Arkadiusz Morawiec
Ernst Wiechert (1887-1950). Zestawienie bibliograficzne
Ernst Wiechert - niemiecki prozaik, eseista, dramaturg i poeta - urodził się 18 V 1887 r. w leśniczówce Kleinort (Piersławek) w okręgu Sensburg (Mrągowo) w Prusach Wschodnich, na Mazurach; jego rodzicami byli Emil Martin, leśniczy, i Henrietta z domu Andreae. Dzieciństwo pisarz spędził pośród lasów, pól i jezior mazurskich; ten pejzaż na trwałe zamieszka w jego wyobraźni. W 1898 r. rozpoczął naukę w gimnazjum w Królewcu. W latach 1905-1911 studiował w Albertus-Universität Königsberg. Uczestniczył w pierwszej wojnie światowej jako ochotnik, został lekko ranny; powrócił z niej w stopniu porucznika rezerwy. W r. 1919 rozpoczął pracę w królewieckich gimnazjach. W latach 20. działał w kręgach rewolucji konserwatywnej, wśród grup neopogańskich. W 1930 r. przeniósł się do Berlina, gdzie przez trzy lata nauczał w Kaiserin-Augusta-Gymnasium. W r. 1933 podał się do dymisji, po czym przeprowadził się do Ambach nad Starnberger See w Bawarii. Poświęcił się wyłącznie pracy pisarskiej. Od 1936 r. mieszkał w posiadłości Hof Gagert pod Wolfratshausen. Tutaj 6 V 1938 r. został aresztowany przez gestapo pod zarzutem działalności antypaństwowej. Bezpośrednim powodem zatrzymania był protest Wiecherta przeciwko uwięzieniu pastora Martina Niemöllera oraz filozofa Eduarda Sprangera, a także głosowanie przeciwko włączeniu Austrii do III Rzeszy. Przetrzymywany w monachijskim więzieniu, nie podpisał deklaracji lojalności: w konsekwencji wysłano go do obozu koncentracyjnego Buchenwald. Wiechert przebywał w nim kilka tygodni, od 4 VII 1938 r. Swoje przedterminowe zwolnienie zawdzięczał staraniom rodziny i przyjaciół, naciskom międzynarodowej opinii publicznej i pogarszającemu się zdrowiu. Wezwany przez Goebbelsa, usłyszał 30 VIII, że w przypadku ponowienia jakichkolwiek uwag krytycznych pod adresem władzy, grozi mu "fizyczna likwidacja". Wiechert uznawany jest za najwybitniejszego w literaturze niemieckiej przedstawiciela emigracji wewnętrznej. Po wojnie podjął się reedukacji Niemców. W 1948 r., rozgoryczony jej niepowodzeniem, atakowany jako rzekomy zdrajca ojczyzny (to cena za bezkompromisowe mówienie o niemieckiej winie i odpowiedzialności), zamieszkał w Szwajcarii, w miejscowości Uerikon pod Zurychem. Tutaj 24 VIII 1950 r. zmarł.
Ernst Wiechert zadebiutował w 1916 r. powieścią Die Flucht, wydaną pod pseudonimem Ernst Barany Bjell. W swych najwcześniejszych utworach, niepozbawionych akcentów anarchizujących, pisarz kontestował normy obyczajowości mieszczańskiej. Już wówczas pojawił się, obecny w całym jego dorobku, motyw ucieczki od cywilizacji, apologia przyrody, traktowanie jej jako remedium na egzystencjalne, ale i zrodzone przez sytuację polityczno-społeczną, troski - jako azyl. Pejzażem dominującym w pisarstwie Wiecherta są Mazury, kreślone tyleż realistycznie, co mityzowane, idealizowane. Tak jest m.in. we wspomnieniach zatytułowanych Wälder und Menschen. Eine Jugend (1936, Lasy i ludzie. Młodość 1976), a także w powieściowej sadze Die Jeromin-Kinder (1945-1947, Dzieci Jerominów 1973). Wcześniej jednak, w twórczości z lat 20., doszły do głosu inspiracje nietzscheańskie, a także volkistowskie, znajdujące szczególnie silny wyraz w powieści Der Totenwolf (1924); tutaj natura stawała się siłą potęgującą moc "duszy niemieckiej". Wszakże już u schyłku tej dekady wojowniczość i skrajny nacjonalizm ustąpią miejsca inspiracjom chrześcijańskim, ewangelicznym, humanizmowi, postawie pacyfistycznej. Literackim świadectwem "przełomu łaski" są m.in. powieści Die kleine Passion (1929, Mała pasja 1959) oraz Jedermann (1931). Następnie ukaże się powieść Die Magd des Jürgen Doskocil, ukazująca losy opuszczonej żony przewoźnika, ratującej rozpadające się małżeństwo - uznawana przez wielu krytyków za najwybitniejsze dzieło pisarza. W ostatnim roku Republiki Weimarskiej Wiechert plasował się w dwunastce autorów, których książki kupowano najchętniej. Wyrazem, dokonywanego z pozycji konserwatywnych, sprzeciwu pisarza wobec polityki nazistów są przemówienia do młodzieży: Der Dichter und die Jugend z 1933 r. (wyd. 1936) oraz Der Dichter und die Zeit z r. 1935 (nielegalnie kolportowano odpisy, wyd. 1945). Pisarz piętnował w nich nienawiść, przemoc, niesprawiedliwość - promowane przez nazistów antywartości. Po zwolnieniu z obozu Wiechert opublikował powieść Das einfache Leben (1939, Proste życie 2001), odczytywaną jako wyraz złamania wiary autora w sens sprzeciwu, utraty wiary w Boga i sens świata, ale też jako dowód na istnienie literatury emigracji wewnętrznej: cenzura dopatrywała się w utworze odmowy idei wspólnoty oraz opowiedzenie się za świadomą atomizacją jednostki (bohater, były oficer Kriegsmarine, zaszywa się na wyspie na jednym z mazurskich jezior). Proste życie można traktować również jako formę poobozowej autoterapii pisarza, przygotowującej beletryzowaną relację z Buchenwaldu Der Totenwald (1946, Las umarłych 1972). Odbudowywanie nadwerężonej wiary w człowieka stanie się udziałem Amadeusza, byłego więźnia lagru, jednego z bohaterów powieści Missa sine nomine (1950, pol. 1958), ostatniej wydanej za życia książki pisarza. Pośmiertnie ukazały się m.in.: powieść Der Exote (1951), tom wierszy Meine Gedichte (1952, pol. wybór poezji: Wiersze 1997), a także zapiski więzienne i listy - Häftling Nr 7188 (1966).
