V. Czytelnictwo
Czytelnicy
W 2002 r. w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego zarejestrowano:
| w województwie | -280 313 czytelników (spadek o 14 209 w stosunku do 2001 r.) | |
| w miastach | - 207 704 (-14 478) | |
| na wsi | - 72 609 (+269) |
Największy wzrost i spadek liczby czytelników w województwie
| WZROST | SPADEK | |||
| MIASTO | 1. Giżycko 2. Iława 3. Ryn |
+371 +197 +171 |
1. Olsztyn* 2. Elbląg* 3. Braniewo* |
-13 239 -611 -471 |
| WIEŚ | 1. Nowe Miasto Lubawskie 2. Purda 3. Biskupiec (powiat nowomiejski) |
+240 +180 +123 |
1. Kolno** 2. Miłomłyn*** 3. Morąg |
-266 -244 -174 |
*Olsztyn, Elbląg - głównie w wyniku prowadzonych prac remontowych lokali, Braniewo - w wyniku zmiany lokalu biblioteki (adaptacja nowych pomieszczeń).
**Kolno - w wyniku zawieszenia działalności biblioteki gminnej i filii na terenie gminy.
***Miłomłyn - likwidacja filii w Liwie
Wzrost liczby użytkowników bibliotek publicznych w porównaniu do roku poprzedniego odnotowano w 46,9% gmin miejskich i w 55,1% gmin wiejskich. Ogółem spadek liczby czytelników w mieście jest wynikiem likwidacji i zawieszenia działalności bibliotek i filii (spadek czytelników w mieście z tych przyczyn w 2002 r. wynosił około 15 000 użytkowników).
W 2002 r. stałymi czytelnikami bibliotek publicznych było 19,1% (-1%) mieszkańców województwa (23,5% mieszkańców miast, tj. mniej o 1,6% w stosunku do 2001 r.; 12,4% mieszkańców wsi - porównywalnie z 2001 r.).
Procent czytelników do ogółu mieszkańców w latach 1999-2002
Ponownie najwyższy wskaźnik osiągnęły miasta: Tolkmicko (42,1%), Miłomłyn (37,1%), Ryn (36,6%), Kisielice (35,2%), Reszel (34,5%), Biskupiec pow. olsztyński (31,6%). Do tego grona dołączyła gmina wiejska Górowo Iławeckie (30,6%). Podobnie sytuacja powtórzyła się w gminach wiejskich: Braniewo i Lubomino (po 26,6%), Dubeninki (25,8%), Banie Mazurskie (26,1%), Nowe Miasto Lubawskie (24,2%).
Najniższy wskaźnik osiągnęły miasta: Ruciane-Nida (11,4%), Pasym (12,9%), Mrągowo (15,6%), Lubawa (16,6%); gminy wiejskie: Miłomłyn (1,3%), Sępopol (2,9%), Kurzętnik (3,5%), Do-bre Miasto (3,7%), Ryn (4,2%), Grunwald (4,4%), Gołdap (4,5%), Susz (4,7%).
Przeciętna liczba czytelników na 1 placówkę w latach 1999-2002
| Rok | Miasto | Wieś | Województwo |
| 1999 | 2 105 | 275 | 786 |
| 2000 | 2 183 | 278 | 815 |
| 2001 | 2 200 | 276 | 811 |
| 2002 | 2 098 | 280 | 783 |
Na wsi, we wskazanym okresie, pomimo zmniejszenia sieci (filii i punktów bibliotecznych) odnotowano wzrost o 5 osób na 1 placówkę. Niezbicie świadczy to o wzrastającym znaczeniu bibliotek dla tego środowiska.
