IV. Zbiory biblioteczne

Stan zbiorów bibliotek publicznych województwa warmińsko-mazurskiego na koniec 2002 r. wynosił ogółem 5 617 221 jednostek ewidencyjnych tj. o 9 878 więcej niż w roku poprzednim, w tym:

- wydawnictw zwartych   - 5 407 414 woluminów (+3 551),
- czasopism oprawnych   - 63 614 woluminów (+1 347),
- zbiorów specjalnych   - 146 193 jednostki ewidencyjne (+4 980),
- w tym audiowizualnych   - 93 843 jednostki ewidencyjne (-468).

Oznacza to statystyczny przyrost zbiorów po raz pierwszy od 1996 roku.

Księgozbiory bibliotek (wydawnictwa zwarte i czasopisma oprawne) liczyły 5 471 028 wol. (+4 898), w tym w miastach 3 198 171 wol. i na wsi 2 272 857 wol.

W roku 2002 ubytkowano ogółem w województwie 137 781 wol., z tego 10,80% to ubytki z powodu likwidacji placówek, głównie 3 filii wiejskich. Ubytki w placówkach miejskich stanowiły 65% wymienionej liczby.

Z ogółu ubytkowanych woluminów 24,28% wycofano z księgozbiorów z powodu wysokiego stopnia zniszczenia, zaczytania, dezaktualizacji treści (selekcja). W zakresie oprawy i konserwacji zbiorów wykonano niewiele prac, z braku środków finansowych we wszystkich bibliotekach województwa oprawiono jedynie 3 331 woluminów.

Struktura księgozbioru ogółu placówek bibliotecznych przedstawiona w procentach kształtuje się następująco:

- literatura piękna dla dzieci - 25,51% (-0,13 %),
- literatura piękna dla dorosłych - 39,97% (-0,03 %),
- literatura popularnonaukowa - 34,52% (+0,16%).

Zaznaczający się wzrost udziału literatury niebeletrystycznej w strukturze księgozbiorów bibliotek wynika z rosnących potrzeb osób kształcących się oraz podnoszących kwalifikacje. Normą są powstające w naszym regionie szkoły i uczelnie bez własnych placówek bibliotecznych. Ich rolę i zadania w dużym stopniu przejmują biblioteki publiczne, które ze wszech miar starają się zaspokoić potrzeby czytelnicze środowiska lokalnego.

W minionym roku statystyczny mieszkaniec [w związku z brakiem danych dotyczących liczby ludności na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2002 r. , w wymienianych w tekście oraz w tabelach wskaźnikach obliczanych na tej podstawie wykorzystano liczbę ludności z 2001 r.] w województwie warmińsko-mazurskim miał do dyspozycji średnio 3,72 wol. książek w bibliotece publicznej, w tym w miastach 3,62, na wsi 3,89. Normy podawane w standardach IFLA [Działalność bibliotek publicznych. Wytyczne IFLA/UNESCO Warszawa : Wydaw. SBP 2002.] przewidują 1,5 do 2,5 wol. na jednego mieszkańca. Wynika stąd, iż nasze biblioteki przynajmniej w tym jednym punkcie spełniają standardy międzynarodowe. Jednakże te same standardy wyraźnie podkreślają, że "wskaźniki nowych nabytków mają większe znaczenie niż wielkość zbioru". Zawsze bowiem ważniejsza powinna być jakość zbiorów niż ich wielkość. Wysokie nasycenie księgozbioru na statystycznego mieszkańca w naszych bibliotekach wynika głównie z niewielkiej jego mobilności, nie zaś z jego wysokiej jakości. Pomimo ciągłego podkreślania konieczności dokonywania selekcji i usuwania z bibliotek przestarzałych zbiorów, wciąż proces ten jest niewystarczający. Szczególnie dotyczy to bibliotek wiejskich, co uwidacznia się w podawanym wskaźniku. Jego wysoki poziom zaczyna mieć w tym kontekście negatywny wydźwięk i zmniejsza atrakcyjność biblioteki, która zamiast przyjaznego czytelnikom miejsca, z niewielkim, lecz użytecznym zbiorem staje się magazynem zakurzonych tomów, spośród których ciężko wyszukać aktualne i dobre pozycje. Przetrzymywanie przestarzałych zbiorów wprowadza również szum informacyjny u użytkowników, którzy muszą przebrnąć przez wiele nieaktualnych pozycji, po to, żeby i tak znaleźć niewiele lub nic z tego, czego potrzebują.

