Barbara Gołąbek

 

Biblioteka Publiczna w Pasłęku

 

Powstanie i rozwój sieci bibliotek publicznych na ziemi pasłęckiej wyznaczały, podobnie jak w całym kraju, założenia sformułowane w Dekrecie o bibliotekach a następnie w Ustawie o bibliotekach

Organizację bibliotek rozpoczęto od Powiatowej Biblioteki Publicznej, odkładając na nieco dalszy plan założenie biblioteki miejskiej i bibliotek gminnych.
Przed organizatorami czytelnictwa na naszym terenie stanęło zadanie niezwykle istotne, mianowicie zdobycie książek w języku polskim. Co prawda w latach 1945 - 1946 znaleziono w mieście i okolicznych majątkach dość bogate księgozbiory prywatne, były to jednak wyłącznie książki niemieckie.
Pierwsze polskie książki dla mającej powstać biblioteki uzyskano w trakcie pierwszego Święta Oświaty 3 maja 1946 r. Zebrano wówczas 35 książek i pieniądze w kwocie 36 tys. zł (można było za to kupić ok. 100 egzemplarzy). Jak na miasto liczące w tym czasie kilkuset mieszkańców był to spory sukces. W okresie od maja do listopada 1946 r. zdołano zgromadzić 390 tomów i z tym zasobem 14 XI 1946 r. otwarto Bibliotekę Powiatową w Pasłęku jako jedną z ośmiu pierwszych w województwie olsztyńskim. Pierwszym, bardzo oddanym swojej pracy kierownikiem tej placówki była Wanda Smulska.
W roku 1947 założono 4 pierwsze punkty biblioteczne, w następnym roku ich liczba wzrosła do 14.
1 maja 1948 roku otwarto Miejską Bibliotekę Publiczną. Podstawę jej księgozbioru stanowiło 750 książek wyłączonych z PBP, a dalszy rozwój umożliwiły przydziały Ministerstwa Oświaty i bieżące zakupy.
W drugiej połowie tegoż roku podjęto prace zmierzające do organizowania bibliotek gminnych, których zalążkiem były działające już punkty biblioteczne we wsiach gminnych: Młynarach, Mariance, Rogajnach, Rychlikach, Dobrym, Wilczętach, Jelonkach, Zielonce Pasłęckiej.
Z chwilą uruchomienia bibliotek we wszystkich gminach, zmieniła się funkcja Biblioteki Powiatowej. Wśród zadań na nią nałożonych na pierwsze miejsce wysunęła się opieka i pomoc dla bibliotek gminnych oraz dalsze rozwijanie sieci punktów bibliotecznych w oparciu o księgozbiór własny i bibliotek gminnych.

Działające w Pasłęku biblioteki tj. Powiatową Bibliotekę Publiczną i Miejską Bibliotekę Publiczną połączono w 1955 r. powołując do życia Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną.
W tym samym roku dokonano nowego podziału administracyjnego kraju, co wpłynęło także na dalszy rozwój sieci bibliotecznej. Z działających dotąd 8 gmin utworzono 23 gromady, po czym biblioteki gminne zmieniły nazwę na gromadzkie. Do roku 1960 w każdej z gromad miała funkcjonować biblioteka. Realizując ten program rozwoju sieci, w 1956 roku założono biblioteki w Nowicy i Aniołowie, następnie zaś w Osieku.
Wydarzenia polityczne 1956 r. nie pozostały bez wpływu na działalność bibliotek. Charakterystycznym zjawiskiem było zahamowanie wzrostu liczby bibliotek gromadzkich oraz gwałtowny spadek liczby punktów bibliotecznych.
W następnym roku wyodrębniono jedynie Oddział dla Dzieci przy PiMBP w Pasłęku.
Do roku 1963 stan sieci bibliotecznej pozostawał praktycznie bez zmian. Dopiero w latach 1963 -1964 utworzono kolejne biblioteki w Godkowie, Ząbrowcu, Zastawnie i Kwietniewie.
W zasadzie rok 1965 zamknął okres ilościowego rozwoju sieci bibliotek na terenie powiatu pasłęckiego. Następne lata przynosiły jedynie zmiany w liczbie punktów bibliotecznych.
Kolejnym etapem stał się rok 1973. Reorganizacja organów administracji spowodowała, że z działających dotąd gromad utworzono 5 gmin. Stąd też biblioteki w Godkowie, Rychlikach, Wilczętach, Młynarach i Zielonce Pasłęckiej mianowano bibliotekami gminnymi, zaś pozostałe stały się filiami bibliotecznymi.

