Magdalena Strzyż

 

Czytelnik niepełnosprawny a książka mówiona
w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie

 

Biblioteki jako instytucje użyteczności publicznej mają obowiązek zagwarantować wszystkim grupom społecznym równe szanse dostępu do zbiorów i informacji, w tym czytelnikom niepełnosprawnym dostęp do zbiorów popularnie zwanych książką mówioną. Tym bardziej, iż populacja osób z niepełnosprawnościami w Polsce kształtuje się na poziomie kilkunastu procent [Badania nad niepełnosprawnościami w Polsce 1993. Wybór i oprac. A.Ostrowska, Warszawa 1994] i choć nie odbiega od innych krajów europejskich, niestety wykazuje tendencję wzrostową. Przybywa osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, z kłopotami w uczeniu się oraz ze schorzeniami pojawiającymi się w wieku podeszłym. Stwarza to kolejne wyzwania bibliotece i bibliotekarzom zwłaszcza, że nie wszystkie budynki są przystosowane architektonicznie do obsługi tej grupy czytelniczej.

W Polsce warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych regulują przepisy prawa budowlanego opublikowane w Dz. U. Nr 10 z dn. 8.02.1995 poz. 46.

Wypożyczalnia książki mówionej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, jako placówka obsługująca wyłącznie czytelników niepełnosprawnych, tylko częściowo je spełnia.

Usytuowana jest w pobliżu dwóch przystanków, które zapewniają dojazd do biblioteki z każdej dzielnicy miasta. Do budynku prowadzą utwardzone dojścia: z jednej strony schody, których krawędzie zaznaczone są kontrastowym kolorem, z drugiej wejście z poziomu parkingu. Odpowiedniej szerokości drzwi i korytarz oraz antypoślizgowe posadzki, bezprogowe przejścia pozwalają na swobodne poruszanie się osób o lasce, kulach a także na wózkach. Mimo niewielkiego pomieszczenia, w którym znajduje się wypożyczalnia, zapewniono standardowy dostęp do katalogów i miejsca pracy czytelnika. Niestety, brak jest wolnego dostępu do regałów oraz dostosowanych dla osób niepełnosprawnych sanitariatów. Nie stanowi to jednak przeszkody w odwiedzaniu wypożyczalni, o czym świadczy stały wzrost czytelnictwa.

Potwierdza to tylko fakt ogromnego zapotrzebowania na prowadzenie tego rodzaju usług bibliotecznych.

Księgozbiór wypożyczalni książki mówionej, gromadzony w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej od 1976 roku, stanowią taśmy z literaturą piękną, popularnonaukową oraz dla dzieci i młodzieży, a także kasety do nauki języków obcych. Od dwóch lat wzbogacono ofertę o nowy nośnik - płyty kompaktowe z literaturą piękną. Cały księgozbiór liczy około 3000 tytułów na ponad 37500 jednostkach. Rocznie przybywa około 180 tytułów. Książki zamawia się w Zakładzie Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych w Warszawie oraz dokonuje się zakupów uzupełniających w sieci księgarskiej. Przy zakupie bierze się pod uwagę przede wszystkim preferencje czytelnicze oraz nowości, które są nagrywane stosunkowo szybko po ukazaniu się książki drukiem.

Dla ułatwienia czytelnikom korzystania z taśm przechowuje się je w tekturowych zamykanych i opisanych pudełkach. Czytelnicy korzystają z katalogów alfabetycznych: autorskiego i tytułowego a od września będą mogli korzystać w internecie z bazy komputerowej książki mówionej w systemie MAK. Również mają możliwość telefonicznego zgłoszenia zamówienia książek i ustalenia terminu wypożyczenia. Kiedy przychodzą mają już przygotowane komplety taśm. Skraca to znacznie czas obsługi czytelnika zwłaszcza wówczas, kiedy czeka na niego osoba towarzysząca lub taksówka.

Godziny otwarcia biblioteki dostosowane są do potrzeb czytelników. Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach10.00-18.00, ale obsługujemy każdego czytelnika, który przyjdzie do biblioteki znacznie przed jej otwarciem.

Ze zbiorów korzysta ponad 400 czytelników, w tym czytelnicy poza Olsztynem w 20 punktach bibliotecznych na terenie województwa warmińsko - mazurskiego. Punkty zlokalizowane są w bibliotekach miejskich, miejsko - gminnych i gminnych. Komplety książki mówionej wymieniane są według zapotrzebowania czytelników w danym punkcie.

Rocznie we wszystkich jednostkach udostępnia się ponad 12000 tytułów na około 114000 kaset.