Omawiany wskaźnik w przeliczeniu na 1 czytelnika wyniósł w ubiegłym roku:

- w województwie - 19,52 wol.,
- w miastach - 15,40 wol.,
- na wsi - 31,30 wol.

Stan zbiorów specjalnych wyniósł 146 193 jednostki ewidencyjne, z czego 93 843 (tj. 64,2%) stanowiły zbiory audiowizualne. 98,6% zbiorów specjalnych znajduje się w miastach. Najwięcej w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie (44,1% ogółu tego typu zbiorów w województwie) i Bibliotece Elbląskiej (35,9%).

Zasoby zbiorów audiowizualnych zmniejszyły się w ubiegłym roku o 468 jednostek ew. (0,50%).

W ostatnich latach przybywa w bibliotekach dokumentów elektronicznych (250 jednostek w 2002 r.). Stanowią one jednak nadal nikłą część ogółu zbiorów specjalnych (0,42%).

Wpływy, w tym zakup.

Do bibliotek publicznych w 2002 r. ogółem wpłynęło 148 576 jednostek ewidencyjnych, w tym 140 880 wol. książek, 1 806 wol. czasopism oprawnych i 5 890 jednostek ewidencyjnych zbiorów specjalnych. W ogólnej liczbie pozyskanych z różnych źródeł zbiorów (dary, wymiana, egzemplarz obowiązkowy, zakup) uwzględniono także dotację celową Ministerstwa Kultury, w ramach której zakupiono 1 842 j. ew. na sumę 45 547 zł.

W porównaniu z rokiem 2001 wpływy statystycznie były niższe o 27 662 jednostki (z tego 8 812 stanowiły książki). Miały na to wpływ dwa czynniki: zdecydowanie mniejsza dotacja Ministerstwa Kultury na zakup nowości wydawniczych (zakupiono mniej o 8 863 j.ew.) oraz wpływ w 2001 r. do Biblioteki Elbląskiej odzyskanych cennych starodruków oraz zbiorów XIX i XX w. (19 316 książek i 9 944 czasopisma). Rozpatrując różnicę we wpływach w porównaniu z rokiem 2001 bez tych dwóch znaczących, aczkolwiek nie należących do stałych, źródeł nabytków otrzymujemy wynik: wzrost wpływów o 19 635 wol. książek i czasopism.

Biblioteki w miastach odnotowały 109 830 wpływów jednostek ewidencyjnych, w tym książek z zakupu 31 625 wol.(+2 427), do bibliotek wiejskich wpłynęło 38 746 jednostek ewidencyjnych, w tym książek z zakupu 20 868 wol.(- 3 221).

Ogółem z zakupu w województwie przybyło więc 52 493 wol. książek (-794), tj. 36,8% ogółu rocznych wpływów. Wyraźnie obrazuje to jak wiele zbiorów pozyskiwanych jest staraniem samych bibliotekarzy, poza dotacją organizatora. W niektórych jednostkach zakup książek w stosunku do wpływów był drastycznie niski np. w Olsztynie (MBP i WBP) - 7,5%, w MGBP Barczewo jedynie 0,25%, a w gminie Kętrzyn 0%. Cieszy fakt, iż bibliotekarze wykazują dużą aktywność w zdobywaniu książek z innych niż zakup źródeł. Powoduje to jednak często przypadkowość w kształtowaniu jakości zbiorów (biblioteka nie ma najczęściej wpływu na to, jakie książki otrzymuje w darze), a także wpro-wadzanie do nich pozycji nie najnowszych (często jest to książka z drugiej ręki, wydana kilka miesięcy lub nawet lat wcześniej). Jest to cenne źródło pozyskiwania zbiorów, szczególnie w przypadku literatu-ry beletrystycznej, która nie dezaktualizuje się tak szybko. Podstawowym i przeważającym źródłem nabytków w bibliotece publicznej powinien być jednak zakup, a nie jak jest to obecnie inne źródła.

