Anna Rau
"Od tej chwili staniesz tym, kim nigdy nie chciałaś być - osobą publiczną"
Noblistka 2004 r. - Elfriede Jelinek
Zestawienie bibliograficzne (wybór)
"Natura jej tekstów jest za trudna do zdefiniowania. Waha się pomiędzy prozą i poezją, zaklęciem a hymnem, zawierają sceny teatralne i sekwencje filmowe" - tak jeden z krytyków scharakteryzował twórczość Elfriedy Jelinek, która w wieku 58 lat otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za rok 2004. Jest dopiero dziesiątą kobietą uhonorowaną tym wyróżnieniem od 1901 roku. Pisarka opublikowała w języku niemieckim prawie 30 powieści i dramatów, które przetłumaczono na język angielski, francuski i szwedzki. Na podstawie "Pianistki", powieści z 1988 roku, powstał w 2001 roku chwalony przez krytyków film Michaela Haneke.
Elfriede Jelinek urodziła się 20.10.1946 r. w Murzzuschlag/Steiermark. Jeszcze w latach szkolnych zaczęła naukę gry na organach i flecie, a później także studia kompozytorskie w Konserwatorium Wiedeńskim. U jej ojca, Friedricha Jelinka, stwierdzono we wczesnych latach 50-tych chorobę umysłową. Przed 1945 rokiem pracował on jako chemik dla służb wojskowych, co oszczędziło mu antysemickich prześladowań. W 1964 roku Elfrieda zaczęła studia na wydziałach teatrologii i historii sztuki Uniwersytetu Wiedeńskiego, które przerwała z powodu zbyt słabej psychiki, wtedy też powstały jej pierwsze wiersze. Rok 1968 spędziła w zupełnej izolacji, nie opuszczając domu. Jej ojciec zmarł w klinice psychiatrycznej w 1969 r. W kolejnych latach Jelinek działała w ruchach studenckich i brała udział w dyskusjach literackich związanych z czasopismem "Manuskripte". W 1971 ukończyła z bardzo dobrymi wynikami konserwatorium muzyczne na kierunku organy. Zaczęła pisać słuchowiska, a jedno z nich "Wenn die Sonne sinkt ist fur Manche schon Buroschluss", dziennik "Die Presse" uznał za najlepsze w roku 1974. W 1972 r. przebywała w Berlinie, a w 1973 w Rzymie, gdzie powstały kolejne słuchowiska. W 1974 r. wyszła za mąż za Gottfrieda Hungsberga, który w latach 60-tych należał do kręgu Rainera Wernera Fassbindera. W tym samym roku wstąpiła do Komunistycznej Partii Austrii. Jej scenariusz "Die Ausgesperrten" (adaptacja powieści pod tym samym tytułem z 1980 roku) został sfilmowany w 1982 r. W tym okresie powstały także eseje poetologiczne oraz liczne tłumaczenia, m.in. Georgesa Feydeau'a i Eugene'a Labiche'a. Współpraca z kompozytorką Patricią Junger zaowocowała książką "Die Klavierspielerin", przetłumaczoną także na język polski ("Pianistka", przekł. Ryszard Turczyn). W 1990 roku razem z Wernerem Schroederem napisała scenariusz filmu "Malina" na podstawie powieści Ingeborg Bachmann. W 1991 roku wystąpiła z KPA.
Poza nagrodą Nobla Jelinek została także uhonorowana licznymi nagrodami w rodzinnej Austrii i za granicą, m.in.: Austriackim Stypendium Literackim (1972), Georg Buchner Preis (1998), Berlińską Nagrodą Teatralną (2002), Lessing-Preis fur Kritik (2004), szwedzką nagrodą Stig Dagerman (2004).
Jelinek w Polsce znana jest głównie z powieści "Pianistka" (1983), sfilmowanej w 2001 r. przez Michaela Haneke. Ma opinię feministki, skandalistki (oskarżano ją o pornografię) i awangardzistki. Niektóre księgarnie w Austrii bojkotują ją, dziennik "Kronen Zeitung" nazwał "lewicową faszystką". W 2000 roku zakazała wystawiania swoich sztuk w Austrii, protestując w ten sposób przeciwko wejściu skrajnej prawicy do rządu.
TWÓRCZOŚĆ opublikowana w Polsce
Macht nichts. Mała trylogia śmierci [fragm.]. Tł. Sława Lisiecka. Tygiel Kult. 2002 nr 4/6 s. 135-142.
Nora ; Clara S. ; Zajazd / pseud. Clara S. ; przeł. Sława Lisiecka, Dorota i Krzysztof Sajewscy. - Kraków : "Księgarnia Akademicka", 2001. - 240, [3] s. ; 20 cm. - (Dramat Współczesny ; 10)
Pianistka.-Warszawa : Wydaw. "Sic!", 1997.
Pianistka.-Warszawa : Wydaw. "Sic!", 2001. - 296 s.
Pianistka.-Warszawa : Wydaw. "WAB", 2001. - 352 s.
Pianistka.-Warszawa : Wydaw. "WAB", 2004. - 352 s.
Pianistka [fragm.]. Tł. Ryszard Turczyn. Lit. Na Świecie 1997 nr 1/2 s. 3-44.
Pianistka [fragm.]. Tł. Ryszard Turczyn. Gaz. Wyborcza 1997 nr 119 dod. s. 41-42.
WYPOWIEDZI pisarki na łamach polskiej prasy
Choroba albo współczesne kobiety. Dialog 1994 nr 6 s. 24.
