V. Czytelnictwo

CZYTELNICY

W 2006 r. w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego po raz kolejny zaobserwowano spadek liczby czytelników zarówno w mieście jak i na wsi – w tym roku o ponad 6%:

Wskaźnik społecznego zasięgu czytelnictwa, czyli procent czytelników do ogółu mieszkańców wyniósł w 2006 r.:

Najwyższy wskaźnik osiągnęły miasta: Tolkmicko (39,58%), Kisielice (34,15%), Ryn (32,17%); gminy wiejskie: Banie Mazurskie (25,64%), Markusy (25,20%), Nowe Miasto Lubawskie (23,39%). Ogólnie wzrost powyższego wskaźnika odnotowano w 9 gminach miejskich i 20 gminach wiejskich.

Najniższy wskaźnik osiągnęły miasta: Barczewo (10,54%), Susz (11,60%), Ruciane-Nida (13,85%); gminy wiejskie: Dobre Miasto (0,99%), Sępopol (1,99%), Kętrzyn (2,05%), Kurzętnik (3,11%), Ryn (3,42%).

W powiatach wskaźnik ten kształtował się następująco:

Przeciętna liczba czytelników przypadających na 1 placówkę w roku 2006 była równa:

Największy wzrost i spadek liczby czytelników w województwie ilustruje poniższa tabela:

WZROSTSPADEK
MIASTO +105
+100 		-4 538
-2 495
-797
WIEŚ +57
+43
+43 		-237
-232
-227

Niepokoi spadek liczby czytelników bibliotek publicznych – większy niż wynikałoby to z proporcji determinowanych przez niż demograficzny. Tym bardziej, że spadek ten nie był spowodowany obiektywnymi czynnikami, takimi jak np. likwidacja czy zawieszenie działalności placówek bibliotecznych. Większość bowiem z tych placówek i tak była nieczynna w roku poprzednim lub też osiągała niskie wyniki pracy.

Być może spadek liczby czytelników jest spowodowany dalszym brakiem dostosowywania usług do potrzeb czytelników. Znaczącym argumentem przemawiającym za tym wnioskiem jest sukces nowootwartych lub zmodernizowanych placówek, takich jak Planeta 11, Abecadło, czy MBP Ełk. Placówki te, jako jedne z nielicznych, zanotowały wzrost liczby czytelników, w stosunku do roku 2005, odpowiednio:

Wszystkie te placówki działały bardzo aktywnie, wprowadzając wiele różnorodnych form działalności, kierując się potrzebami użytkowników, oferując bogate, nowoczesne zbiory tradycyjne i multimedialne.

Struktura
użytkowników
wg. zawodu		2005 r.2006 r.różnica
+/-
M 144579 133188 -11391
S 34251 31661 -2590
U 34011 33707 -304
P 12399 11916 -483
R 2101 2100 -1
I 5356 5988 632
Nz 41604 38348 -3256

Struktura
użytkowników
wg. wieku		2005 r.2006 r.różnica
+/-
do lat 15 85388 79371 -6017
16-19 52168 46485 -5683
20-24 48316 44819 -3497
25-44 53785 51475 -2310
45-60 24569 24718 149
powyżej 60 10075 10040 -35

Czytelnicy do lat 15

Według wytycznych IFLA „(...) każde dziecko powinno być zaznajomione z lokalną biblioteką, czuć się w niej dobrze i posiąść umiejętności pozwalające na korzystanie z innych bibliotek." W 2006 r. w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego po raz kolejny nastąpił spadek liczby czytelników do lat 15. Mimo to, nadal to właśnie ta grupa użytkowników bibliotek była najaktywniejsza.

Liczba czytelników do lat 15 w 2006 r.:




    

Podobnie jak w ubiegłym roku, największy procent czytelników do lat 15, w stosunku do ogółu użytkowników, zarejestrowano w gminach miejskich: Korsze (49,01%), Reszel (47,20%), Ryn (42,71%), Pieniężno (41,77%), Dobre Miasto (41,32%) oraz w gminach wiejskich: Olsztynek (77,41%), Pisz (75,41%), Kolno (71,17%), Zalewo (70,97%).

