prof. dr hab. Zbigniew Chojnowski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

 

Słowo do szwedzkich miłośników literatury

 

Literatura Warmii i Mazur ma swoją specyfikę, ale jest nieodłączną częścią literatury polskiej. Ważni poeci i pisarze tego regionu mieszkają w Olsztynie.

Polska literatura zaczęła się tu rozwijać po 1945 roku. Wcześniej na tych ziemiach tworzyli Niemcy oraz piszący po polsku mieszkańcy wsi, Mazurzy i Warmiacy. Spoiwem utworów jest Mit Północy. Ich bohater zmaga się ze srogą naturą, z historią i pamięcią.

We współczesnej literaturze Warmii i Mazur żywym problemem jest poszukiwanie tożsamości. Tutaj, na stosunkowo niewielkim obszarze, pozostawały przez wieki w dramatycznym napięciu różne: religie, narody, języki, idee. Zróżnicowanie to przeszło w literacki mit Atlantydy Północy. Autorzy rozpamiętują przeszłość, aby przyszłość uczynić lepszą. Najwybitniejszym wśród nich jest Erwin Kruk. Inspirował się literaturą skandynawską. Jego świat opiera się na wartościach i wrażliwości protestantyzmu, na prawdzie, że "ziemia pruska" po 1945 r. stała się miejscem życia kolejnych przybyszów, z których duża część to Polacy wypędzeni ze Wschodnich Kresów. Dla Kruka literatura nie jest pięknym gadaniem, lecz formą brania odpowiedzialności za siebie i świat, za własną "krainę Nod".

Do jego postawy nawiązują Kazimierz Brakoniecki i Alicja Bykowska-Salczyńska. Oboje czerpią z autobiografii, kreując współczesną mitologię Europy, jakby rozpoczęła się ona na Warmii i Mazurach. Pisarzem Olsztyna jest Włodzimierz Kowalewski, który opowiada nieco na modłę modernistyczną przeszłość, teraźniejszość i przyszłość swojej ziemi urodzenia.

Autorzy tutejsi nie zamykają się w regionalizmie. Ich otwartość i chłonność, troska o człowieka i człowieczeństwo sprawia, że ich utwory mogą usatysfakcjonować ambitnego czytelnika.

Mimo że wielu poetów i prozaików przez dziesiątki lat usiłowało napisać wspaniałe dzieło o Mikołaju Koperniku, który spędził całe dojrzałe życie na Warmii, nikt temu zadaniu nie sprostał zadowalająco. Nie napisano istotnych powieści historycznych, choć w dzieje "ziemi pruskiej" wplątana jest bez mała cała Europa. Pewien sukces trzydzieści lat temu odniosła powieść jakby apokryficzna "Według Judasza" Henryka Panasa (1912-1985). Szwedzcy czytelnicy mogą przeczytać tę ateistyczną powieść (przełożył ją M. von Zweigberk, Sztokholm 1981, pt. "Enligt Judas (apokryf)").

Osiągnięciem autorów Warmii i Mazur jest wiele pięknych baśni, wierszy i powieści, adresowanych do dzieci i młodzieży. Utwory te, inspirowane przekazami ludowymi, rodzimą historią i krajobrazem, wyszły spod pióra M. Zientary-Malewskiej, M. Okęckiej-Bromkowej, I. Kwinto, K. Oleksika, Z. Nienackiego i in.

Zupełnie ponadregionalną wartość ma twórczość największego pisarza polskiego XVIII w. Ignacego Krasickiego: najpłodniejsze lata przeżył w Heilsbergu, tj. w Lidzbarku Warmińskim.

Twórców literatury na Warmii i Mazurach jest wielu. Grupują się oni w kilku stowarzyszeniach, wokół inicjatyw edytorskich, przy okazji rzadko i nieregularnie wydawanych pism kulturalno-literackich. Do życia literatury wchodzą młodzi, oferując swoje zagubienie w świecie wartości i potrzebę bycia twórczym.

W regionie poezję i prozę uprawia amatorsko kilkaset osób, publikując swoje teksty w lokalnych gazetach i książeczkach.

Na Warmii i Mazurach autorów niepokoi stan i funkcjonowanie kultury poddanej mechanizmom rynku, ale w pocie swego czoła zapisują umykający czas.