Dorota Bednarczyk

 

System Zarządzania Treścią w bibliotece

 

W epoce Internetu, każda instytucja pragnąca wyjść ze swoją ofertą do środowiska musi zadbać o swoje miejsce w sieci. Coraz popularniejszy staje się pogląd iż, to czego nie ma w Internecie nie istnieje. Grono użytkowników tego medium rośnie w tempie wykładniczym. Rosną również oczekiwania poszukujących informacji. W przypadku bibliotek ogromne znaczenie posiada witryna WWW z dostępem do katalogu OPAC i nowymi dynamicznymi sposobami prezentacji danych czy dodatkowymi funkcjami związanymi z technologią Web 2.0.

Wizerunek biblioteki w Internecie

Wizerunek bibliotek kreują informacje pochodzące z serwisów WWW. Jest to źródło z którego użytkownik może skorzystać 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu. Miejsce na tyle istotne, że prowadzone są badania dotyczące cech kształtujących wizerunek bibliotek w Internecie. Według Małgorzaty Jaskowskiej można wyróżnić pięć grup cech serwisów WWW bibliotek naukowych. Są to: komunikacja, kultura organizacyjna, system identyfikacji wizualnej, koniunktura rynkowa, dostęp do serwisów i ich funkcjonalność[1]. Komunikacja oznacza wykorzystywanie wszelkich form internetowej komunikacji, które skłaniają użytkowników do zainteresowania stroną WWW, umożliwiają dialog i zachęcają do powrotu. Można tu wymienić e-mail, FAQ, newslettery i direct mail, ankiety, możliwość wysyłania komentarzy, czat, listy dyskusyjne. Kulturę organizacyjną reprezentują w środowisku Internetowym informacje o instytucji takie jak: dane teleadresowe, plan dojazdu, wykaz nazw osób pełniących funkcje kierownicze, misja, historia, plany, struktura, osiągnięcia, aktualności itp. Na system identyfikacji wizualnej składają się: nazwa instytucji, symbole i kolory firmowe, znaki graficzne, loga. Koniunkturę rynkową stanowi dobra lub zła reputacja sektora gospodarki, w jakim działa dana instytucja. Wzmacnianie reputacji sektora w jakim działa biblioteka powinno odbywać się poprzez wysoką jakość usług jakie proponuje biblioteka swoim użytkownikom poprzez Internet. Ułatwienie dostępu do serwisów i ich funkcjonalność wiąże się z ich profesjonalnym prowadzeniem, aktualnością, wiarygodnością i obcymi wersjami językowymi[2]. Wszystkie wymienione cechy składają się na budowę dobrego serwisu WWW i podkreślają znaczenie stron WWW dla wizerunku biblioteki.

Strony WWW statyczne i dynamiczne

Strony WWW dzielą się na statyczne i dynamiczne. Pierwsze z nich są zbiorem stron HTML i powiązanych plików źródłowych. Zmiany dokonywane są poprzez zastąpienie stron na serwerze nowymi, poprawionymi stronami. Aby dokonywać w nich zmian potrzebna jest profesjonalna wiedza programistyczna, znajomość języków HTML, XML, CSS czy JavaScript. Obecnie dla prowadzenia serwisów informacyjnych coraz częściej stosuje się strony dynamiczne, często aktualizowane i rozbudowywane. W ich przypadku warstwa treści jest oddzielona od jej prezentacji na ekranie. Treść jest zapisana w bazie danych a do jej prezentacji w oknie przeglądarki można zastosować dowolny graficzny szablon. Zaprojektowanie bazy danych i jej zintegrowanie ze stroną także wymaga odpowiedniej wiedzy programistycznej. Istnieją obecnie systemy, które umożliwiają utworzenie i późniejszą aktualizację strony przez osoby bez przygotowania programistycznego. Wystarczy podstawowa znajomość edytorów tekstu by zostać redaktorem strony WWW. Są to systemy zarządzania treścią (ang. Content Management System – CMS). Kształtowanie treści i sposobu ich prezentacji w serwisie zarządzanym przez CMS odbywa się za pomocą prostych w obsłudze interfejsów użytkownika, zazwyczaj w postaci stron WWW zawierających rozbudowane formularze i moduły[3].