Cele i zadania bibliotek gminnych określone zostały w statutach zatwierdzonych przez poszczególne urzędy gmin w 1974 r.
W tym samym roku nadano też nowy statut PiMBP w Pasłęku. Dokument ten miał korzystny wpływ na działalność placówki, potwierdzając bowiem funkcję PiMBP jako wiodącej w sieci, spowodował, że uzyskała ona prawnie głos decydujący w sprawach należących dotąd do władz administracyjnych (m.in. angażowanie, awansowanie i zwalnianie pracowników, planowanie i rozwój sieci bibliotecznej).

W chwili likwidacji powiatu w roku 1975 sieć biblioteczną na terenie powiatu tworzyły: PiMBP w Pasłęku, 5 bibliotek gminnych, 10 filii bibliotecznych , 102 punkty biblioteczne.
W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 r. biblioteka pasłęcka znalazła się w strukturze Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Elblągu jako jeden z jej czterech oddziałów terenowych. Działała odtąd pod nazwą WBP w Elblągu Oddział w Pasłęku, a zasięg jej działania obejmował miasto i gminę Pasłęk, gminy: Rychliki, Godkowo, Wilczęta, Stary Dzierzgoń oraz miasto i gminę Dzierzgoń.
Zadaniem biblioteki oddziałowej w odniesieniu do bibliotek stanowiących jednostki organizacyjne samorządów było głównie sprawowanie nadzoru i opieki merytorycznej, natomiast 4 filie na terenie gminy Pasłęk podlegały jej organizacyjnie, finansowo i merytorycznie.
Rok 1993 przyniósł kolejne istotne zmiany - biblioteki miasta i gminy Pasłęk zostały przejęte przez samorząd lokalny. Tuż przed tym faktem zlikwidowano 2 filie biblioteczne w Stegnach i Aniołowie. Powodów podjęcia decyzji o zamknięciu tych placówek było kilka, między innymi brak perspektyw rozwoju czytelnictwa ze względu na zbyt małe środowisko oraz zły stan techniczny lokali, w których mieściły się filie.
28 stycznia 1993 r. zostało zawarte porozumienie między Wojewodą Elbląskim i Zarządem Miasta i Gminy Pasłęk w sprawie wydzielenia z dotychczasowej struktury organizacyjnej WBP w Elblągu jej oddziału w Pasłęku w celu przekazania placówki samorządowi lokalnemu.
Ostatecznie na mocy uchwały Rady Miasta i Gminy Pasłęk z dnia 30 kwietnia 1993 r. biblioteka w Pasłęku i jej filie w Rogajnach i Zielonce Pasłęckiej stały się gminną jednostką organizacyjną kultury działającą odtąd pod nazwą Biblioteka Publiczna w Pasłęku. Jednocześnie uchwalono nowy statut i regulamin organizacyjny.
Przejęcie biblioteki przez samorząd stało się równoznaczne z finansowaniem jej działalności z dochodów gminy.
Nowy podział terytorialny kraju w końcu lat 90. to także nowy etap w działalności bibliotek miasta i gminy Pasłęk. Po pierwsze wróciliśmy pod opiekę merytoryczną WBP w Olsztynie, po drugie Rada Powiatu Elbląskiego postanowiła powierzyć Bibliotece Publicznej w Pasłęku realizację zadań biblioteki powiatowej dla części powiatu tj. gmin Pasłęk, Rychliki i Godkowo. Stosowne porozumienie zawarto w lipcu 1999 roku pomiędzy Zarządem Powiatu Elbląskiego i Zarządem Miasta i Gminy Pasłęk.
Pod koniec tegoż roku Rada Miejska w Pasłęku podjęła uchwałę likwidacji BP jako gminnej jednostki organizacyjnej kultury działającej jako zakład budżetowy, jednocześnie powołując gminną jednostkę kultury działającą odtąd w formie jednostki budżetowej. Mimo tak istotnych zmian, dopiero w grudniu 2000 r. uchwalono nowy statut biblioteki.