AKTYWNOŚĆ CZYTELNICZA

Liczba odwiedzin

W 2006 r. liczba odwiedzin w mieście była mniejsza o 154 982 niż w roku 2005 i była równa 2 125 467, na wsi również po raz kolejny spadła - o 45 067 w porównaniu do roku poprzedniego – i wynosiła 963 758. Dokładniej przedstawia to tabela poniżej:

Rok Województwo Miasto Wieś
2002 2996009 2058737 937272
2003 3012645 2064718 947927
2004 3307052 2277404 1029648
2005 3289274 2280449 1008825
2006 3089225 2125467 963758

Liczba odwiedzin przypadająca na 1 czytelnika

Duży spadek liczby odwiedzin nie wpłynął na dynamikę aktywności czytelniczej. Utrzymał się on na poziomie poprzednich 2 lat i był równy w województwie -12, w mieście -11, a na wsi – 15. Dynamikę wskaźnika na przestrzeni lat 2002-2006 ilustruje tabela poniżej:

Rok Województwo Miasto Wieś
2002 11 10 13
2003 11 10 13
2004 12 11 15
2005 12 11 15
2006 12 11 15

Udostępnianie zbiorów bibliotecznych

Wypożyczenia książek i czasopism na zewnątrz w roku sprawozdawczym kształtowały się następująco:

Wzrost wypożyczeń na zewnątrz odnotowano tylko w 7 placówkach miejskich oraz w  27 gminach wiejskich. Wskaźnik udostępniania księgozbioru na zewnątrz na 100 mieszkańców w województwie w 2006 r. był równy 326,62, czyli o 22,53 niższy niż w roku poprzednim. Analogiczny wskaźnik w miastach był równy 374,05 (-24,14), a na wsi – 255,40 (-19,95).

Struktura wypożyczeń książek na zewnątrz:

w województwie w miastach na wsi
literatura piękna dla dzieci 27,72% (-0,28%)* 20,43% (-0,23%) 43,76% (-0,21%)
literatura piękna dla dorosłych 47,80% (+1,28%) 53,79% (+1,57%) 34,64% (+0,55%)
literatura popularnonaukowa 24,48% (-1,01%) 25,79% (-1,33%) 21,59% (-0,35%)

(...)* różnica w stosunku do roku 2005.

Analizując strukturę wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz kolejny już rok dostrzega się wzrost zainteresowania literaturą piękną dla dorosłych (o 1,28%) i spadek zainteresowania literaturą piękną dla dzieci (-0,28%). Zaskakujący natomiast wydaje się spadek wypożyczeń tego rodzaju literatury o 1,01%. Prawdopodobnie jednak w części można go uzasadnić większym wykorzystaniem Internetu jako źródła informacji.

Biorąc pod uwagę preferencje czytelników można było ustalić ogólne tendencje czytelnicze poszczególnych grup użytkowników bibliotek.

W dużych miejskich bibliotekach publicznych czytelnicy różnych grup wiekowych poszukiwali książek naukowych i popularnonaukowych. Znaczącym zainteresowaniem cieszyły się materiały z zakresu prawa, ekonomii, psychologii, socjologii, resocjalizacji, pedagogiki, filozofii, etyki, medycyny. Duży wpływ miało na to usytuowanie tych bibliotek w miejscowościach, w których mieszczą się szkoły średnie i wyższe. Osoby tam kształcące się korzystały z książek i materiałów edukacyjnych, wykraczających poza programy szkolne. Zazwyczaj zakres poszukiwań determinowany był profilem szkoły oraz tematem prac domowych i referatów. Niesłabnącą popularnością cieszyły się lektury obowiązkowe i książki zalecane w programach nauczania.

Zdecydowanie najpopularniejszą jednak kategorią literatury w bibliotekach publicznych województwa warmińsko-mazurskiego była literatura piękna dla dorosłych. W niektórych placówkach ponad 60% wypożyczeń to właśnie wypożyczenia literatury pięknej. Czytający dla przyjemności chętnie sięgali po literaturę faktu, biografie, fantastykę, literaturę obcojęzyczną, psychologiczno-obyczajową, współczesną literaturę polską. Czytelnicy ci wybierali również nowości wydawnicze, książki ekranizowane, rekomendowane, nagradzane, czy też reklamowane w mediach.

Najmłodsi użytkownicy bibliotek sięgali po kolorowe, bogato ilustrowane książki w sztywnych oprawach i z dużą czcionką. Młodzież natomiast głównie poszukiwała powieści obyczajowych odpowiadających na nurtujące ją pytania dotyczące aktualnych problemów (dom, szkoła, pierwsza miłość), pokazujące niebezpieczeństwa dorosłego życia. Zdecydowana jednak większość młodych czytelników odwiedzała bibliotekę w celu wypożyczenia lektur obowiązkowych lub skorzystania z komputera i Internetu w celach edukacyjnych.

Wypożyczenia książek i czasopism na miejscu:

Ogółem wzrost wypożyczeń na miejscu odnotowano w 13 gminach miejskich oraz w 40 gminach wiejskich. Wskaźnik udostępniania na miejscu na 100 mieszkańców w województwie był równy 108,38 – czyli o 19,80 mniejszy niż w 2005 r. w mieście 140,88 (-29,63), a na wsi 59,60 (-4,89).

Wypożyczenia czasopism na miejscu stanowiły 61,98% (-1,98% w porównaniu z rokiem 2005) ogółu wypożyczeń książek i czasopism w województwie.