System Zarządzania Treścią (CMS)

System Zarządzania Treścią określany również jako System Zarządzania Zawartością Serwisów Internetowych (ang. Web Content Management System – WCMS)składa się z dwóch elementów: aplikacji do zarządzania zawartością (ang. the content management application – CMA) oraz alikacji do dostarczania (wyświetlania) zawartości (ang. the content delivery application – CDA). Element CMA pozwala bez znajomości języka HTML zarządzać, modyfikować, dodawać i usuwać zawartość ze strony internetowej zaś CDA wykorzystuje i kompiluje tę informację, która służy do aktualizacji strony internetowej. Po wprowadzeniu nowych informacji przez uprawnionego redaktora czy administratora, system automatycznie przenosi je do bazy danych. Następnie podczas wyświetlania witryny na ekranie przeglądarki system pobiera te informacje i wypełnia nimi odpowiednie miejsca na stronach WWW. Zmiana koncepcji graficznej również polega na wyborze szablonu z istniejącego systemu szablonów a następnie wczytanie plików na serwer i aktywowanie ich. W witrynie stworzonej w oparciu o CMS wygląd podstron i sekcji zależy od wybranego na etapie wdrożenia szablonu[4]. Redaktorzy takiej witryny odpowiadają jedynie za poprawność merytoryczną informacji a o wygląd i spójność dba system. CMS zazwyczaj oparte są na bazach danych w których zapisywane są informacje ukazujące się na portalu oraz na językach skryptowych lub specjalistycznym oprogramowaniu po stronie serwera (ang. server – side). CMS może być formą oprogramowania klienckiego , które do aktualizacji strony może używać takich protokołów jak FTP (ang. File Transfer Protocol), który umożliwia zdalne przesyłanie plików z i na serwer[5].
Za stworzenie strony WWW i jej funkcjonalność odpowiada główny projektant. Ma on możliwość przekazania części uprawnień innym użytkownikom systemu: redaktorowi, administratorowi, korektorowi itp. Przy tworzeniu takiej strony ważna jest współpraca osób zaangażowanych w projekt. W przypadku bibliotek będą to obok projektanta i grafika także bibliotekarz systemowy lub inne osoby zajmujące się przygotowaniem merytorycznym strony oraz jej aktualizacją[6]. CMS pozwala na skrócenie czasu opracowania i opublikowania treści, zarządzanie wersjami, zmniejszenie kosztów utrzymania witryny.

Rodzaje Systemów Zarządzania Treścią

Istnieje wiele aplikacji do zarządzania treścią zarówno płatnych (w tym robionych na zamówienie) jak i bezpłatnych pisanych najczęściej w języku PHP z ogólnodostępnym kodem źródłowym. Cena płatnych rozwiązań waha się od 100 dolarów za miesiąc aż do 250 tysięcy dolarów za użytkowanie wieczne. Tak wysoka cena oprogramowania zobowiązuje twórców do udzielania wsparcia technicznego oraz do gwarancji bezpieczeństwa w użytkowaniu systemu oraz przechowywaniu danych. W zależności od wykorzystania CMS można podzielić na kilka typów:

Pod względem języka programowania najliczniejszą grupę CMS-ów stanowią aplikacje pisane w PHP. Mniej rozpowszechnione są programy pisane w Java Server Page oraz Active Server Pages.
W Internecie dostępnych jest wiele komercyjnych i darmowych systemów zarządzania treścią. Należy pamiętać, że nie wszystkie programy open source są w pełni darmowe. Niektóre licencje pozwalają na ich darmowe użytkowanie przez organizacje niekomercyjne, ale wymagają opłat, jeżeli używają ich firmy. Poszukując idealnego systemu CMS, odpowiedniego dla potrzeb danej biblioteki można skorzystać z portalu OpensourceCMS, który oferuje możliwość wypróbowania rozmaitych systemów tego typu bez potrzeby ich instalowania. Zawiera on też omówienia i komentarze użytkowników oraz tworzy ranking najpopularniejszych nieodpłatnych systemów[8].

Darmowe CMS-y: Joomla!