Początek polskiej recepcji twórczości Wiecherta wyznaczają: szkic Ludwika Łakomego, wzmiankujący pisarza ("Odrodzenie" 1946 nr 11), opublikowana na emigracji recenzja powieści Missa sine nomine Haliny Neumann-Jankowskiej ("Orzeł Biały" 1951 nr 7) oraz wzmianka w szkicu Wojciecha Natansona ("Trybuna Robotnicza" 1955 nr 138). Pierwsze polskie przekłady z obfitego ilościowo dorobku Wiecherta pojawiają się u schyłku lat 50.: Instytut Wydawniczy "Pax" wydaje dwie powieści, Missa sine nomine (1958) i Mała pasja (1959). Twórczość Wiecherta stanie się przedmiotem uwagi zwłaszcza pisarzy, krytyków i publicystów związanych z jego małą ojczyzną: Mazurami, i z Warmią. W setną rocznicę urodzin pisarza, w 1987 r. zorganizowano dwie sesje naukowe, w Olsztynie i Szczytnie, zaś w jego rodzinnym domu, w leśniczówce Piersławek, umieszczono pamiątkową tablicę. Ponadto powstała wówczas polska sekcja Międzynarodowego Stowarzyszenia Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta. Imieniem pisarza nazwano ulicę w Olsztynie, uczyniono go patronem Biblioteki Gminnej w Pieckach. W 1997 r. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego i Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie zorganizowały sesję naukową, zaś w Sorkwitach pod Mrągowem odbyło się seminarium wiechertowskie. Kolejne przekłady książek pisarza publikowało olsztyńskie Wydawnictwo "Pojezierze". W ostatnich latach twórczość tę promuje Wspólnota Kulturowa "Borussia". W 1992 r. Jan Rosłan wydał próbę monografii - Ernst Wiechert: życie i dzieło; dorobek Wiecherta uczyniły przedmiotem swych badań m.in. Elżbieta Konończuk (Literatura i pamięć na pograniczu kultur: Erwin Kruk - Ernst Wiechert - Johannes Bobrowski 2000) i Magdalena Sacha (Topos Mazur jako raju utraconego w literaturze niemieckiej Prus Wschodnich: Ernst Wiechert - Hans Hellmut Kirst - Siegfried Lenz 2001). Zarówno biografia Wiecherta, jak i jego dzieło trwale zrośnięte są z ziemią mazurską. Odzwierciedlają to coraz liczniejsze opracowania: nie tylko recenzje poszczególnych przekładów, ale też artykuły i studia.
* * *
W poniższym zestawieniu bibliograficznym zastosowano opis zgodny z zasadami bibliografii załącznikowej.
I. TWÓRCZOŚĆ
(KSIĄŻKI TŁUMACZONE NA JĘZYK POLSKI)
Missa sine nomine. Tłumaczyła Maria Kłos-Gwizdalska. Warszawa 1958, Pax, 390, [2] s.; 19 cm.
Mała pasja. Tłumaczyła Emilia Bielicka. Warszawa 1959, Instytut Wydawniczy Pax, 313, [3] s.; 19 cm.
Las umarłych. Relacja. Przełożył [i posłowie napisał] Edward Martuszewski. Olsztyn 1972, Wydawnictwo Pojezierze, 146, [2] s.; 17 cm. Wyd. 2: Olsztyn 1988, Wydawnictwo Pojezierze, 171, [1] s.; 17 cm.