Najliczniejszą od lat grupę stanowią czytelnicy do lat 15. W 2002 r. w województwie reprezentowali jedną trzecią ogółu czytelników, a na wsi ponad połowę. Ich liczba ogółem wyniosła:
| w województwie | - 98 017 (-1 227) | |
| w miastach | - 60 645 (-650) | |
| na wsi | - 37 375 (-577) |
| województwo ogółem | |
|
|
| miasta | wieś |
|
|
Największy procent czytelników do lat 15 w stosunku do ogółu użytkowników zarejestrowano w gminach wiejskich: Olsztynek (76,7%), Pisz (81,1%), Wieliczki (72,8%), Dobre Miasto (72,7%), Kętrzyn (70,5%), Zalewo (70,3%).
Wypożyczenia zbiorów bibliotecznych na zewnątrz i na miejscu w 2002 r. kształtowały się następująco:
| w województwie | - 7 143 875 j. ew. (-146 163) | |
| w miastach | - 5 083 189 j. ew. (-124 444) | |
| na wsi | - 2 060 686 j. ew. (-21 719) |
Wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz w minionym roku wyniosły:
| w województwie | - 5 203 996 (-84 029) | |
| w miastach | - 3 542 450 (-64 003) | |
| na wsi | - 1 661 546 (-20 026) |
Największy wzrost i spadek wypożyczeń na zewnątrz
| WZROST | SPADEK | |||
| MIASTO | 1. Giżycko 2. Ryn 3. Bartoszyce |
+12 750 +4 996 +3 636 |
1. Olsztyn* 2. Elbląg* 3. Braniewo* |
-34 281 -27 364 -20 024 |
| WIEŚ | 1. Wieliczki 2. Braniewo 3. Górowo Ilaweckie |
+5 951 +4 621 +2 372 |
1. Morąg 2. Iława 3. Kolno** |
-9 164 -7 082 -6 374 |
*Olsztyn, Elbląg - głównie w wyniku prowadzonych prac remontowych lokali, Braniewo - zmiana lokalu biblioteki (adaptacja nowych pomieszczeń).
**Kolno - w wyniku zawieszenia działalności biblioteki gminnej i filii na terenie gminy
Wzrost wypożyczeń na zewnątrz odnotowano w 49% gmin miejskich i w 45,9% gmin wiejskich.
Struktura wypożyczeń książek i czasopism na zewnątrz przedstawia się następująco:
| w województwie | w miastach | na wsi | |
| literatura piękna dla dzieci | 29,2% (+0,3%)* | 21,9% (+0,5%) | 44,9% (0%) |
| literatura piękna dla dorosłych | 44,9% (+0,6%) | 50,5% (+0,8%) | 33% (+0,2%)) |
| literatura popularnonaukowa | 25,9% (-0,9%) | 27,7% (-1,2%) | 22,1% (-0,2%) |
| ogółem wypożyczenia | 100 % | 100 % | 100 % |
* (...) różnica w stosunku do roku 2001.
W porównaniu z rokiem ubiegłym odnotowano:
- wzrost wypożyczeń literatury pięknej dla dzieci i dorosłych,
- spadek wypożyczeń literatury popularnonaukowej i naukowej,
Wypożyczenia czasopism bieżących na zewnątrz wyniosły w 2002 r. 413 915 (spadek o 1 877 w porównaniu do roku 2001), w tym w mieście 254 059 (+2 123), a na wsi 159 856 (-4 000). Tego typu wypożyczenia stanowiły 8% ogółu wypożyczeń księgozbiorów w województwie (+0,1% w porównaniu z rokiem 2001). Najwyższy wskaźnik odnotowano w miastach: Sępopol (32%), Lubawa (24,4%) Miłomłyn (21,5%), Orzysz (20%) oraz w gminach wiejskich: Barczewo (34,9%), Kozłowo (29,7%), Miłki (28,7%), Sępopol (24,9%), Reszel (21,9%).
Na zewnątrz udostępniono także w całym województwie 48 339 (+3 000) jednostek ewidencyjnych zbiorów specjalnych, w tym audiowizualnych - 46 646 (+3 245).