Jednym z najpopularniejszych systemów zarządzania treścią udostępnianych bezpłatnie jest Joomla! Jest on upowszechniany na zasadach GNU- General Public Licence, licencji zapewniającej swobodę upowszechniania kopii oprogramowania oraz swobodę dokonywania zmian w oprogramowaniu lub wykorzystywania jego fragmentów w nowych wolnych programach. Joomla! napisany jest w języku PHP i wykorzystuje bazę danych MySQl, korzysta też z XML, DHTML, RSS/RDF, JavaScript i innych technologii umożliwiających dynamiczną zmianę zawartości[9].
Joomla! umożliwia:

Istnieje ponad 1000 oficjalnych rozszerzeń do Joomla! zarejestrowanych na stronie: http://extensions.joomla.org. Powstała również spolszczona wersja systemu wraz ze spolszczonymi rozszerzeniami dostępnymi na stronie polskiego wsparcia dla Joomla![11]. W 2007 r. ukazało się polskie tłumaczenie podręcznika Hagen Graff dotyczącego Joomla! Jest to przewodnik przedstawiający proces tworzenia, instalacji i konfiguracji serwisu internetowego w oparciu o Joomla![12].

Wykorzystanie CMS-ów w bibliotekach.

Z możliwości jakie oferują systemy zarządzania treścią korzysta wiele bibliotek a ostatnio także najpopularniejszy serwis dla bibliotekarzy EBIB. Dzięki darmowym systemom zarządzania treścią biblioteki mogą w prosty i efektywny sposób budować i zarządzać swoimi serwisami WWW, bez ponoszenia kosztów drogiego, komercyjnego oprogramowania. Jak wcześniej zaznaczyłam, systemy CMS wymagają serwera z obsługą PHP i odpowiedniej bazy danych, najczęściej MySQL. Istnieją serwisy oferujące CMS wraz z miejscem na serwerze i własnym adresem i to za darmo. Ponieważ wiele systemów CMS zostało stworzonych przez dużą ilość wydawców, zdolność do zmian i rozbudowy tego systemu została już dobrze przetestowana. Ogólnodostępność niesie ze sobą ciągły wzrost ilości dodatkowych modułów, rozszerzeń i bazy dostępnej wiedzy. Najpopularniejsze rozwiązania CMS open source są wspierane przez społeczność tysięcy użytkowników, pasjonatów i twórców co powoduje ich szybką ewolucję. Przy wyborze CMS warto wybierać systemy bardziej powszechne. Współpraca wielu użytkowników w ramach zorganizowanej społeczności pomaga bowiem szybciej wychwycić błędy i opracować skuteczne remedium. Ważna jest także intuicyjność obsługi dzięki czemu, przy budowie i obsłudze strony WWW nie będą potrzebne zaawansowane umiejętności informatyczne[13].

Oto przykłady funkcjonowania systemów zarządzania treścią w bibliotekach:
ESI: Biblioteka Akademii Muzycznej w Poznaniu (www.amuz.edu.pl/page.php/1/Q/show/208/).
Joomla!: Biblioteka Fili w Piotrkowie Trybunalskim Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach (http://biblioteka.astp.pl/joomla) Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego (http://bg.univ.szczecin.pl), Biblioteka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (www.biblioteka.uksw.edu.pl), Biblioteka Główna Akademii Rolniczej w Szczecinie (www.libra.ar.szczecin.pl).
Mambo: Biblioteka Publiczna Gminy Biskupice (www.biskupice.pl).
PHPNuke: Biblioteka Główna Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy(http://biblioteka.ukw.edu.pl/index.php)
Typo3: Biblioteka Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu (www.biblioteka.dswe.pl).
TurboNuke: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Jana Pawła II w Suchedniowie (http://bibliotekapubliczna.su.pl/).
Unity: Koszalińska Biblioteka Publiczna (www.biblioteka.koszalin.pl)

