Danuta Kazaniecka

"A żeby was powirtualizowało..."

Rozwój technik informacyjnych diametralnie zmienił sposoby gromadzenia, przedstawiania i udostępniania zbiorów i informacji. Tempo zmian wciąż postępuje i nic nie wskazuje na to, aby miało się zmniejszyć. W związku z tym biblioteki stoją w obliczu daleko idących zmian organizacyjnych i sposobów świadczenia usług. Coraz bardziej widoczna jest potrzeba współpracy międzybibliotecznej, współpracy z innym instytucjami, potrzebna jest biblioteka o nieograniczonym dostępie, w której korzystanie z jej zasobów będzie łatwe, szybkie i wygodne. Obecnie biblioteka nie może funkcjonować tylko jako pośrednik pomiędzy użytkownikiem a własnymi zbiorami, lecz również pomiędzy użytkownikiem a zasobami innych instytucji. Dlatego oczywistym jest fakt, że standardem biblioteki stopnia powiatowego musi być biblioteka skomputeryzowana z dostępem do Internetu, włączona do różnorodnych sieci, dająca możliwość korzystania, oprócz zbiorów w formie drukowanej, także z elektronicznych źródeł informacji. Różnorodność i liczebność źródeł warsztatu informacyjnego świadczy o jego wartości i podnosi jakość usług bibliotecznych. Podjęcie przez biblioteki tych wyzwań zmusza bibliotekarzy do większej otwartości w wykorzystywaniu nowych technologii, aktywności, doskonalenia zawodowego, uczestnictwa w programach podnoszących jakość działalności. W zbyt wielu bibliotekach przeważają czytelnicy do lat 15. Coraz waż-niejsze staje się to ilu biblioteka ma użytkowników i w jaki sposób są oni obsługiwani, w jakim stopniu zaspokajane są ich potrzeby. Biblioteka opracowując plan rozwoju za główny cel powinna wybrać usługę i jej dostępność dla wszystkich grup użytkowników. Istotną rolą biblioteki jest likwidacja barier dostępu do usług dla osób z różnymi niepełnosprawnościami, dla grup mniejszościowych, dla osób, które z różnych przyczyn nie są w stanie dotrzeć do niej. Realizacja zasady dostępności biblioteki publicznej dla wszystkich wymaga oferowania różnorodnych usług i możliwości skorzystania z nich.

Biblioteki powiatu olsztyńskiego włączając się w realizację programu WPBP odpowiedziały na wyżej wymienione wyzwania i skorzystały z szansy rozwoju.

Ustawa o bibliotekach określa zakres zadań biblioteki powiatowej, do których należy:

gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych, zwłaszcza dotyczących wiedzy o własnym regionie oraz dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy, pełnienie funkcji ośrodka informacji,
pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznego, organizowanie obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych, opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym,
udzielanie bibliotekom pomocy instrukcyjo-metodycznej i szkoleniowej,
sprawowanie nadzoru merytorycznego w zakresie realizacji przez gminne biblioteki publiczne zadań określonych w art. 27 ust. 5 ustawy.

Biblioteka powiatowa w sieci bibliotek jest wartością dodatkową, o którą wzbogaca się biblioteki miejskie i gminne. Wirtualna Powiatowa Biblioteka Publiczna (WPBP) jest idealną strukturą do realizacji tak rozumianej biblioteki powiatowej.

Głównym celem projektu WPBP jest stworzenie 12 bibliotecznych ośrodków informacji realizujących ustawowe zadania biblioteki powiatowej w oparciu o bazę i zasoby wszystkich bibliotek miejskich i gminnych z powiatu olsztyńskiego ziemskiego. Koncepcyjnie i organizacyjnie tworzą ją Starostwo Powiatowe w Olsztynie i Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie (umowa z dnia 7 sierpnia 2000 r. oraz z dnia 1 stycznia 2003 r.). Realizują zaś wyżej wymienieni oraz biblioteki powiatu olsztyńskiego ziemskiego: MBP Barczewo, MBP Biskupiec, MGBP Dobre Miasto, MBP Jeziorany, BPMiG Olsztynek, GBP Dywity, GBP Gietrzwałd, GBP Jonkowo, GBP Kolno, GBP Purda, GBP Stawiguda, GBP Świątki (porozumienia pomiędzy Zarządem Powiatu a Zarządem Miasta/Gminy finansującym działalność bibliotek im podległym).

Zgodnie z ustaleniami zawartymi w umowie Zarząd Powiatu w Olsztynie zobowiązał się do przekazywania corocznie funduszy na pokrycie kosztów realizacji nadzoru merytorycznego i organizacyjnego działalności WPBP, nieodpłatnego użyczenia bibliotekom, realizującym projekt, sprzętu komputerowego wraz z odpowiednim oprogramowaniem oraz udzielania wszelkich informacji potrzebnych do realizacji zadań WPBP.

Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie, jako partnerowi i koordynatorowi, zlecono realizację następujących zadań:

udostępnianie w formie wypożyczeń międzybibliotecznych materiałów służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych dla wszystkich grup czytelniczych, zwłaszcza dokumentujących dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy powiatu olsztyńskiego ze zbiorów WBP w Olsztynie,
sprawowanie nadzoru merytorycznego w zakresie zadań realizowanych przez miejskie, miejsko-gminne i gminne biblioteki publiczne powiatu poprzez:
- prowadzenie szkoleń poszerzających kwalifikacje pracowników bibliotek sieci powiatowej oraz przygotowujących ich do realizacji zadań WPBP,
- koordynowanie działań zmierzających do utworzenia komputerowego katalogu zbiorów bibliotecznych bibliotek sieci powiatowej,
- wykonanie prac związanych z automatyzacją bibliotek realizujących zadania wirtualnej powiatowej biblioteki publicznej - doradztwo i pomoc informatyczna;
prowadzenie działalności informatycznej poprzez:
- utrzymywanie stron www instytucji powiatowych na serwerze internetowym WBP w Olsztynie (m. in. www.wbp.olsztyn.pl/wpbp, www.bil-wm.pl),
- aktualizację informacji o powiatowej sieci bibliotek publicznych w oparciu o dane źródłowe przygotowane przez odpowiednie podmioty.

Biblioteki publiczne z terenu powiatu olsztyńskiego, jako partnerzy - realizatorzy programu zostały zobowiązane do:

gromadzenia, udostępniania i opracowywania materiałów bibliotecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych, dotyczących wi-dzy o regionie oraz dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i gospodarczy,
pełnienia funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznej,
współorganizowania obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych, pomiędzy bibliotekami powiatu olsztyńskiego,
opracowywania i publikowania bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym,
udzielania pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej bibliotekom z terenu własnej gminy,
skatalogowania zbiorów biblioteki w programie MAK,
uruchomienia Bazy Informacji Lokalnej i jej bieżącej aktualizacji,
współdziałania z pozostałymi partnerami w zakresie zadań realizowanych w programie WPBP.

Starostwo Powiatowe w Olsztynie wyposażyło każdą bibliotekę w jednostkę komputerową, drukarkę, skaner wraz z odpowiednim oprogramowaniem (Windows 98, Office 98, MAK, MAK WWW) oraz zapewniło środki finansowe na wydatki związane z realizacją powierzonych zadań.

Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie w ramach realizacji WPBP wykonała następujące prace merytoryczne i organizacyjne (stan na 30 czerwca 2003 r.):