Dzieci Jerominów. Tłumaczył Tadeusz Ostojski (t. I), Jerzy Ptaszyński (t. II). [Wstęp Andrzej Wakar]. Olsztyn 1973, Wydawnictwo Pojezierze, 731, [1] s.; 20 cm. Wyd. 2: [Posłowie Andrzej Wakar]. T. I-II. Olsztyn 1986, Wydawnictwo Pojezierze, 401, [3]; 337, [3] s.; 19 cm.
Lasy i ludzie. Młodość. Tłumaczył Tadeusz Ostojski. Olsztyn 1976, Wydawnictwo Pojezierze, 154, [4] s.; 21 cm. Wyd. 2: Olsztyn 1984, Wydawnictwo Pojezierze, 193, [3] s.; 19 cm.
Pani majorowa. Tłumaczył Edward Martuszewski. Olsztyn 1977, Wydawnictwo Pojezierze, 175, [1] s.; 21 cm. Wyd. 2: Olsztyn 1984, Wydawnictwo Pojezierze, 174, [2] s.; 19 cm.
Baśnie. Wybór i przekład Tadeusz Ostojski. Olsztyn 1983, Wydawnictwo Pojezierze, 184, [4] s., [6] k. il.; 19 cm.
W rodzinnych stronach. In der Heimat. Tłumaczyła Maria Podlasek-Ziegler. Wstępem opatrzył Burkhard Ollech. Olsztyn [1993], Borussia, 37, [3] s.; 21 cm.
Der Todeskandidat. Erzählung. Kandydat na śmierć. Opowiadanie. Przekład Rafał Wolski. Olsztyn 1995, wydał Rafał Wolski, [12], [1] s.; 24 cm.
Wiersze. Wstęp, wybór i przekład Erwin Kruk. Olsztyn 1997, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 77, [3] s., il.; 21 cm.
Proste życie. Przekład Tadeusz Ostojski. [Posłowie Hubert Orłowski.] Olsztyn 2001, Borussia, 359, [1] s.; 21 cm.
II. RECENZJE
Missa sine nomine
Kołątaj Jerzy: Kryzys zorzy wieczornej. "Tygodnik Powszechny" 1959, nr 32, s. 5.
Kowalska Anka: Tym którzy czytali. "Kierunki" 1959, nr 13-14, s. 4.
Neumann-Jankowska Halina: Missa sine nomine. "Orzeł Biały" 1951, nr 7, s. 3.
Mała pasja
Wróblewska Teresa: Nowy przekład Wiecherta. "Nowa Kultura" 1961, nr 2, s. 9.
Las umarłych
Bukowski Kazimierz ks.: Pochwała wartości religijno-moralnych. "Znak" 1973, nr 10, s. 1344-1351.
Chojnowski Zbigniew: Relacja z życia w ojczyźnie. "Świat Książki" 1988, nr 4, s. 16-17.
DOM: Z księgarni. Ludzie i polityka. "Życie Literackie" 1988, nr 32, s. 4.
Dolecki Zbigniew: Nowe przekłady Wiecherta. "Słowo Powszechne" 1973, nr 209, s. 5.
Drawicz Andrzej: Wiechert, czyli żarliwość humanisty. "Sztandar Młodych" 1973, nr 187, s. 3.
Segiet Janusz: Przyszłym pokoleniom ku przestrodze. "Gazeta Olsztyńska" 1973, nr 29, s. 6.
Swat Tadeusz: Der Totenwald. "Słowo Powszechne", dodatek "Słowo na Warmii i Mazurach" 1973, nr 6, s. 2.
Zbuduj mur wokół nas... "Kultura" 1973, nr 4, s. 9.
Dzieci Jerominów
Bialik Włodzimierz: Mazury Wiecherta. "Miesięcznik Literacki" 1973, nr 12, s. 128-130.
Dolecki Zbigniew: Nowe przekłady Wiecherta. "Słowo Powszechne" 1973, nr 209, s. 5.
Drawicz Andrzej: Wiechert, czyli żarliwość humanisty. "Sztandar Młodych" 1973, nr 187, s. 3.
Dzitko Bohdan: Szczypta poezji, szczypta prozy. "Warmia i Mazury" 1986, nr 17, s. 4.
Lichański Jakub Zdzisław: Naturalna prawość. "Kultura" 1973, nr 32, s. 9.
(pat): Powieść odzyskana. "Itd" 1986, nr 32, s. 22.
Panas Henryk: "Dzieci Jerominów". "Gazeta Olsztyńska" 1973, nr 154, s. 6.
Swat Tadeusz: Dzieci Jerominów. "Słowo Powszechne", dodatek "Słowo na Warmii i Mazurach" 1973, nr 16, s. 3.
Lasy i ludzie. Młodość
Biela Emil: Zdolność kochania. "Czas" 1977, nr 17, s. 23.
E.K.: Księga dzieciństwa. "Gazeta Olsztyńska" 1976, nr 136, s. 4.
Koprowski Jan: Wspomnienia Wiecherta. "Nowe Książki" 1977, nr 1, s. 38-39.
Panas Henryk: Sprawy bieżące. "Gazeta Olsztyńska" 1976, nr 173, s. 6.
Skok Gerard: Odlot żurawi. "Warmia i Mazury" 1977, nr 1, s. 23.
