Anna Błaszczyk

KILKA SŁÓW O IGORZE NEWERLIM

Jak każde piękne miejsce na Ziemi, i Mazury mają literackich piewców swego piękna. O wielu z nich się pamięta, mówi i pisze. Mają oni swe muzea, izby pamięci, pomniki. Tereny Puszczy Piskiej też poszczycić się mogą swoim istnieniem w literaturze pięknej, choćby dzięki K. I. Gałczyńskiemu, M. Kajce czy E. Wiechertowi. Niewielu jednak wie, że w Zgonie jest malutki domek z czerwonej cegły, w którym w latach 1957-87 powstały „Leśne Morze”, „Żywe wiązanie” i zbiór opowiadań „Za Opiwardą, za siódmą rzeką...” pisane ręką Igora Newrlego. Powstawały tam również szkice innych utworów wyrosłych ze wspomnień, kontaktu z przyrodą i ludźmi mieszkającymi nad Mokrym, Krutynią czy Nidzkim; ludzi i ich historii. Ów domek, nabyty w latach pięćdziesiątych przez Zofię Łapicką od porzucających na zawsze Mazury autochtonów, stał się na długie lata schronieniem dla Niej i Igora Newerlego, ich letnim domem.

Syn Mikołaja Abramowa i Teresy z domu Newerly – Jerzy (Igor) Abramow urodził się w Białowieży w 1903 roku. Z wykształcenia pedagog i prawnik przyjechał do Warszawy w latach dwudziestych ubiegłego stulecia jako stenograf, by po przewrocie majowym w 1926 roku zamieszkać w Korczakowskim Domu Sierot jako instruktor prowadzący „roboty ręczne”, sekretarz Doktora, a później redaktor naczelny Małego Przeglądu – pisma dla polsko-żydowskiej grupy dzieci i młodzieży. Pod Jego kierunkiem w latach 1930-39 cotygodniowy dodatek „Naszego Przeglądu” przeszedł szybki i dynamiczny rozwój, a redakcja była miejscem nie tylko pracy i spotkań korespondentów z „interesantami”, ale także rodzajem klubu młodzieżowego”.

W czasie II wojny światowej udzielał lokalu warsztatu (był także stolarzem) na zebrania konspiracyjne, sprowadzał materiały dla partyzanckiej rusznikarni i ukrywał ludzi ściganych przez okupanta. Aresztowany w 1943 roku, po krótkim pobycie na Pawiaku został przewieziony do Majdanka, potem Oświęcimia, Oranienburga i Belsen-Bergen. Tam poznana historia współwięźnia Władimira Diegtiariewa była inspiracją powieści „Chłopiec z Salskich Stepów”, a on sam pierwowzorem głównego bohatera.

Po wojnie skłonność Newerlego do pracy z młodzieżą, dała wyraz w zaangażowaniu się pisarza w pracę redakcyjną pisma młodzieżowego Świat Przygód oraz opieką nad Kołem Młodych Pisarzy. Ciesząc się dużym szacunkiem mniej doświadczonych autorów, przez wiele lat z jego rad korzystali min. P. Guzy, J. Himilsbach, M. Hłasko, czy W. Odojewski. Swoim zaś sekretarzem mianował Jacka Kuronia, razem z którym choć nie wspólnie przez wiele lat walczył o lepszą Polskę dla Polaków, o szacunek dla mniejszości narodowych, o sprawiedliwość i prawdę. Będąc prezesem Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich, w 1965 r. wraz z ponad siedemdziesięcioma innymi literatami, pisarzami, publicystami poprzez wystąpienie do władz w tzw. „Memoriale Newerlego” podjął walkę o wolność słowa, prawa autorskie czy należyte wynagrodzenia dla twórców. Po tym, kiedy to w geście solidarności z Leszkiem Kołakowskim wystąpił z partii (rok 1966); kiedy był świadkiem obrony w procesie Melchiora Wańkowicza i interweniował w sprawie Stefana Niesiołowskiego – oddalił się z życia społeczno-politycznego. A ostatnią swoją autobiograficzną książkę „Zostało z uczty bogów” mógł wówczas wydać już tylko za granicą. I wydał - u Jerzego Giedroycia w Bibliotece Kultury.

Nagrody pisarza

1950 - nagroda państwowa III stopnia za powieść „Archipelag ludzi odzyskanych”
1952 - nagroda państwowa I stopnia za powieść „Pamiątka z Celulozy”
1979 - nagroda I stopnia prezesa Rady Ministrów

Twórczość

Bibliografia
Memoriał Newerlego. Zieliński Jan oprac. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003.
Żywe wiązanie. Stulecie urodzin Igora Newerlego. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003.
Jerzy Abramow – redaktor „Małego Przeglądu”. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003.
Zieliński Jan. Mackiewicz o Newerlym. Pod innym kątem. Nowy Dziennik. Przegląd Polski (on-line), 27.02.2004
Igor Newerly. Wikipedia. Wolna encyklopedia (on-line), 2006.