Mimo zakusów władz samorządowych zmierzających do likwidacji filii w Rogajnach i Zielonce Pasłęckiej, w nowy wiek weszliśmy z niezmienioną siecią biblioteczną, którą obecnie tworzą: Biblioteka Publiczna w Pasłęku, 2 wymienione wyżej filie i 2 punkty biblioteczne.
Biblioteka w Pasłęku kilkakrotnie zmieniała swoją siedzibę. Pierwszy lokal o powierzchni 157 m2 już wkrótce okazał się zbyt mały, przydzielono więc placówce lokal pięciopokojowy, jednak o powierzchni niewiele większej od poprzedniego. W roku 1961 dla potrzeb biblioteki oddano odrestaurowany zabytkowy ratusz o powierzchni 356 m2. Kolejna przeprowadzka miała miejsce w 1974 roku, kiedy to bibliotekę przeniesiono do środkowego skrzydła odbudowanego zamku. Na powierzchni ok. 700 m2 znalazły swoje miejsce Wypożyczalnia dla Dorosłych, Czytelnia, Oddział dla Dzieci, Dział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów oraz pomieszczenia biurowe. Trzeba przyznać, że chociaż obszerny, atrakcyjny lokal stwarza dobre warunki dla działalności biblioteki, to jednak powoli zaczynamy odczuwać brak miejsca dla powiększających się zbiorów.
Jednym z podstawowych warunków rozwoju sieci bibliotecznej i, co za tym idzie, czytelnictwa było powiększanie księgozbiorów. Swoją działalność, jak wspomniano wcześniej, biblioteka pasłęcka rozpoczynała z zasobem 390 książek. Poczynając od roku 1947 księgozbiory wzbogacano głównie w oparciu o środki finansowe zabezpieczone w budżecie, darowizny, a także przydziały Ministerstwa Oświaty. W 1949 r. księgozbiory w powiecie liczyły już 9000 tomów (w samym Pasłęku ok. 5000).
W roku 20-lecia działalności (1966 r.) stan księgozbiorów w powiecie wynosił 78 tys., w tym w PiMBP było ponad 24 tys. książek. Tuż przed likwidacją powiatów, na koniec 1974 r. biblioteki w powiecie dysponowały księgozbiorami liczącymi 116 680 egzemplarzy, z czego ponad 31 tys. znajdowało się w bibliotece pasłęckiej.
W momencie przejęcia biblioteki przez samorząd lokalny, a więc w roku 1993, stan księgozbiorów przedstawiał się następująco: w BP Pasłęk było ponad 67 tys. książek, w filiach ponad 17 tys.
Na koniec 2000 r. do dyspozycji naszych czytelników pozostawało 69 698 egzemplarzy w BP Pasłęk i 18 861 w filiach bibliotecznych.
Oczywiście większość wpływów stanowiły zawsze zakupy (chociaż środki finansowe na ten cel były chyba zawsze zbyt niskie w stosunku do potrzeb), niemniej jednak niebagatelną rolę odegrały też dary od czytelników.
Smutne refleksje budzą analizy danych statystycznych dotyczących zakupów książek (myślę, że nie tylko w Pasłęku). W latach 1975 - 1989 roczne zakupy książek do pasłęckich bibliotek były dość pokaźne, wynosiły bowiem ok. 4 tys. egzemplarzy rocznie. Poczynając od roku 1990 zaznaczał się bardzo duży spadek liczby zakupów, mimo że jednocześnie wzrastały wydatkowane na ten cel kwoty. W 1998 r. zakupiono jedynie 805 książek (4 egz. na 100 mieszkańców). Kolejne 2 lata przyniosły nieco korzystniejsze liczby, co pozwala odrobinę bardziej optymistycznie patrzeć na zaopatrzenie bibliotek w nowości wydawnicze.