T.Ś.: Wznowienie prozy Wiecherta. Nowości "Pojezierza". "Gazeta Olsztyńska" 1984, nr 290, s. 4.
Walc Jan: [Nota]. "Literatura na Świecie" 1976, nr 9, s. 405.
Pani majorowa
Biela Emil: Miłość w stylu retro. "Czas" 1977, nr 30, s. 22.
Chróścielewski Tadeusz: Te lasy, ci ludzie, inne oczy. "Fakty" 1977, nr 14, s. 7.
Dzitko Bohdan: Pani Majorowa. "Gazeta Olsztyńska" 1977, nr 74, s. 4.
Skok Gerard: Wyjście z pustki. "Warmia i Mazury" 1977, nr 5, s. 28.
Walc Jan: [Nota]. "Literatura na Świecie" 1977, nr 6, s. 359.
Baśnie
Panas Henryk: Baśnie i bajki mazurskie. "Gazeta Olsztyńska" 1983, nr 136, s. 6.
W rodzinnych stronach. In der Heimat
Berski Daniel: Mała wielka książka... Z mojej półki. "Dziennik Pojezierza" 1994, nr 142, s. 8.
Chojnowski Zbigniew: Pożegnanie z lasem. "Gazeta Warmińska" 1994, nr 13, s. 9; "Nowe Książki" 1994, nr 10, s. 36-37.
Proste życie
Mazgal Ewa: Życie cudem jest. Nowa książka Ernsta Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 2001, nr 168, dodatek "Magazyn", s. 14, il.
Pieczara Marek: Pruska nirwana. "Nowe Książki" 2001, nr 9, s. 52-53.
Sobieraj Sławomir: Życie nieproste. "Warmia i Mazury" 2001, nr 7, s. 43, il. Przedruk w: idem: Mazurski splot. Studia i szkice literackie. Warszawa 2003, Towarzystwo Ogród Ksiąg.
III. OPRACOWANIA
(POMINIĘTO PRZEDMOWY I POSŁOWIA DO KSIĄŻEK)
Autor i jego niewolnik. O tłumaczeniach Wiecherta i Cendrarsa. Z Tadeuszem Ostojskim rozmawia Stanisław Brzozowski. "Gazeta Olsztyńska" 2002, nr 80, dodatek "Magazyn", dodatek "Lektury", s. II.
Bałtroczyk Piotr: Konserwatywna utopia Ernsta Wiecherta w "Dzieciach Jerominów". "Borussia", nr 6, [1993], s. 84-91.
Barański Marek: Mucha Wiecherta. "Warmia i Mazury" 1987, nr 4, s. 5, il.
Białuński Grzegorz: Nazwisko Jeromin. "Borussia", nr 9, [1994], s. 54-55.
Bielawski Eugeniusz: Ostatnie dni Sowirogu. Turystycznym szlakiem E. Wiecherta. "Słowo Powszechne", dodatek "Słowo na Warmii i Mazurach" 1974, nr 9, s. 1.
Bykowska-Salczyńska Alicja: Ernst Wiechert taoistą? Kilka uwag o baśniach i ich recepcji przez dzieci i młodzież. "Borussia", nr 9, [1994], s. 47-53.
Chłosta Jan: Ernst Wiechert. W: idem: Prusy Wschodnie w literaturze niemieckiej 1945-1990. Biografie pisarzy. Olsztyn 1993, Towarzystwo Naukowe, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, s. 82-84.
Chłosta Jan: Percepcja twórczości Ernsta Wiecherta w Polsce. "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1998, nr 3, s. 417-427.
Chłosta Jan: Pisarze niemieckojęzyczni, którzy po 1945 opuścili Prusy Wschodnie. W: Kresy i pogranicza. Historia, kultura, obyczaje. Redakcja naukowa Zbigniew Fras, Andrzej Staniszewski. Olsztyn 1995, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Chłosta Jan: Wiechert. Pisarze urodzeni w Prusach Wschodnich. "Gazeta Olsztyńska" 1991, nr 147, s. 3, il.
Chłosta Jan: Wiechert Ernst. W: idem: Więksi i najwięksi. Twórcy kultury z Prus Wschodnich. Olsztyn 1999, Książnica Polska.
Chojnowski Zbigniew: "Borussia" i Wiechert. "Borussia", nr 16, [1998], s. 210-213.
Chojnowski Zbigniew: Polskie czytanie Ernsta Wiecherta. "Borussia", nr 9, [1994], s. 35-43.
[Dermacka Walentyna, Trawczyński Jacek]: Leśniczówka Piersławek. "Trybuna Leśnika" 1986, nr 3, s. 14.
Dolecki Zbigniew: Czystość serca i wieczne wartości. "Życie i Myśl" 1974, nr 2, s. 143-147.
Dudzińska Zofia: Od Albrechta Wielkiego do Ernsta Wiecherta. "Gazeta Warmii i Mazur" 1993, nr 55, s. 3.
Eggert Hartmut: Schwierigkeiten mit Ernst Wiechert. Innerlichkeit und Innere Emigration. "Roczniki Humanistyczne" 1994, z. 5, s. 5-23.
