Wiesława Borkowska-Nichthauser

 

NOWOCZESNE BIBLIOTEKI PUBLICZNE SZANSĄ DLA REGIONU

 

Coraz większego tempa nabiera proces unowocześniania wszystkich dziedzin życia społecznego. Zmieniają się nasze miasta, urzędy, instytucje, mieszkania, samochody, modele kształcenia. Zmieniają się, bowiem celem wszystkich jest osiągnięcie tego, co bardziej nowoczesne, co przyniesie dobry efekt ekonomiczny, przyspieszy proces zmian, umożliwi znalezienie się w grupie tych najlepszych.

Żyjemy w społeczeństwie, w którym następuje olbrzymi wzrost informacji. Odbieramy i gromadzimy coraz więcej wiedzy oraz coraz więcej "śmieci informacyjnych". W efekcie tego część społeczeństwa staje się świadoma, wykształcona, dobrze przystosowana do życia, ale istnieje też inna bardzo liczna część, która nie umie i nie potrafi, a czasami nie ma po temu warunków, dostosować się do nowej rzeczywistości, stając się grupą "upośledzoną" i to nie tylko informacyjnie. [1]

Na ile, i w jaki sposób, będziemy korzystać z tego co jest nam oferowane, a zwłaszcza z szybkich i precyzyjnych informacji, zależeć będzie od nas samych oraz od właściwego zorganizowania instytucji, ciągle jeszcze niedocenianych w naszym społeczeństwie, od bibliotek publicznych. Odgrywają one rolę trudną do oszacowania, rolę bardzo ważną w kształtowaniu społeczeństwa demokratycznego, światłego i wykształconego. Przekonano się o tym w wielu krajach dobrze rozwiniętych, głównie skandynawskich, gdzie bibliotekom publicznym społeczeństwo zawdzięcza rozwój edukacji, aktywności kulturalnej, biegłości w posługiwaniu się informacją.

Właściwie zorganizowana i wykonująca swoje statutowe zadania biblioteka publiczna jest demokratyczną instytucją, zapewniającą ciągłość rozwoju kulturalnego i naukowego gminy, regionu, kraju, promującą kulturę, wspierającą zachowanie i budowanie tożsamości kulturalnej, pomagającą ludziom w ich rozwoju i w polepszeniu życia.

Znaczenie bibliotek w przekazie informacji, wiedzy z przeszłości i teraźniejszości, w jej gromadzeniu, przetwarzaniu i udostępnianiu, stale rośnie. Zmienia się ich rola. Z tradycyjnych przechowujących i udostępniających zbiory, placówki biblioteczne przekształcają się w instytucje żyjące w pełnej symbiozie ze społeczeństwem, innowacyjne, "udostępniające informację, niezależnie od jej źródła i miejsca przechowywania, każdemu kogo ona interesuje bez względu na jego pochodzenie i możliwości finansowe"[2] zgodnie z jego potrzebami.

Dzięki temu, że biblioteki zapewniają dostęp do różnorodnej wiedzy i informacji, co przez Bank Światowy uznawane jest za najważniejszy czynnik w budowaniu i utrzymaniu społeczeństw dobrobytu [3], należy je traktować jako szczególne instytucje kultury. Zwłaszcza teraz, kiedy nasz kraj podejmuje działania włączenia się do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Ministerstwo Gospodarki przygotowało dokument pt. "ePolska. Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006"[4], który zakłada realizację takich zamierzeń jak: rozwój infrastruktury teleinformatycznej, powszechny, tańszy, szybszy, bezpieczny Internet, inwestowanie w ludzi i ich umiejętności, stymulowanie lepszego wykorzystania technologii informacyjnej, teleinformatyka na obszarach wiejskich, rozwój radiofonii i telewizji cyfrowej.