Liczba wypożyczeń księgozbioru na miejscu kształtowała się następująco:
| w województwie | - 1 868 926 (-67 742) | |
| w miastach | - 1 474 548 (-65 284) | |
| na wsi | - 394 378 (-2 458) |
Największy wzrost i spadek wypożyczeń na miejscu w województwie
| WZROST | SPADEK | |||
| MIASTO | 1. Dobre Miasto 2. Korsze 3. Mrągowo |
+6 966 +3 259 +2 889 |
1. Olsztyn 2. Elbląg 3. Braniewo |
-34 059 -33 805 -21 604 |
| WIEŚ | 1. Lubomino 2. Świątki 3. Ełk |
+3 318 +2 214 +1 638 |
1. Iława 2. Miłki 3. Morąg |
-4 687 -4 593 -2 135 |
Ogółem wzrost wypożyczeń na miejscu odnotowano w 65,3% gmin miejskich i w 51% gmin wiejskich.
Wypożyczenia czasopism bieżących na miejscu w ubiegłym roku wyniosły 1 180 060 w województwie (mniej o 75 012), w tym w mieście 942 840 (-66 502), na wsi 237 220 (-8 510).
W roku sprawozdawczym statystyczny czytelnik wypożyczył na zewnątrz (wskaźnik aktywności czytelniczej użytkowników):
| w województwie | - 18,6 wol. (+0,6) | |
| w miastach | - 17,1 wol. (+0,8) | |
| na wsi | - 23 wol. (-0,4) |
Wskaźnik aktywności czytelniczej użytkowników na zewnątrz w latach 1999-2002
W udostępnianiu na miejscu wskaźnik ten osiągnął wartość:
| w województwie | - 6,7 wol. (+0,1) | |
| w miastach | - 7,1 wol. (+0,17) | |
| na wsi | - 5,5 wol. (-0,1) |
Wskaźnik aktywności czytelniczej użytkowników na miejscu w latach 1999-2002
W 2002 r. biblioteki publiczne województwa odnotowały ogółem 2 996 009 wizyt użytkowników, tj. o 18 796 więcej niż w 2001 r. oraz udzieliły 474 993 informacji - wzrost o 8 787.
Wnioski wynikające z wyników czytelnictwa bibliotek publicznych województwa warmińsko-mazurskiego:
- zainteresowanie książką i usługami bibliotek nie spada. Wyniki ujemne w minionym roku są jak już wspomniano w dużym stopniu skutkiem likwidacji i zawieszenia działalności bibliotek i filii oraz brakiem nowości w zbiorach. Spadek wypożyczeń w miastach jest zdeterminowany w znacznej mierze niskimi wynikami czytelnictwa w WBP w Olsztynie, z powodu remontu w Starym Ratuszu, w Bibliotece Elbląskiej (nieczynna filia z powodu remontu, brak nowości w zbiorach) oraz Miejskiej Bibliotece Publicznej w Braniewie (zmiana lokalu). Łącznie roczne straty wypożyczeń w tych bibliotekach zarówno na zewnątrz jak i na miejscu powodują duży spadek czytelnictwa w całym województwie (ogółem spadek liczby wypożyczeń zbiorów na zewnątrz i na miejscu w tych trzech miastach: 245 909). W przypadku placówek działających na wsi główne przyczyny spadku wypożyczeń spowodowane są brakiem dostępu czytelników (których liczba rośnie) do aktualnych źródeł wiedzy. Zapisują się oni do biblioteki, ale nie znajdują w niej potrzebnych pozycji. Księgozbiory bibliotek wiejskich, szczególnie filii znajdują się w tragicznej kondycji,
- coraz częściej zdarza się, że znaczna część wypożyczeń czasopism bieżących to wypożyczenia czasopism pochodzących z darów, które nie są ani bieżące ani kompletne. W 2002 r. 17 bibliotek (1 w mieście i 16 na wsi), tj. 11,6% nie prenumerowało ani jednego tytułu, w 9 nie udostępniano czasopism w ogóle, a w 8 dostępne były tylko czasopisma z darów. Powoduje to brak systematycznego dostępu czytelników do aktualnej wiedzy. Szczególnie ujemne skutki przynosi to również w małych środowiskach wiejskich, gdzie często biblioteka publiczna jest jedynym punktem dostępu do prasy i czasopism,