Ernst Emil Wiechert (1878-1954, pisarz). W: Panorama powiatu mrągowskiego 2002. Zespół redakcyjny Krzysztof Bonar, Piotr Wasześcik. Olsztyn [2002], Press Foto, s. 12.
Ernst Wiechert. Wspomnienie 1887-1950. Opr[acowanie] AP. "Gazeta Wyborcza" 2002, nr 179, dodatek "Olsztyn", s. 6.
Ernst Emil Wiechert (wybór materiałów - w setną rocznicę urodzin). [Opracowała Jolanta Juran]. "Bibliotekarz Olsztyński" 1987, nr 1, s. 44-46.
Felicja: Chodząc po tych samych ścieżkach. "Życie Kętrzyna" 2001, nr 47, s. 13.
Gajdis Anna: O powrocie do życia. "Pani majorowa" Ernsta Wiecherta. "Orbis Linguarum", vol. 23, [2003], s. 179-185.
Gałczyńska Kira: Pisarz losu mazurskiego. "Rzeczpospolita" 1987, nr 119, s. 4, il.
Goczoł Jan: Panowie Wiechert, Mickiewicz, Ogrodziński i inni. "Opole" 1987, nr 4, s. 3.
Granica biegnie przez moje serce. Rozmowa z Burkhardem Ollechem, docentem Akademii Bałtyckiej w Lubece. Rozmawiał Stanisław Jermakowicz. "Gazeta Olsztyńska" 1994, nr 92, s. 3.
(ir) [Kruk Erwin]: W kręgu Ernsta Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1973, nr 73, s. 3.
(J. B.): [Nota o sesji poświęconej Wiechertowi]. "Poradnik Bibliotekarza" 1987, nr 9, s. 32.
J. R. [Rosłan Jan]: Ernst Wiechert. W stulecie urodzin. "Posłaniec Warmiński" 1987, nr 2, s. 3, il.
Jäger-Dabek Brigitte: Polen entdeckt Ernst Wiechert. "Masurische Storchenpost" 2002, nr 5, s. 9-11.
Janczewski Z. A.: Ernst Wiechert - piewca Mazur. "Mitteilungsblatt" 2001, nr 5, s. 13.
Jarosiński Dariusz: Strony rodzinne i tradycja: Wiechert a powojenne pokolenie Polaków. "Borussia", nr 9, [1994], s. 58-63.
Jermanowicz Stanisław: Piewca natury mazurskiej. "Gazeta Olsztyńska" 1994, nr 86, s. 3, il.
Karalus Michał: Pisarz lasu i ludzi. "Trybuna Leśnika" 1986, nr 3, s. 14, il.
Kass Wojciech: Utopia przeciw historii. "Znad Pisy", nr 9, [2000], s. 136-138.
Kasten Norbert: Ziemia ojczysta i jej utrata w życiu i twórczości Wiecherta. Tłumaczył Grzegorz Supady. "Borussia", nr 9, [1994], s. 22-27.
Katarzyński Władysław: Budowa w cieniu kasztana. "Gazeta Olsztyńska" 1995, nr 216, s. 3, il.
Katarzyński Władysław: Jeszcze raz o Piersławku. "Gazeta Olsztyńska" 1994, nr 128, s. 3, il.
Katarzyński Władysław: Muzealny bumerang. Coraz bliżej Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1995, nr 128, s. 3, il.
Katarzyński Władysław: Świat, którego nie ma... "Gazeta Olsztyńska" 1994, nr 84, s. 14
Katarzyński Władysław, Pawłowski Przemysław: Cienie nad Wiechertem. "Gazeta Olsztyńska" 1996, nr z 12-14 VII.
Katarzyński Władysław, Rudzki Eugeniusz: Ostatni z Jerominów. "Gazeta Olsztyńska" 1995, nr 40, s. 4, il.
Konończuk Elżbieta: Literackie świadectwa pamięci na pograniczu kultur (Erwin Kruk, Ernst Wiechert). W: Topika pogranicza w literaturze polskiej i niemieckiej. Zbiór studiów pod redakcją Zbigniewa Światłowskiego i Stanisława Uliasza. Rzeszów 1998, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, s. 21-33.
Konończuk Elżbieta: Literatura i pamięć na pograniczu kultur (Erwin Kruk - Ernst Wiechert - Johannes Bobrowski). Białystok 2000, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, 221 s.; 21 cm. Recenzje: Bakalarczyk Danuta: Komparatystyka na rozdrożu. "Nowe Książki" 2001, nr 4, s. 18; Cieślak-Sokołowski Tomasz: Między chęcią a koniecznością... manifestu programowego. "Tygiel Kultury" 2001, nr 1-3, s. 153-156.
Konończuk Elżbieta: Mazury Ernsta Wiecherta. "Borussia", nr 6, [1993], s. 80-84.
Konończuk Elżbieta: Topos mazurski w twórczości Ernsta Wiecherta. "Borussia", nr 9, [1994], s. 28-34.
Kopp Marianne: Ernst Wiecherts Märchenwelt. "Masurische Storchenpost" 2003, nr 12, s. 26-33; 2004, nr 1, s. 31-39.