"W ogóle mnie nie ma...". Rozm. przepr. Riki Winter. Lit. Na Świecie 1997 nr 1/2 s. 45-53.
WYPOWIEDZI nt. pisarki i jej twórczości
ANR : Tony lukru. Austriacy o Noblu dla Jelinek. Gaz. Wyborcza 2004 nr 238 s. 10.
BAUER Zbigniew. Nowe Książki 1998 nr 4 s. 34-35.
BOROWSKA-STANKIEWICZ Anna : "Die Klavierspielerin" von Elfriede Jelinek. Streszcz. w jęz. pol. Zesz. Nauk., Colloquia Germ. Nr 11 (2001) s. 123-134.
BRATKOWSKI Piotr : Nobel za kontrowersje. Newsweek 2004 nr 42 s. 96.
CIECHEMSKA Maria : Antypornografia Elfriede Jelinek. Czas Kult. 1990 nr 21 s. 69-72.
CYRANOWICZ Maria : Instrumentaliści. Pogranicza 2002 nr 1 s. 55-65.
(EJ) : Kto się boi Elfriede Jelinek? Literacki Nobel dla Austriaczki zebrał w Niemczech skrajne opinie. Przekrój 2004 nr 42 s. 20.
EOJ : Ataki Jelinek. Dialog 2002 nr 12 s. 191-194.
KIEJNA, Anna : Co powiedzą kobiety : "Pianistka", czyli apologia wstrętu. Rzeczpospolita 2001 nr 263 s. D2.
KIEJNA Anna : Niepokorne spojrzenie. Literacki Nobel dla Elfriede Jelinek. Rzeczpospolita 2004 nr 238 s. A12.
KLUKOWSKI Bogdan : Noblistka Jelinek. Por. Bibl. 2004 nr 11 s. 22.
KOZIOŁ Urszula : To nie jest wielka literatura. Rzeczpospolita 2004 nr 237 s. A2.
LIPSZYC Jarosław : "Trochę mnie to przeraża". Nobel dla austriackiej pisarki Elfriede Jelinek. Angora 2004 nr 42 s. 56.
LITERACKA Nagroda Nobla dla Elfriede Jelinek. [Zest. art.]. Rzeczpospolita 2004 nr 237 s. A14.
MAG : Elfriede Jelinek przeciw Austriakom. Dialog 1996 nr 8 s. 166-167.
MASŁOŃ Krzysztof : Antyaustriackie gadanie. Rzeczpospolita 2004 nr 237 s. A14.
MAZUR Piotr : Nagroda dla skandalistki. Nasz Dzien. 2004 nr 237 s. 9.
MIECZNICKA Magdalena : Spacer po szkle. Gaz. Wyborcza 2004 nr 288 s. 16.
MIESZKO Joanna : Kopciuszek, który wrzeszczy, kopie i gryzie. Odra 2004 nr 12 s. 68-70.
MUSKAŁA Monika : "Totenauberg" Elfriede Jelinek. Dialog 1994 nr 4 s. 152-154.
NYSSEN Ute : Nieładne problemy Elfriede Jelinek. Dialog 1994 nr 6 s. 96-101.
PAWŁOWSKI Roman : Krytyka sielskich Alp. Jelinek i teatr. Gaz. Wyborcza 2004 nr 237 s. 17.
PEŁKA Artur : "Królowa olch", czyli jak skorzystać na wojnie. Elfriede Jelinek w sporze z "aktorką stulecia". Tygiel Kult. 2002 nr 4/6 s. 124-132.
PEŁKA Artur : Vampirinnen und Kannibalen. Die Dissemination des Herrenmahles im österreichischen Gegenwartsdrama am Beispiel "Krankheit oder Moderne Frauen" Elfriede Jelineks und "Übergewicht, unwichtig: Unform" Werner Schwabs. Zesz. Nauk. WSHE Łódź 2002 nr 5 s. 57-73.
PIANISTKA z Noblem. [Zest. art.]. Gaz. Wyborcza 2004 nr 237 s. 12. [na s. 2 biogram].
PRYKOWSKA-MICHALAK Karolina : Dom lalki - Barbie? Tygiel Kult. 2002 nr 4/6 s. 34-37.
RUBINOWICZ-GRUNDLER Anna : Nie umiem się niczym cieszyć. Elfriede Jelinek. Gaz. Wyborcza 2004 nr 250 dod. Wysokie Obcasy nr 42 s. 12-15.
SUGIERA Małgorzata : Elfriede Jelinek: demontaż powszednich mitów. Dialog. -1997 nr 3 s. 176-189.
SZCZEPANIAK Monika : Pióro jak skalpel : o wiedeńskiej pisarce Elfriede Jelinek. Fraza 1997 nr 3 s. 93-100.
SZUMLEWICZ Katarzyna : Teatr po Brechcie, czyli o radykalnej dramaturgii Elfriede Jelinek, Heinera Müllera i Wernera Schwaba. Bez Dogmatu nr 57 [2003] s. 28-30.
TREUDE Sabine : O heterotopii upiorności i inwersji maskarady. O powieści "Die Kinder der Toten" Elfriede Jelinek. Katedra 2001 [nr] 4 s. 193-204.
TREUDE Sabine : O ptakach, zającach i innych przytulnościach. Przeniesienie przestrzeni u Annetty Messager i Elfriede Jelinek. Katedra 2001 nr 2 s. 154-161.
WRAY John : Szok nad Dunajem. Forum 2004 nr 42 s. 35.