Spotkania organizacyjne
Zorganizowano 4 spotkania, w ramach których ustalono:
- zakres prac dla bibliotek,
- harmonogram i zakres szkoleń i kursów,
- zasady tworzenia komputerowego katalogu zbiorów (koncepcję wprowadzania rekordów, ich korektę i archiwizację, strukturę bazy katalogowej - opis bibliograficzny książki),
- realizację projektu "Baza Informacji Lokalnej".
Szkolenia i kursy
Zorganizowano 26 szkoleń i kursów, których tematyka obejmowała:
- podstawy obsługi komputera,
- Internet
- biblioteczny system komputerowy MAK - wprowadzanie i wyszukiwanie danych,
- oprogramowanie użytkowe Office,
- BIL - tworzenie serwisu internetowego Bazy Informacji Lokalnej z wykorzystaniem automatycznych formularzy,
- gromadzenie i opracowanie zbiorów; język haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej,
- finansowe wspieranie kultury z funduszy strukturalnych,
- biblioteki publiczne dwudziestego pierwszego wieku,
- przyszłość kultury w prawodawstwie Unii Europejskiej.
Koordynacja działań zmierzających do stworzenia komputerowego katalogu zbiorów bibliotecznych:
- opracowano koncepcję wprowadzania zbiorów do bazy katalogowej, m. in. podział literatury na rodzaje (literatura piękna obca dla dorosłych, literatura piękna polska dla dorosłych, literatura popularnonaukowa, literatura dla dzieci) dla poszczególnych bibliotek, wprowadzenie zawartości własnego katalogu z określonego rodzaju literatury do bazy katalogowej, następnie wymiana baz i uzupełnianie o brakujące pozycje;
  obecnie w bazie katalogowej bibliotek sieci powiatu olsztyńskiego ziemskiego jest 26 531 dokumentów (www.wbp.olsztyn.pl/wpbp),
- zbudowano, zainstalowano i skonfigurowano i przeszkolono pracowników w obsłudze programu do eksportu nowo wprowadzonych rekordów do WBP w celu sprawdzenia poprawności opisów katalogowych książek,
- zbudowano, zainstalowano i skonfigurowano i przeszkolono pracowników w obsłudze programu do archiwizowania wprowadzonych opisów katalogowych książek,
- opracowanie struktury bazy katalogowej oraz ustalenie wykazu obowiązkowych pól i podpól w sporządzaniu opisów bibliograficznych w programie MAK w celu ujednolicenia zasad opracowania zbiorów,
- ustalono kody numerów inwentarzowych dla bibliotek,
- opracowano system wypożyczeń bibliotecznych z użyciem Internetu wraz z instrukcją oraz schemat funkcjonowania systemu wypożyczeń międzybibliotecznych.
Wyjazdy terenowe
Zrealizowano 81 wyjazdów, w ramach których wykonano następujące prace:
- budowa sieci komputerowych, naprawa i konfiguracja,
- instalacja programu do eksportu rekordów i przesyłanie ich do WBP,
- konfiguracja i instalacja sprzętu komputerowego i oprogramowania,
- reinstalacja sprzętu komputerowego,
- konfiguracja i instalacja programu MAK,
- sprawdzanie pamięci operacyjnej komputerów, wymiana pamięci operacyjnej,
- instalacja i konfiguracja baz katalogowych,
- konwersja danych z MARC BN do USMARC,
- rozmowy na temat realizacji Bazy Informacji Lokalnej,
- instalacja "Przewodnika Bibliograficznego" w USMARC,
- pomoc przy tworzeniu i prowadzeniu stron BIL,
- kontrola wykonywanych prac,
- udzielanie pomocy merytorycznej i informatycznej,
- inne prace bieżące.
Działalność informatyczna:
- opracowano i uruchomiono strony internetowe dla WPBP - www.wbp.olsztyn.pl/wpbp oraz dla BIL - www.bil-wm.pl, kontynuowane są prace przy rozbudowie i bieżącej aktualizacji tych stron,
- utrzymywane są strony www instytucji powiatowych na serwerze internetowym WBP w Olsztynie oraz konta poczty elektronicznej, m. in. w ramach programu "Baza Informacji Lokalnej", obecnie funkcjonuje 26 baz informacji lokalnej,
- udzielane są konsultacje dotyczące automatyzacji.

Biblioteki powiatu olsztyńskiego wchodzące w skład Wirtualnej Powiatowej Biblioteki Publicznej wypracowały zasadę współpracy opartej na współdziałaniu i podziale prac w zakresie:

tworzenia zasobów informacyjnych (katalog on-line zbiorów) dostępnych w Internecie;
wymiany i uzupełniania baz danych,
prowadzenia szkoleń i kursów, dających możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
dbania o utrzymanie jednolitości w oprogramowaniu i opracowywaniu zbiorów poprzez korzystanie z tego samego programu MAK, opracowanie obowiązkowych pól i podpól w sporządzaniu opisów bibliograficznych i bieżącej ich kontroli przez specjalistę do spraw opracowywania zbiorów,
organizowania wypożyczenia międzybibliotecznego poprzez opracowany system wypożyczeń bibliotecznych z użyciem Internetu wraz z instrukcją oraz schematem funkcjonowania tego systemu.

Daje to możliwość efektywnego wykorzystania pracy ludzi i korzystania ze zbiorów bibliotecznych.

Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się dużą liczbą bezrobotnych (region popegeerowski), dużymi odległościami ograniczającymi możliwość korzystania z zasobów bibliotek, problemami komunikacyjnymi. W regionie tym obserwuje się duże zainteresowanie wszelkiego rodzaju informacją, możliwością dokształcania i przekwalifikowania zawodowego. Dzięki komputerowemu katalogowi WPBP oraz katalogom poszczególnych bibliotek zapewniony jest szybki i łatwy dostęp do informacji o zbiorach. Wypożyczanie międzybiblioteczne za pośrednictwem Internetu umożliwiają zdobywanie potrzebnych materiałów. Dzięki tworzeniu i bieżącej aktualizacji baz informacji lokalnych zapewniony jest dostęp do niezbędnych różnorodnych informacji a biblioteka przystosowana jest do pełnienia funkcji centrum informacyjnego. Zastosowanie nowoczesnych narzędzi i form pracy w dużej mierze likwiduje przepaść między dobrze a słabo poinformowanymi; aktywizuje społeczność lokalną i stwarza możliwość samodzielnego, twórczego myślenia, działania, odkrywania nowych zainteresowań; umożliwia szybki i łatwy kontakt, zbieranie opinii i uwag od użytkowników.

Projekt Wirtualna Powiatowa Biblioteka Publiczna dąży w swoim założeniu do przeformułowania zadań bibliotek publicznych, jak również do zmiany nawyków społecznych związanych z korzystaniem z biblioteki. I cel ten krok po kroku jest systematycznie realizowany.