Struktura zakupu książek w 2002 r.

Na każde 100 mieszkańców w województwie warmińsko-mazurskim w 2002 r. średnio zakupiono 4 wol. książek (tj. 0,04 wol. na 1 osobę). Utrzymany został wskaźnik z ubiegłego roku.

Zakup był niższy od normy 18 wol. na 100 mieszkańców w województwie o 211 907 wol., w miastach o 127 593 wol., na wsi o 84 313 wol.

Stosunkowo wysokie wskaźniki zakupu książek uzyskały biblioteki miejskie z Miłomłyna (13), Kisielic (12), Braniewa, Morąga (po 10), Giżycka, Nowego Miasta Lubawskiego (po 8) oraz biblioteki wiejskie z gmin: Stawiguda (17), Lubomino, Pozezdrze i Rozogi (po 14),Wieliczki (12).

Wskaźnik zakupu 0 (zakup od 0 do kilkunastu woluminów książek w ciągu roku) odnotowano w bibliotece miejskiej Barczewa, oraz placówkach wiejskich z gmin: Barczewo, Dobre Miasto, Grunwald, Kętrzyn, Kolno, Miłakowo, Młynary, Morąg, Orneta, Reszel, Ryn, Sępopol, Sorkwity, Świętajno (pow. olecki), Zalewo.

Wskaźnik zakupu od 0-3 wol. uzyskało 51,7% (-3,4%) bibliotek w województwie, 46,9% w mieście (- 4,1%), 54,1% na wsi (-3%). Pomimo, iż cytowane w nawiasach wskaźniki porównań z ubiegłym rokiem są ujemne, faktycznie oznaczają nieznaczną poprawę sytuacji, tzn. spadek liczby bibliotek, które uzyskały tak niskie wskaźniki zakupu.

W wielu przypadkach biblioteki rezygnowały z zakupu literatury pięknej dla dorosłych koncentrując się na zakupie literatury popularnonaukowej dla młodzieży i studentów oraz osób dokształcających się.

Nakłady na zakup książek oraz średnia cena książki w latach 1999-2002

Wydatki na zakup książek w przeliczeniu na 1 mieszkańca w roku sprawozdawczym przed-stawiały się następująco:

Przeciętna cena książki w porównaniu z rokiem poprzednim w województwie wzrosła o 1,92 zł i wynosiła 19,31 zł: w placówkach miejskich 21,20 zł (+0,34 zł), wiejskich - 16,44 zł (+3,27 zł).

W 2002 r. zaprenumerowano ogółem 4 465 egzemplarzy czasopism (mniej o 515 w stosunku do 2002 r.), w tym w miastach 2 823 (-306), na wsi 1 642 (-209).

Nakłady na prenumeratę w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły odpowiednio:

W 2002 r. nie prenumerowały ani jednego tytułu czasopisma następujące biblioteki: w mieście Młynary oraz na wsi biblioteki gminy Dobre Miasto, Gronowo Elbląskie, Kolno, Lidzbark, Milejewo, Młynary, Morąg, Olsztynek, Orneta, Płoskinia, Ryn, Sorkwity, Susz, Wieliczki.

Zasmuca fakt, iż mieszkańcy większości z nich kolejny już rok pozbawieni są możliwości czytania i wypożyczania prasy, szczególnie, iż dotyczy to środowisk wiejskich, gdzie często nie ma punktów sprzedaży prasy i biblioteka jest jedynym miejscem, które może zapewniać dostęp do wiedzy na temat aktualnych wydarzeń.

Biblioteki przeznaczyły na prenumeratę czasopism praktycznie takie same środki jak w roku 2001, co przy rosnących cenach musiało spowodować spadek liczby tytułów w bibliotekach. Właściwie cały wzrost budżetu w stosunku do 2001 roku został przeznaczony na zakup książek. Ponadto często biblioteki wręcz rezygnowały z prenumeraty czasopism oszczędzając w ten sposób pieniądze na książki.

Reasumując w minionym roku, po stronie pozytywów bibliotekarze wymieniają:

Do czynników negatywnych najczęściej zaliczano:

cofnij