Wśród autorów najbardziej słuchanych przez czytelników z literatury polskiej dominują powieści: J.I. Kraszewskiego, H. Sienkiewicza, H. Popławskiej, M. Rodziewiczówny, J. Chmielewskiej, O. Tokarczuk a z literatury obcej: A. Dumasa, L. Tołstoja, I. Shawa, F. Clifforda, H. H. Kirsta, I. B. Whartona, oraz D. Steel. Poszukiwane są też tytuły przygodowo - podróżnicze, zwłaszcza V. Droschera, T. Heyerdahla, J. Wolniewicza, W. Korabiewicza, O. Budrewicza. Ponadto książki biograficzne między innymi A. Piłsudskiej, J. Wittlina. M. Żeromskiej oraz historyczne W. Bartoszewskiego, W. A. Serczuka, A. Krawczuka, Z. Święcha. Dzieci poza lekturami sięgają do powieści K. Maya, L. M. Montgomery, S. Lema i J. K. Rowling. W dobry zwyczaj weszło wypożyczanie w Oddziale Literatury dla Dzieci i Młodzieży, mieszczącym się w tym samym budynku, drukowanej wersji nagranego tytułu, co pozwala na jednoczesne słuchanie i śledzenie wzrokiem tekstu.

Początkowo z księgozbioru korzystali wyłącznie czytelnicy niewidomi i niedowidzący, a od kilku lat również osoby niedosłyszące, inwalidzi ruchu, niesprawni intelektualnie, obłożnie lub czasowo chorzy, osamotnieni, niedostosowani społecznie oraz dzieci i dorośli z dysleksją, dysgrafią, dysortografią i dyskalkulią.

Nasi czytelnicy niepełnosprawni tak naprawdę niczym się nie różnią od pozostałych czytelników odwiedzających bibliotekę. Mają takie same zainteresowania, potrzeby i zachowania. Szukają tych samych tytułów książek i tych samych informacji. Wymagają jedynie ze względu na swoje niepełnosprawności cierpliwego i taktownego potraktowania. Czasami bibliotekarz jest dla osoby niewidomej przewodnikiem, pomaga dotrzeć do stolika, regału, osobie niedowidzącej podaje lupę do czytania a czytelnikowi z dysfunkcjami ruchu odsuwa krzesło, otwiera drzwi, niesie książki do samochodu.

W wielu przypadkach bibliotekarz udziela informacji na temat objawów choroby, wskazuje lekarza, uczy korzystania z nowoczesnego sprzętu odtwarzającego, informuje o formach pomocy udzielanej osobom niepełnosprawnym przez instytucje do tego powołane, podaje adresy, przepisy prawne a nawet godziny odjazdów autobusów. Ale przede wszystkim rozmawia z czytelnikiem i rozpoznaje jego potrzeby czytelnicze.

Dlatego też bibliotekarze pracujący z osobami niepełnosprawnymi zatrudnieni w wypożyczalni książki mówionej są odpowiednio przygotowani i doświadczeni. Nie tylko doskonale znają księgozbiór, ale podstawy psychologii i pedagogiki, potrafią obserwować i słuchać. Umieją indywidualnie podejść do każdego czytelnika dzięki odpowiednim predyspozycjom emocjonalnym i fizycznym.

Zachowując rozpoznane podczas rozmowy preferencje czytelnicze, bibliotekarz stara się odkryć na nowo zainteresowania i zdolności osób, które przyszły do biblioteki [Czytelnictwo niewidomych, niedowidzących oraz osób starszych. Pod red. F. Czajkowskiego i M. Skarżyńskiej, Toruń 1985]. Odbiorcy nie zawsze przyznają się do tego, że oczekują pomocy w odnalezieniu się w nowej, dla nich trudnej sytuacji np. utraty wzroku, choroby SM itp. Żaden z czytelników nie chce współczucia tylko zaakceptowania go takim jakim jest. Z obserwacji wynika, że przyjmują łagodną perswazję. Podczas kolejnych odwiedzin wręcz jej oczekują.

Dlatego stworzenie sytuacji terapeutycznej przez bibliotekarza, dobór i dostarczenie, nawet na telefon, odpowiedniej literatury a następnie rozmowy z czytelnikiem na temat już wysłuchanych tytułów owocują ujawnieniem i odreagowaniem skrywanych emocji i lęku. W konsekwencji odpowiednio dobraną literaturą bibliotekarz wspomaga proces rehabilitacji nie tylko szpitalnej, kompensuje skutki inwalidztwa, choroby, starości i osamotnienia, ale również izolacji od stresów, zapobiega nerwicom, prowadzi do odnalezienia miejsca w społeczeństwie. Dlatego też czytelnicy powoli zmieniają postawę wobec życia i wartości, dążą do normalności, otwierają się nabierając stopniowo zaufania. Bibliotekarz bardzo często obarczony trudnymi osobistymi sprawami czytelnika ma ogromną satysfakcję, kiedy usłyszy za swój profesjonalizm i uśmiech krótkie stwierdzenie "umysł mieści się w sercu".