Barbara Kułakowska-Szczepanek

Program zajęć grupowych
o charakterze terapeutycznym
dla dzieci i ludzi uzależnionych od alkoholu

Prezentowany tutaj program powstał na bazie doświadczeń autorki w pracy grupowej z dziećmi na terenie szkoły podstawowej oraz w oparciu o znane programy profilaktyczne, celem dostosowania oferty pomocy konkretnej grupie dzieci. Propozycja moja stanowi także dla czytelnika przybliżenie form pomocy psychologicznej organizowanej na terenie placówek oświatowych.

Niniejszy program adresowany jest w moim zamyśle dla dzieci z rodzin alkoholo-wych, ale może znaleźć także zastosowanie do pracy z dziećmi z rodzin zaniedbujących swoje potomstwo pod względem opiekuńczo-wychowawczym. Uzupełnieniem programu są scenariusze zajęć, z których przytoczę trzy przykładowe na zakończenie niniejszego opra-cowania.

I Cele programu.

wsparcie psychiczne i emocjonalne w grupie rówieśniczej,
poszukiwanie wartości i celów ważnych w życiu i zachowań zgodnych z ustalonymi nor-mami,
poznawanie skutecznych sposobów osiągania własnych celów, wzbudzanie motywacji do ich osiągania,
wzmocnienie poczucia własnej wartości oraz samopoznanie, wzrost akceptacji siebie i innych,
nabycie umiejętności skutecznego odmawiania - w sytuacjach godzących w moje dobro,
nauczenie się podstawowych technik wykorzystania własnej energii psychicznej,
oddzielenie spraw zależnych ode mnie i takich, na które nie mam wpływu,
nabycie podstawowych umiejętności w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami,
zdjęcie poczucia winy z dzieci za sytuację w domu rodzinnym ( z poszanowaniem prawa do milczenia i prawa do intymności),
nabycie umiejętności rozpoznawania uczuć i wykorzystania tej wiedzy w celu lepszego radzenia sobie z nimi.

II. Treści programowe.

Poznajmy się bliżej. Cele wspólne i indywidualne potrzeby uczestników grupy.
Wypracowanie wspólnych reguł postępowania określonych na drodze wyboru i akceptacji przez wszystkich członków grupy.
Wprowadzenie w życie reguł wypracowanych przez grupę, modelowanie zachowań dzie-ci.
Poznanie wewnętrznych i zewnętrznych potrzeb poszczególnych uczestników zajęć ( np. dotyczących pomocy w nauce, pomocy materialnej).
Wprowadzenie w świat wartości, czym są, które z nich uznajemy za ważne w życiu poje-dynczego człowieka i społeczeństw.
Moje widzenie świata, co cenię w sobie i w innych.
Moje relacje z innymi ludźmi, towarzyszące im uczucia.
Jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami i zagrożeniami - poznajemy podstawowe techniki zachowań asertywnych.
Skuteczne radzenie sobie z problemami. Co robić, jeżeli problem przerasta moje możli-wości?
Moje miejsce w świecie, rodzinie, grupie rówieśniczej. Jak widzą mnie inni.
Kim jestem, jakie są moje cechy, cele, czym kieruję się w życiu. Role społeczne - wyni-kające z nich prawa i obowiązki.
Co chciałbym osiągnąć w życiu, w domu, w stosunkach z rówieśnikami. Skuteczne spo-soby osiągania celów.
Uczucia - jakie znam uczucia, jak mogę wykorzystać tę wiedzę w dla lepszego funkcjo-nowania psychospołecznego.
Nie jestem sam na świecie. Mam rodzinę, przyjaciół - jestem w rodzinie, jestem czyimś przyjacielem.
Korzyści płynące z życia i rozwoju, dlaczego warto żyć.
Podsumowanie zajęć, rozpoznanie, czy i w jakim stopniu zostały osiągnięte cele.

III. Metody i techniki do wykorzystania w pracy z grupą

Rozmowa indywidualna, kierowana rozmowa w grupie, swobodne wypowiedzi uczestni-ków.
Odgrywanie ról, scenek, analiza tych sytuacji.
Gry i zabawy interakcyjne.
Praca z wyobraźnią, odczulanie, odreagowywanie, przeniesienie w świat wyobrażeniowy.
Techniki asertywne, niektóre techniki zaczerpnięte z NLP.

W pracy z dziećmi można wykorzystać znane programy profilaktyczno-edukacyjne takie jak: "Zanim spróbujesz" - praca zbiorowa pod redakcją I. Strzemiecznego, "Spójrz ina-czej" - A. Kołodziejczyka oraz treści zawarte w książce K. Ostrowskiej "W poszukiwaniu wartości", w Konwencji Praw Dziecka.

Osoby planujące pracę z grupą dziecięcą powinny posiadać przygotowanie z zakresu pomocy psychologicznej oraz prowadzenia zajęć grupowych.

Przykładowe scenariusze zajęć:

SPOTKANIE I

Scenariusz

Cel: wzajemne poznanie uczestników grupy i ich indywidualnych potrzeb.