- spadek wypożyczeń literatury popularnonaukowej na zewnątrz to wynik starzenia się księgozbiorów popularnonaukowych oraz uzupełniania tego rodzaju zbiorów w 1 egzemplarzu i udostępniania wyłącznie na miejscu. Biblioteki zmuszone są do takiego postępowania ze względu na ograniczone środki finansowe, wysokie ceny zbiorów, oraz duży popyt czytelników, którzy z reguły potrzebują szybkiego i krótkiego dostępu do konkretnych informacji, nie zaś całej treści książki,
- wzrost liczby odwiedzin i udzielanych informacji świadczy o dużym zainteresowaniu użytkowników biblioteką, jej zasobami oraz potrzebą uzyskania odpowiedzi na konkretne zapytania informacyjne,
- coraz większą popularnością (wraz z zapewnieniem dostępu w bibliotekach) odgrywać zaczyna Internet i nieksiążkowe źródła informacji. Spowodować to może spadek liczby wypożyczeń, gdyż tego typu dostęp uniemożliwia dokładna rejestrację za wyjątkiem zliczania liczby odwiedzin i częściowo udzielonych informacji. Korzystanie z zasobów Internetu samodzielnie przez użytkownika sprawia, iż najczęściej dzieje się to bez pośrednictwa bibliotekarza, który nie ma możliwości odnotowania liczby źródeł wykorzystanych przez użytkownika.
Popularyzacja czytelnictwa i bibliotek
Biblioteki publiczne naszego województwa prowadziły szeroką działalność popularyzatorską mającą na celu zapoznanie społeczeństwa z różnorodnością usług bibliotecznych, z regionem i twórczością regionalną.
Podejmowały inicjatywy zmierzające do aktywizacji kulturalnej, edukacyjnej i intelektualnej społeczności lokalnej poprzez realizację takich form jak:
- formy zespołowe, jak dyskusje, spotkania autorskie, lekcje biblioteczne, koła zainteresowań (komputerowe, hobbistów, przyjaciół biblioteki, plastyczne, teatralne, poetyckie); zorganizowano około 2 949 zajęć, w których wzięło udział 57 077 osób,
- formy zbiorowe, w tym imprezowe, takie jak prelekcje, wykłady, odczyty, akcje wspólnego głośnego czytania, wycieczki do bibliotek, konkursy, inne (gry, zabawy, quizy, zajęcia plastyczne, kiermasze i przeglądy książek, komputerowe kursy języka angielskiego, pokazy multimedialne), małe formy teatralne, wieczory literackie, imprezy słowno-muzyczne, projekcje filmów, inne okolicznościowe (spotkania opłatkowe, jasełka, Andrzejki, Mikołajki, pasowanie na czytelnika, turnieje rodzin, dzień bez telewizora itp.); zorganizowano około 4 921 zajęć, w których wzięło udział 122 714 osób,
- formy poglądowe, takie jak plakaty, afisze, ulotki, strony internetowe bibliotek, informatory o bibliotekach, informacje dotyczące biblioteki zamieszczane w lokalnych gazetach, ekspozycje; wykonano około 5 985 form poglądowych,
- formy indywidualne, takie jak praca indywidualna z czytelnikiem, korekcyjna nauka czytania, użytkowanie komputera; zorganizowano około 2 014 zajęć, w których wzięło udział 17 562 osoby.
Działania takie z reguły prowadzone są stale, często we współpracy z innymi instytucjami, przede wszystkim szkołami i przedszkolami, ośrodkami kultury. Realizacja bardziej spektakularnych inicjatyw ograniczona jest możliwościami finansowymi, kadrowymi i lokalowymi placówek bibliotecznych.
Szerzej o działaniach upowszechnieniowych bibliotek zrealizowanych w ubiegłym roku w tekście pt. Popularyzacja czytelnictwa w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego.