Biblioteki publiczne województwa warmińsko-mazurskiego w znaczącym stopniu re-alizują zadania typowe dla nowoczesnych instytucji bibliotecznych. Proces ich zmian, m.in. poprzez komputeryzację, stworzenie możliwości korzystania z Internetu, systematycznego dokształcania personelu bibliotecznego, modernizację lokali, dostosowywanie zbiorów do potrzeb społeczności lokalnej, tworzenie elektronicznych katalogów, baz informacyjnych, w tym baz informacji lokalnych, rozpoczęto wiele lat temu. Stworzenie modelu bibliotek publicznych jako centrów informacji i aktywizacji społeczności lokalnych, bibliotek jako interdyscyplinarnych miejsc obecności kultury staje się możliwe dzięki aktywności bibliotekarzy, szukaniu nowych rozwiązań, opracowywaniu różnego typu projektów. W ich opracowaniu i realizowaniu wyróżnia się Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie (www.wbp.olsztyn.pl/programy), która w latach 1997-2004 realizowała następujące projekty:

Dzięki Ministerstwu Nauki i Informatyzacji, w roku bieżącym w naszym województwie realizowany będzie program "Ikonka". Jego głównym celem jest zapewnienie jak najszerszym grupom ludności taniego i łatwego dostępu do Internetu oraz wyrównywanie szans wszystkim mieszkańcom w dostępie do wiedzy, szczególnie na terenach wiejskich i w małych miejscowościach. Program "Ikonka" jest zgodny z założeniami "e-Europe 2002 Społeczeństwo Informacyjne dla wszystkich", "Strategią Lizbońską" i przede wszystkim "Strategią Informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej- ePolska". W jego realizację włączone zostały również biblioteki publiczne naszego województwa, które pozyskają nowoczesny sprzęt kompu-terowy, łącza radiowe typu WiFi oraz możliwość przeszkolenia personelu bibliotecznego.

Wszystkie prace w celu unowocześnienia bibliotek publicznych w regionie realizowane są z myślą o polepszeniu życia jego mieszkańców. Województwo warmińsko-mazurskie niechlubnie wyróżnia się pod względem zarejestrowanych osób bezrobotnych (182 tysiące, co stanowi najwyższą w kraju stopę bezrobocia równą 29,6% - dane z 2003 r.). Brak dużych przedsiębiorstw oraz dużych aglomeracji miejskich sprawia, że nasz region jest najczystszym ekologicznie w Polsce, ale niestety ten atut nie jest wykorzystywany. Niezagospodarowane obszary po likwidacji PGR, niedoinwestowana turystyka, nie przyczyniają się do tworzenia dodatkowych miejsc pracy. Wykorzystanie istniejącej sieci bibliotek i punktów informacyjnych, odpowiedni sprzęt i przeszkolona kadra, mogą przyczynić się do wzrostu świadomośc i poznawczej i umiejętności wykorzystywania nowoczesnych technologii wśród społeczeństwa lokalnego.

Czym dysponujemy w regionie i jakie są tego efekty?

Biblioteki publiczne pracują w sieci, którą tworzy (dane z 2003 r.) 356 bibliotek i filii w województwie, w tym 256 na wsi. Dysponują zbiorami liczącymi 5615946 jednostek ewidencyjnych, kadrą bibliotekarską - 676 osób, w tym 242 z wykształceniem wyższym, 581 komputerami, w 108 bibliotekach z dostępem do Internetu, placówkami pracującymi głównie w systemie bibliotecznym MAK lub SOWA. Biblioteki publiczne dysponują bazą lokalową o powierzchni 38895 m2, którą na miarę wszelkich możliwych środków systematycznie ulepszano. W ostatnich latach wyremontowano lokale, które zasługują na miano nowoczesnych. Są to budynki: Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, Biblioteki Elbląskiej, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Braniewie, Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Węgorzewie.

W minionym roku z usług bibliotek publicznych w województwie korzystało 284919 czytelników, którzy wypożyczyli 7181049 jednostek ewidencyjnych zbiorów. W 16788 imprezach kulturalnych zorganizowanych w omawianych instytucjach uczestniczyło 272688 mieszkańców regionu.

Jest to tylko część danych na poparcie tezy o potencjalnej znaczącej roli bibliotek publicznych we wszechstronnej edukacji społeczeństwa.

Co jest nam niezbędne by osiągnąć lepsze efekty?