Przedstawienie się osób (osoby) prowadzących oraz celu i planowanego przebiegu spotkania (kim jesteśmy, dlaczego zaprosiliśmy was, na co możecie liczyć z naszej strony, co będziemy robili dzisiaj i na kolejnych spotkaniach, sprawy organizacyjne).
Prezentacja poszczególnych uczestników częściowo kierowana przez osobę prowa-dzącą celem uniknięcia niezręcznych osobistych wynurzeń wypowiadających się osób ( np. jak masz na imię, do której chodzisz klasy, jaki jest twój ulubiony kolor, zwierzę, potrawa, jak lubisz spędzać czas po południu).Rozmowa odbywa się w kręgu.
Wypracowanie wspólnego rytuału rozpoczynania i kończenia zajęć- poprzez "burzę pomysłów". Na drodze głosowania wybieramy ten sposób, który został zaakceptowa-ny większością głosów, ewentualnie możemy wybrać wspólnie inny sposób na powi-tanie a inny na pożegnanie tak, aby uwzględnić pomysły zgłaszane przez różne osoby. Jednym ze znanych rytuałów powitania jest tzw. Iskierka. Dzieci stają w kręgu (lub siedzą), trzymają się za ręce, wybrana osoba wypowiada słowa: "Iskierkę puszczam w krąg, niech wróci do moich rąk" i delikatnie przekazuje uścisk dłoni w wybranym przez siebie kierunku. Następnie tamta przekazuje go dalej, aż do powrotu uścisku do osoby, od której on wyszedł. Jest to także okazja do spojrzenia sobie w oczy.
Zabawa ruchowa interakcyjna z użyciem piłki (średniej wielkości). Osoba prowadząca wyjaśnia, na czym będzie polegała zabawa i sama ją inicjuje. Chodzi o to, żeby wy-brać osobę, do której chcę rzucić piłkę i wyrzucając podać imię tej osoby. Należy za-dbać o to, aby wszyscy uczestnicy otrzymali przynajmniej po jednym wyborze. Zaba-wa pozwala utrwalić imiona a także wprowadza trochę ruchu i odprężenia emocjonal-nego.
Powrót do kręgu. Prosimy uczestników, żeby jednym słowem określili, jak się teraz czują. Czasami pomocna jest wcześniej przygotowana lista uczuć, ponieważ dzieci mogą mieć trudności z nazwaniem ich. Osoba prowadząca zaczyna od siebie, w ten sposób ułatwia zachowanie członków grupy. Warto jest dodać komentarz na temat te-go, że mamy prawo do przeżywania różnych uczuć. Ważne jest zdawanie sobie z nich sprawy i umiejętność nazywania ich. Wtedy łatwiej jest zapanować nad własnymi sta-nami emocjonalnymi.
Rytualne pożegnanie w kręgu.

SPOTKANIE II

Scenariusz.

Cel:- wspólne wypracowanie reguł postępowania w grupie na drodze wyboru i ak-ceptacji przez wszystkich uczestników.

Rytualne przywitanie się - w kręgu.
Rundka - "Co ważnego wydarzyło się u każdego z nas w ostatnim tygodniu?" Może-my modelować zachowanie uczestników kierując ich uwagę na tylko miłe doświad-czenia, pomagając im je dostrzec nawet w drobnych rzeczach. Z doświadczenia wyni-ka, że ta część spotkania zabiera dużo czasu. Nie należy jednak z niej rezygnować ani zbytnio przyspieszać dla dobra wzajemnych relacji. Należy dopilnować kolejności wypowiedzi oraz wysłuchać wszystkich, którzy się zgłosili. W ten sposób od razu wprowadzamy dzieci w pewien porządek, którego będziemy przestrzegali na kolej-nych spotkaniach. Słuchamy wypowiedzi bez ich oceniania i komentowania. Każdy mówi sam za siebie z poszanowaniem prawa do milczenia.
Osoba prowadząca wyjaśnia, że na dzisiejszym spotkaniu zajmiemy się wypracowa-niem pewnych zasad, które ułatwią nam wzajemne porozumienie oraz pozwolą czuć się dobrze każdemu z nas. Prosimy o chwilę zastanowienia nad takimi zasadami a na-stępnie o generowanie pomysłów na zasadzie "burzy mózgów". Autorzy pomysłów zapisują je na arkuszu papieru. Następnie prosimy autorów pomysłów, aby wyjaśnili, dlaczego uważają, że dana zasada jest ważna i co wniesie do naszych spotkań. Kolej-nym krokiem jest głosowanie nad poszczególnymi zasadami. Dbamy o to, aby na tej liście znalazły się istotne reguły takie jak: wzajemny szacunek, prawo do własnego zdania, zachowanie intymności wypowiedzi uczestników grupy. Zaakceptowane zasa-dy spisujemy na dużym arkuszu papieru, podpisujemy wszyscy i wieszamy w widocz-nym miejscu. Na kolejnych spotkaniach będziemy się do nich odwoływać w razie po-trzeby.
Prosimy uczestników o krótkie wypowiedzi na temat dzisiejszego spotkania, czy było łatwo znaleźć wspólne zasady, jakie one mają znaczenie i czy ich zdaniem łatwo bę-dzie ich przestrzegać.
Rytualne pożegnanie się - w kręgu.

SPOTKANIE III