Rozwój sieci bibliotecznej oraz powiększanie księgozbiorów miały oczywisty wpływ na rozmiary czytelnictwa. Na koniec 1947 roku, czyli po roku działalności w PBP w Pasłęku i 4 punktach bibliotecznych zarejestrowanych było 216 czytelników. W 1950 r. z usług biblioteki korzystało już 1828 osób. Kolejne lata oznaczały systematyczny wzrost liczby użytkowników. Rok 1966 zaznaczył się jedną z najwyższych w województwie liczbą czytelników w stosunku do liczby mieszkańców (25,8 %).
Na koniec 1975 roku w bibliotekach miasta i gminy Pasłęk zarejestrowanych było blisko 4,5 tys. czytelników. Jednakże zmniejszająca się z roku na rok liczba punktów bibliotecznych (w 1975 r. - 37, w 1993 - 5) oraz likwidacja 2 filii bibliotecznych pociągały za sobą spadek liczby użytkowników bibliotek. Tendencje spadkowe widoczne były do roku 1993, kolejne lata przynoszą jednak znów systematyczny wzrost liczby czytelników. Jednocześnie wzrastała też zarówno liczba materiałów wypożyczanych na zewnątrz, jak i udostępnianych prezencyjnie.
Ostatni dzień grudnia 2000 roku zamknęliśmy liczbą 3839 zarejestrowanych czytelników, którzy wypożyczyli do domu 51 919 książek i 4720 czasopism. Odwiedzającym nasze czytelnie udostępniliśmy prezencyjnie 23 805 książek i 13 620 czasopism. Staramy się również rozwijać czytelnictwo osób niepełnosprawnych za pośrednictwem punktu wypożyczania "książki mówionej".

Od początku swej działalności Biblioteka w Pasłęku prowadziła różne formy popularyzacji książki i czytelnictwa. Początkowo były to formy stosunkowo proste, organizowane na miarę możliwości bibliotek, głównie wystawy i pogadanki. Stopniowo formy te wzbogacano i wprowadzano nowe: zespoły czytelnicze, odczyty, spotkania autorskie. Popularne były też zawsze wieczory poetyckie i literackie, a także konkursy czytelnicze zarówno o zasięgu lokalnym, jak i krajowym.

Duży wpływ na działalność biblioteki w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, głównie jeśli chodzi o organizowanie spotkań autorskich i odczytów, miała współpraca z Oddziałem Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego "Pojezierze", które w bibliotece miało swoją siedzibę, a kierownik placówki Izydor Hołub przez wiele lat pełnił funkcję prezesa Zarządu Oddziału.
Szczególnym był rok 1996, kiedy to obchodziliśmy jubileusz 50-lecia bibliotek publicznych na ziemi pasłęckiej.
W roku 1997 biblioteka włączyła się do obchodów jubileuszu 700-lecia nadania Pasłękowi praw miejskich. Zrealizowaliśmy wówczas szereg interesujących, jak mi się wydaje, przedsięwzięć, wśród których wymienić trzeba:

Od wielu lat dużą wagę przywiązujemy (jak zapewne znaczna większość bibliotek) do pracy z najmłodszymi czytelnikami. Zajęcia plastyczne, konkursy, zabawy relaksacyjne, pogadanki, gry stolikowe, lekcje biblioteczne, cykl zajęć w czasie ferii zimowych cieszą się niezmiennym powodzeniem wśród dzieci.