Kreczmar Józef: Życie i twórczość Ernsta Wiecherta (Streszczenie). "Sprawozdanie z Działalności i Posiedzeń" [Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego], nr 6 (1967), [1968], s. 223-227.
Kruk Erwin: Z mazurskiego brulionu. U siebie. "Gazeta Olsztyńska" 1998, nr 94, s. 9.
Kunicki Wojciech: Wiechert Ernst Emil. W: Pisarze niemieckojęzyczni XX wieku. Leksykon encyklopedyczny. Pod redakcją Marka Zybury. Warszawa 1996, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 335-336.
Lietz Zygmunt: Żywym ku zawstydzeniu. "Warmia i Mazury" 1987, nr 13, s. 7, il.
(ław): Leśniczówka Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1986, nr 161, s. 4.
maj: Ernst Wiechert. "Gazeta Olsztyńska" 2002, nr 105, s. 10.
Malinowska Anna: Ernst Wiechert - Zeit und Werk. "Colloquia Germanica Stetinensia", nr 5, [1997], s. 51-59.
Malinowska Anna: Ernst Wiecherts "gemütvolle Stimme Ostpeußens". "Colloquia Germanica Stetinensia", nr 6, [1996], s. 143-152.
Martuszewski E[dward]: Ernst Wiechert. Słownik biograficzny Warmii i Mazur. "Warmia i Mazury" 1959, nr 4, s. 27.
Martuszewski Edward: Ernst Wiechert niemiecki pisarz z Mazur. "Warmia i Mazury" 1972, nr 9, s. 34-35; nr 10, s. 7-8.
Martuszewski Edward: Przemytnicy i inni. W: idem: Nawet kamień. Łódź 1965, Wydawnictwo Łódzkie, s. 155-161.
Martuszewski Edward: Tendencyjność literatury faktu. Z innej beczki. "Gazeta Olsztyńska" 1981, nr 33, s. 1, 6.
Martuszewski Edward: Uzupełnienie literatury. Prosto z archiwum. "Gazeta Olsztyńska" 1977, nr 171, s. 6.
Matysiak Anna: Ciało w powieści inicjacyjnej XX wieku. "Borussia", nr 26, [2001-2002], s. 145-151.
Matysiak Anna: "Dzieci Jerominów" jako powieść nowoczesna. "Borussia", nr 20-21, [2000], s. 206-245, il.
Mazgal Ewa: Między krzakami porzeczek. Ludzie. Tadeusz Ostojski - tłumacz Wiecherta i Kirsta. "Gazeta Olsztyńska" 2001, nr 203, s. 17, il.
Miziński Jan: Religia mrocznych lasów pogranicza (Ernst Wiechert, Czesław Miłosz). "Kresy", nr 2-3, [1990], s. 47-58.
Morawiec Arkadiusz: Pisarz w obozie. O "Lesie umarłych" Ernsta Wiecherta. W: Z problemów prozy - powieść o artyście. Pod red. Wojciecha Gutowskiego i Ewy Owczarz. Toruń 2006, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 508-527.
Morawski Jerzy: Sceny z życia trzech kobiet. W: idem: Nieważkość. Warszawa 1989, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, s. 86-93.
Moskalówna Ewa: Znaczenia zapomniane. O pisarstwie Ernesta Wiecherta. "Litery" 1973, nr 9, s. 8-9.
Natanson Wojciech: Książka antywojenna w Niemczech Zach. "Trybuna Robotnicza" 1955, nr 138, s. 3.
Nienacki Zbigniew: Chata za wsią. Ernst Wiechert. "Szpilki" 1984, nr 47, s. 14, il.
Niesiobędzki Jerzy: Wiechertowskie losy. "Fakty" 1987, nr 36, s. 6-8, il.
Oracki Tadeusz: Ernst Wiechert. W: idem: Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku). Warszawa 1983, Instytut Wydawniczy PAX, s. 326.
Orłowski Hubert: Ernst Wiechert a tradycje konserwatywne i emigracja wewnętrzna. "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1999, nr 1, s. 85-98. Przedruk w: idem: Zrozumieć świat. Szkice o literaturze i kulturze niemieckiej XX wieku. Wrocław 2002, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocławskie Towarzystwo Oświatowe, s. 85-104.
Orłowski Hubert: Literatura niemiecka. "Rocznik Literacki (1972)", [1974], s. 494-496.
Orłowski Hubert: Literatura w III Rzeszy. Wyd. 2 zmienione. Poznań 1979, Wydawnictwo Poznańskie, s. 308-313.
Orłowski Hubert: Na początku był los. O literaturze konserwatyzmu kulturowego. W: idem: Za górami, za lasami... O niemieckiej literaturze Prus Wschodnich 1863-1945. Olszyn 2003, Borussia, s. 71-92.
Ostojski Tadeusz: Ernst Wiechert (1887-1950). Pisarz i myśliciel z Mazur. "Masovia", t. 3, [2000], s. 217-225.
Ostojski Tadeusz: Mazurski świat w dziełach Ernsta Wiecherta. "Mrągowskie Studia Humanistyczne", t. 2, [2000], s. 58-70.
Pawlak Grzegorz: Remont dla pisarza. "Dziennik Pojezierza" 1984, nr 137, s. 3, il.