Dostęp do sieci Internet daje bibliotekarzom szansę na promocję swoich usług o każdej porze i w każdym miejscu. Taka promocja spełnia funkcje: informuje, nakłania do działania, utrwala przekaz, jest także narzędziem w walce z konkurencją [14]. Nie ulega wątpliwości, że podstawą działań promocyjnych jest strona WWW i własny, intuicyjny adres internetowy. Najlepszą reklamą dla biblioteki jest dostępność jej strony internetowej z innych popularnych serwisów internetowych jak np. Urząd Miasta i Gminy, ogólnopolskie i lokalne portale biblioteczne czy specjalistyczne[15]. Wygląd i funkcje strony WWW biblioteki zależy przede wszystkim od bibliotekarzy, którzy już na etapie projektowania strony powinni mieć rozeznanie co do oczekiwań, potrzeb informacyjnych swoich użytkowników. A następnie umiejętnie modernizować i uaktualniając wiadomości umieszczane na witrynie internetowej. Ogromne znaczenie mają także nowoczesne formy komunikacji internetowej między czytelnikiem i bibliotekarzem tj. poczta elektroniczna, chat, co-browsing, FAQ. Wszystkie te funkcje są udostępniane przez nowoczesne Systemy Zarządzania Treścią. Biblioteka posiadająca nowoczesną, na bieżąco uaktualnianą i rozbudowywaną stronę, na której czytelnik może szybko znaleźć potrzebne informacje, dowiedzieć się o organizowanych wystawach czy spotkaniach kulturalnych, uzyskać szybką odpowiedz na swoje zapytanie, taka biblioteka postrzegana jest jako placówka nowoczesna z kompetentnym, przyjaznym i otwartym na nowe technologie personelem. Taka biblioteka jest potrzebna!

1. M. Jaskowska. Cechy kształtujące wizerunek bibliotek naukowych w Internecie. Przegląd Biblioteczny 2007, Z. 1 s. 29-41.
2. dz. cyt.
3. System Zarządzania Treścią In Wikipedia [on-line] dostęp [26.03.2008]. Dostępny World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/System-zarządzania-treścią.
4. P. Frankowski. CMS : jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW i zarządzać nią. Gliwice: Helion, 2007, s.44.
5. File Transfer Protocol In Wikipedia [online] dostęp [26.03.2008]. Dostępny World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/FTP.
6. B. Kalinowski, M. Karciarz. Wykorzystanie elektronicznych źródeł informacji do pracy z użytkownikiem na podstawie strony Biblioteki DSWE [online] In Tradycja i nowoczesność Bibliotek Akademickich. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Rzeszów-Czerna, 1-3 Czerwca 2005 r., Rzeszów 2005 [dostęp 26.03.2008]. Dostępny World Wide Web: http://www.pbc.rzeszow.pl/Content/28/konferencja.pdf
7. P. Frankowski, dz. cyt., s. 55-56.
8. http://www.opensourcecms.com.
9. D.M. Piotrowski. Joomla! w bliotece [online] dostęp [26.03.2008] Dostępny World Wide Web: http://www.stud.umk.pl/~inibikol/index2.php?option=com_content&task=view&id=36&pop=
10. P. Frankowski. Joomla!: ćwiczenia, Gliwice 2007, s. 19-20.
11. http://www.joomla.pl, http://www.joomlapl.com, http://webpl.info, http://www.joomla.demo.pl.
12. H. Graff. Joomla! : system zarządzania treścią. Gliwice : Helion, 2007.
13. M. Modestowicz. Przegląd darmowych systemów CMS (online] In Webhosting.pl dostęp [08.05.2008]. Dostępny World Wide Web: http://webhosting.pl/kategorie/software/2007_12/przeglad_darmowych_systemow_cms
14. T. Maciejewski. Narzędzia skutecznej promocji w Internecie, Kraków : Oficyna Ekonomiczna, 2003, s.15.
15. M. Wecko, Witryna internetowa biblioteki jako narzędzie jej promocji, oraz jedna z form jej kontaktu z czytelnikiem [online] In Ewolucja procesów bibliotecznych na tle dziejów Biblioteki Głównej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu pod. red B. Żmigrodzkiej, Wrocław 2007 dostęp [14.06.2008]. Dostępny World Wide Web http://www.dbc.wroc.pl/Content/1792/1+Ewolucja-calosc+1.pdf#page=173

cofnij