Ciągle poszukujemy nowych form popularyzacji czytelnictwa, ale też i takich, które niekoniecznie są związane bezpośrednio z literaturą, za to budzą zainteresowanie środowiska działalnością biblioteki (np. koncert kwartetu smyczkowego).

Staramy się również w ostatnich latach promować dorobek miejscowych twórców. Ogromnym powodzeniem cieszyły się spotkania z młodym poetą Tadeuszem Dąbrowskim - laureatem kilku konkursów poetyckich. Duże zainteresowanie wzbudziła antologia wierszy pasłęckich poetów amatorów "Strofy wiatrem niesione" wydana przez Towarzystwo Przyjaciół Biblioteki Publicznej w Pasłęku.
Nie sposób wymienić tu wszystkich imprez i form pracy, podobne są z pewnością realizowane w większości bibliotek. Trzeba jednak powiedzieć o istniejącej przy bibliotece Izbie Historycznej otwartej w 1992 roku. Działalność Izby doskonale służy popularyzacji wiedzy o mieście i regionie.

Warto też wspomnieć o formie, którą wprowadziliśmy dzięki WBP i Teatrowi im. S. Jaracza w Olsztynie. Chodzi tu o "Teatr przy stoliku". Pierwszy spektakl wzbudził nadspodziewanie duże zainteresowanie, kolejne spotkania z aktorami staną się, mam nadzieję, tradycją w naszym mieście.

Rozwój sieci bibliotecznej i czytelnictwa, ożywianie działalności bibliotek nie dokonywały się oczywiście samorzutnie i bezimiennie. Stali za tym oddani swojej pracy ludzie. Przed szczególnie trudnym zadaniem stanęli organizatorzy czytelnictwa w powojennym Pasłęku. Byli wśród nich kolejni kierownicy biblioteki: Wanda Smulska, Mieczysław Stefański, Włodzimierz Bajbakow, Bronisław Musikiewicz, Jadwiga Mańko. Trzeba tu podkreślić ogromne zasługi dla bibliotekarstwa pasłęckiego Izydora Hołuba, który pełnił obowiązki kierownika w latach 1961-1971 oraz Zofii Frąckiewicz - dyrektora placówki w latach 1972-1993. Bardzo długa byłaby lista bibliotekarzy pasłęckich, którzy w ciągu ponad 54 lat działalności placówki przyczyniali się do rozwoju czytelnictwa na naszym terenie.

W roku 2000 w Bibliotece Publicznej w Pasłęku i jej filiach pracowało 8 pracowników merytorycznych (7 etatów), jednakże Rada Miejska w ramach oszczędności zdecydowała o zmniejszeniu liczby etatów do 6. Pracę w nowym stuleciu rozpoczęliśmy, więc w zmniejszonym składzie. Obecnie w Bibliotece Publicznej i jej filiach pracują: Narcyza Dąbrowska (w tym roku będzie obchodziła jubileusz 40-lecia pracy w bibliotece), Małgorzata Jeżerys, Danuta Płużycka, Dorota Romanowska, Krystyna Krasińska (filia w Zielonce Pasłęckiej), Bożena Starzyńska (filia w Rogajnach), Barbara Gołąbek - dyrektor BP od 1993 roku.

Plany biblioteki na najbliższe lata są dość ambitne. Chodzi głównie o komputeryzację biblioteki (w tej chwili dysponujemy tylko jednym komputerem). Zamierzamy też poszerzać ofertę biblioteki, co jest zresztą w znacznej mierze podyktowane wymogami czasu i oczekiwaniami użytkowników.
Czy uda się te plany (a może raczej marzenia) zrealizować - czas pokaże.

cofnij