kto nie dopuszcza do siebie tej świadomości, zostanie narażony na „informacyjne wykluczenie”. Pozostanie w „klatce swojej wiedzy”, czyli nie będzie wiedział nawet tego, czego chce.
Książka Materskiej jest kopalnią wiedzy dla wszystkich tych, którzy swoją przyszłość zamierzają związać z wiekiem informacji.