Obserwowany przez kolejny już rok spadek wysokości wskaźnika wypożyczeń czasopism był w dużej mierze spowodowany zmniejszaniem się nakładów na prenumeratę prasy. Mimo, iż ogólna liczba prenumerowanych tytułów wzrosła, nadal wiele bibliotek kupowało tylko kilka tytułów periodyków rocznie lub nie kupuje prasy w ogóle. W takich bibliotekach wypożyczane czasopisma, to głównie tytuły pochodzące z darów – nierzadko zupełnie przypadkowe.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych

Fakt funkcjonowania w bibliotece zbiorów specjalnych – w szczególności audiowizualnych i elektronicznych – należy ocenić jako podnoszący atrakcyjność placówek w oczach ich użytkowników. Niestety w 24 gminach miejskich i 82 gminach wiejskich naszego województwa nie udostępniano tego typu zbiorów. Niepokoi to tym bardziej, iż w 14 gminach miejskich i 68 gminach wiejskich nie gromadzono zbiorów specjalnych w ogóle, kiedy tylko w 15 gminach wiejskich biblioteki nie posiadały sprzętu komputerowego niezbędnego do korzystania z multimediów.

Wypożyczenia zbiorów specjalnych w 2006 r. wynosiły:

Wypożyczenia wszystkich zbiorów bibliotecznych łącznie na zewnątrz i na miejscu w 2006 r.:

Liczba wypożyczeń zbiorów przypadających na 1 czytelnika:

W 2006 r. spadła zarówno liczba czytelników jak i liczba wypożyczeń. Wskaźnik obrazujący liczbę wypożyczeń przypadającą na liczbę czytelników determinowany obiema tymi wielkościami zmniejszył się o 1. Spadek liczby wypożyczeń był większy niż wynikałoby to ze zmniejszonej liczby czytelników.

Wskaźnikiem, który obrazuje adekwatność księgozbioru i elastyczność biblioteki w stosunku do zaspokajania potrzeb użytkowników, jest wskaźnik obrotu zbiorów:

Obrót książkiObrót zbiorów specjalnych
20050,971,55
20060,911,62

Działalność informacyjna

Organizacja dostępu do różnego rodzaju informacji to kluczowa rola biblioteki, jako lokalnego ośrodka informacji. Ponieważ biblioteka jest często jedyną placówką kulturalno-oświatową w danej miejscowości świadczącą usługi informacyjne, dlatego też powinna wykorzystywać wszystkie rodzaje nośników oraz sposoby udostępniania pełnej informacji. Oprócz tradycyjnych zbiorów powinny być wykorzystane również komputerowe bazy danych, w tym własne i nabyte, Internet i cieszące się coraz większym zainteresowaniem multimedia. Biblioteki publiczne województwa warmińsko-mazurskiego w tym zakresie nie wykorzystywały jeszcze w pełni swoich możliwości i zasobów: tylko 26% bibliotek posiadało własną stronę internetową, 22% bibliotek udostępniało swoje katalogi w Internecie, a 29% bibliotek miejskich i 70% wiejskich nie posiadało żadnych zbiorów specjalnych.

W 2006 r. liczba udzielonych informacji była równa 492 389 (-26 846 w porównaniu z 2005 r.), w tym na wsi: 163 236 (+23 833).

Rok Województwo Miasto Wieś
2002 474993 366876 108117
2003 475950 359049 116901
2004 495602 371869 123733
2005 519235 379832 139403
2006 492389 329153 163236

Wypożyczenia międzybiblioteczne

System wypożyczeń międzybibliotecznych powinien stawać się ważnym elementem świadczonych przez biblioteki usług. Jest on przecież uzupełnieniem własnych zbiorów w udostępnianiu na miejscu. Dziwi więc fakt, że w naszym rozległym terytorialnie województwie wobec wzrastającej liczby osób uczących się i podnoszących kwalifikacje usługa wypożyczeń międzybibliotecznych nie rozwija się. W roku sprawozdawczym odnotowano 3 699 wypożyczeń międzybibliotecznych, to jest o 1 415 mniej niż w 2005 r. Być może tak znikoma liczba wypożyczeń międzybibliotecznych spowodowana jest tym, iż nadal ten rodzaj wypożyczeń nie jest wystarczająco spopularyzowany. Na pewno dodatkowym utrudnieniem dla czytelników jest brak dostępu do katalogów innych bibliotek, czy koszt wysyłki materiałów bibliotecznych. Trudności te można byłoby jednak zniwelować, gdyby większa liczba bibliotek udostępniała katalogi na swoich stronach internetowych, a także – w niektórych przypadkach – gdyby biblioteki zamiast wysyłać pocztą tradycyjną zamówione książki, wysyłały ich np. zeskanowane, wskazane przez czytelnika fragmenty, drogą elektroniczną (np. mailem).

cofnij