Pawlicki Ryszard Wojciech: Ernst Wiechert. Sylwetki. "Znad Pisy", nr 2, [1995], s. 59-62.
Pawlicki Ryszard Wojciech: Sowiróg Ernsta Wiecherta. "Znad Pisy", nr 2, [1995], s. 16-24, il., mapka.
Pawlicki Ryszard Wojciech: Sowiróg raz jeszcze. "Jantarowe Szlaki" 1994, nr 1, s. 12-13, il., mapka.
Pawlicki Ryszard Wojciech: Tej wsi już nie ma... "Spotkania z Zabytkami" 1992, nr 7, s. 27-28, il.
Pawlicki Ryszard Wojciech: W poszukiwaniu Sowirogu. "Borussia", nr 6, [1993], s. 91-95.
Piszczatowska Edyta: Muzea Wiecherta. "Mitteilungsblatt" 2003, nr 1, s. 30, il.
Pływaczewski Wiesław: Pisarz z Piersławka. "Warmia i Mazury" 1985, nr 1, s. 3, il.
Połom Stefan: Z dalekich stron. "Gazeta Olsztyńska" 1975, nr 95, s. 6.
Pomoczyć nogi u Wiecherta. Rozmowa z Januszem Wierzyńskim, olsztyńskim artystą plastykiem i przewodniczącym Honorowego Zespołu Budowy Pomnika Ernsta Wiecherta. [Rozmawiał] Adam Pietrzak. "Gazeta Olsztyńska" 2002, nr 137, s. 18, il.
Rosiński Kazimierz: Symbol mazurskiego losu. "Kontrasty" 1984, nr 11, s. 12-16.
Rosłan Jan: Analogia zdarzeń biblijnych w "Dzieciach Jerominów". "Dziennik Pojezierza" 1992, nr 126, s. 8.
Rosłan Jan: Czy powstanie muzeum Ernsta Wiecherta? "Słowo" 1994, nr 131, s. 9.
Rosłan Jan: Ernst Wiechert. Życie i dzieło. Olsztyn 1992, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 159, [1] s.; 21 cm. Recenzje: Chojnowski Zbigniew: Wiechert w pryzmacie teologii. "Przegląd Powszechny" 1993, nr 11, s. 331-333; Konończuk Elżbieta: Ernst Wiechert. Życie i dzieło. "Borussia", nr 7, [1993], s. 209-211.
Rosłan Jan ks.: Motywy biblijne w "Dzieciach Jerominów" Ernsta Wiecherta. "Studia Warmińskie", t. 26 (1989), [1994], s. 285-297.
(sw) [Swat Tadeusz]: Leśniczówka w Piersławku. Ernst Wiechert - piewca mazurskiej ziemi. "Słowo Powszechne", dodatek "Słowo na Warmii i Mazurach" 1973, nr 16, s. 3.
Sacha Magdalena: Topos Mazur jako raju utraconego w literaturze niemieckiej Prus Wschodnich (Ernst Wiechert - Hans Hellmut Kirst - Siegfried Lenz). Olsztyn 2001, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 137 s.; 24 cm.
Sapieha-Dermacka Walentyna: "Umarłym ku pamięci Żyjącym ku zawstydzeniu Przyszłym pokoleniom ku przestrodze". "Nasza Gazeta Mazurska", nr 15, [1995], s. 8.
Skok Gerard: Odlot żurawi. "Warmia i Mazury" 1977, nr 1, s. 23.
Skomacki Michał [Żur L.]: Wiechert zapomniany. Był wiecznym tułaczem "Krajobrazy" 1987, nr 28, s. 10.
Sobieraj Sławomir: Związki twórczości Ernsta Wiecherta z ziemią rodzinną. W: idem: Mazurski splot. Studia i szkice literackie. Warszawa 2003, Towarzystwo Ogród Ksiąg.
Sto lat Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1987, nr 116, s. 1.
Strzelecka Grażyna: Ernst Wiechert - refleksje w 50 rocznicę śmierci pisarza. "Studia Niemcoznawcze", t. 21, [2001], s. 505-509.
Student: Mądremu biada. "Echo Mrągowa", nr 1, [1987], s. 6-7.
Swat Tadeusz: Wiosna w Sowirogu. "Słowo Powszechne", dodatek "Słowo na Warmii i Mazurach" 1973, nr 16, s. 1.
Swat Tadeusz: Zaklęty czarem cichym i pogodnym. "Kierunki" 1987, nr 28, s. 8-9, il.
Szewczyk Wilhelm: Odwetowcy na Parnasie. Opole 1959, nakład własny, s. 6-7. Przedruk pt. "Zdrajca" i "wieszcz". "Głos Olsztyński" 1959, nr 122, s. 5.
Szwerinski Gerhard: "Wie ein Lächeln durch Tränen" - Begegnung mit der Heimat Ernst Wiechert. "Masurische Strochenpost" 1995, nr 5, s. 16-19.
Szymczyk Izabela: Ernst Wiechert - piewca krajobrazów i dawnego życia Mazur. "Kajet" 2002, nr 3, s. 38.