  1. Jednym z najważniejszych czynników, który decyduje o jakości placówek bibliotecznych są ich zbiory. Wymagają one przede wszystkim systematycznego uzupełniania o nowości wydawnicze zgodnie z potrzebami określonego środowiska. Niestety, większość bibliotek naszego regionu od dziesięciu lat odnotowuje bardzo niski wskaźnik zakupu nowości wydawniczych. Utrzymujący się od czterech lat zakup 4 książek w przeliczeniu na 100 mieszkańców jest jednym z najniższych w kraju i jeżeli będzie utrzymywał się na takim poziomie zahamuje proces rozwoju bibliotek. Według standardów IFLA przyjmuje się w odniesieniu do książek: wskaźnik 30 wol. na 100 mieszkańców w małych osadach, 25 wol. na 100 mieszkańców w dużych skupiskach.[5]
  2. Zachowanie i ulepszanie istniejącej już sieci bibliotek publicznych: powołanie placówek powiatowych bądź rozszerzanie zadań bibliotek miejskich o zadania powiatowe, modernizowanie bazy lokalowej, doposażanie placówek w nowoczesne regały biblioteczne, kserokopiarki, różnego typu sprzęt elektroniczny.
  3. Zwiększenie obsady etatowej, głównie w małych ośrodkach. Konieczne jest zatrudnianie osób wykształconych, profesjonalistów, którzy sami będą się dokształcać oraz szkolić użytkowników biblioteki np. w zakresie obsługi określonych programów komputerowych, korzystania z sieci rozległych, korzystania ze zbiorów różnego typu bibliotek. Dla jakości usług informacyjnych bardzo ważna jest wiedza i doświadczenie bibliotekarza, jego życzliwa postawa wobec użytkownika. O powodzeniu procesu informacyjnego w bardzo dużym stopniu decyduje jego postawa jako pośrednika w przekazywaniu wiedzy.
  4. Utrzymywanie i rozszerzanie stałej współpracy bibliotecznej przy użyciu nowych technologii. Żadna z bibliotek współczesnych nie może działać sama. Konieczne staje się rozszerzenie wypożyczeń międzybibliotecznych.
  5. Utworzenie centralnego elektronicznego katalogu regionalnego oraz rozbudowywanie baz informacyjnych, głównie informacji lokalnej.

Są to tylko wybrane elementy z zakresu pracy bibliotek publicznych, które tworzą pewien model instytucji bibliotecznej do jakiego dążymy, a więc biblioteka , która zaspokoi potrzeby mieszkańców wsi, miast, regionu.

Pozwolę sobie przypomnieć tylko pewne fragmenty Manifestu bibliotek publicznych UNESCO z 1994 r. ważne dla każdego bibliotekarza, jak również dla przedstawicieli władz państwowych oraz samorządowych wszystkich szczebli odpowiedzialnych za tego typu instytucje.

Biblioteka publiczna, lokalne wrota do wiedzy, spełnia podstawowy warunek dla kształcenia trwającego przez całe życie, niezależnego podejmowania decyzji i rozwoju kulturalnego jednostki i grup społecznych.(...)

Wszystkie grupy wiekowe muszą znajdować materiały odpowiednie dla swych potrzeb. Zbiory i usługi muszą obejmować wszystkie rodzaje stosowanych mediów i nowoczesnych technologii, jak i materiały tradycyjne. Ich wysoka jakość i zgodność z lokalnymi potrzebami i warunkami mają znaczenie fundamentalne. Materiały muszą odzwierciedlać bieżące trendy i rozwój społeczeństwa, jak i upamiętniać osiągnięcia i umysłowość ludzkości.

Z założenia biblioteka publiczna jest dostępna bezpłatnie.(...) Musi być ona popierana przez specyficzne ustawodawstwo a finansowana przez władze krajowe i lokalne. Musi ona stanowić podstawowy składnik długofalowej strategii kultury, dostarczania informacji, walki z analfabetyzmem i edukacji.(...)[6]

Przypisy

[1] Z. Jarmoszuk : Człowiek - Informacja - Społeczeństwo w drodze do społeczeństwa informacyjnego. "Zagadnienia Informacji Naukowej", 2000, nr 1, s.108.

[2] ETK. Ranganathan zmodernizowany. "Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej", 1998, nr 3/4, s.51.

[3] J. Thorhauge : Rosnące znaczenie biblioteki jako instytucji obywatelskiej. EBIB 2/2004(53) http://www.oss.wroc.pl/2004/53/thorhauge.php

[4] B. Howorka : Społeczeństwo informacyjne. "Bibliotekarz", 2002, nr 1, s.3-9.

[5] J. Wołosz : Jaka biblioteka publiczna. Warszawa 2001, Wydawn. SBP, s.75.

[6] Tamże, s. 74.

cofnij