Szymocha Zdzisław: Europejczyk z Piersławka. "Panorama Literacka" [Olsztyn] 1987, s. 7.
Szymocha Z[dzisław]: Stowarzyszenie pojednania. "Gazeta Olsztyńska" 1990, nr 52, s. 3.
Szymocha Z[dzisław]: Ślad Wiecherta w lesie? "Gazeta Olsztyńska" 1986, nr 192, s. 4.
Świerzawski Wacław: Ernsta Wiecherta (1887-1950) epopeja o człowieku, kapłanie bezimiennej mszy. "Studia Warmińskie", t. 26 (1989), [1994], s. 277-284.
Świerzawski Wacław: Wiecherts Epos über den Menschen als Priester der namenlosen Messe. "Analecta Cracoviensia", [t.] 21/22, [1989-1990], s. 295-306.
T.W. [Willan Tadeusz]: Urodziny pisarza. "Warmia i Mazury" 1987, nr 12, s. 1, il.
TYR [Tyrolski R.]: Medal ku czci Ernsta Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1987, nr 50, s. 6.
(ToFi): Śladami Wiecherta: Węgorzewo. Wystawa dla uczczenia pamięci. "Gazeta Współczesna" 2001, nr 74, s. 10, il.
Traba Robert: Pisarz humanista. "Gazeta Olsztyńska" 1987, nr 119, s. 5.
Trawczyński Jacek: Międzynarodowe Stowarzyszenie Ernsta Wiecherta. "Posłaniec Warmiński" 1990, nr 3, s. 7.
Trawczyński Jacek: Pamięci Ernesta Wiecherta. Izba Pamięci w leśniczówce Piersławek. Konkurs i... wnuk "Króla Mazurów". "Kurek Mazurski" 1994, nr 19, s. 9
Trawczyński Jacek M.: Więzień nr 7188. "Warmia i Mazury" 1986, nr 14, s. 12.
Trawczyński Jacek: Wokół Piersławka "Warmia i Mazury" 1987, nr 10, s. 3, il.
Trusiewicz Iwona: Izdebka dla Wiecherta. W opłotkach Europy. "Dziennik Pojezierza" 1994, nr 88, s. 1, il.
Utracony raj dzieciństwa. Rozmowa z Burkhardem Ollechem. [Rozmawia] Tadeusz Willan. "Gazeta Olsztyńska" 1990, nr 155, s. 1, 5, il.
Wakar Andrzej: E. Wiechert w olsztyńskim wydawnictwie "Pojezierze". "Borussia", nr 9, [1994], s. 44-46.
Wakar Andrzej: Ernst Wiechert. W: Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu. Olsztyn 1975, Wydawnictwo Pojezierze, s. 127-129, il. Przedruk w: idem: Bałwany chwaląc bez zakonu żył. Szkice i portrety. Olsztyn 1986, Wydawnictwo Pojezierze, s. 147-152.
Walichnowski Feliks, Willan Tadeusz: Na jednej szali. "Głos Olsztyński" 1966, nr 48, s. 5.
Wańkowska-Sobiesiak Joanna: Mazury Ernsta Wiecherta. "Słowo" 1994, nr 97, s. 6, il.
Willan Tadeusz: Dom w mazurskich lasach. "Głos Olsztyński" 1966, nr 189, s. 3-4.
Willan Tadeusz: Jego trzeba kochać. "Warmia i Mazury" 1987, nr 10, s. 3.
Willan Tadeusz: Piewca Mazur. "Gazeta Olsztyńska" 1987, nr 119, s. 5.
Willan Tadeusz: Więzień nr 7188. "Gazeta Olsztyńska" 1990, nr 164, s. 5.
Willan Tadeusz: Więzień nr 7188 czyli "parszywy pies". "Głos Olsztyński" 1966, nr 54, s. 1, 4.
Willan Tadeusz: Z tej samej gleby. "Głos Olsztyński" 1965, nr 198, s. 5. Przedruk w: idem: Nienawiść i pajda chleba. Olsztyn 1968, Wydawnictwo Pojezierze, s. 126-134.
Wolski Rafał: "Dzieci Jerominów". "Tygodnik Powszechny" 1987, nr 14, s. 2.
Wyszkowski Andrzej: Ernst Wiechert na Mazurach. "Dziennik Pojezierza" 1992, nr 147, s. 8.
Wyszkowski Andrzej: Kronika Mazurska. "Borussia", nr 5, [1992], s. 145-147.
Wyszkowski Andrzej: Na turystycznym szlaku. Śladami Ernsta Wiecherta. "Gazeta Olsztyńska" 1987, nr 166, s. 5.
Wyszkowski Andrzej: Od Piersławka do Krutynii. Śladami Ernsta Wiecherta. "Poznaj swój kraj" 1990, nr 7, s. 22, il.
Wyszkowski Andrzej: Śladami Ernsta Wiecherta. "Jantarowe Szlaki" 1989, nr 2, s. 51.
Z.Ch. [Chojnowski Zbigniew]: Seminarium Wiechertowskie (Mrągowo, 27 IV-1 V 1994 r.). "Borussia", nr 9, [1994], s. 299-300.
