Krystyna Greczycho

 

Jubileusz 400-lecia bibliotekarstwa publicznego w Elblągu

 

Dokładnie 25 listopada 2001 roku minęło 400 lat od założenia w Elblągu biblioteki, która w początkach swojego istnienia była biblioteką gimnazjalną. Za datę jej powstania przyjmuje się rok 1601, kiedy to Jan Mylius, ówczesny rektor Gimnazjum Elbląskiego, zakupił za 200 florenów księgozbiór po swoim poprzedniku Tomaszu Rotusie.

Jubileusz przypadł w czasie trudnym dla bibliotekarstwa polskiego. Problemy transformacji ustrojowej i związane z nim funkcjonowanie i finansowanie instytucji kultury nie ominęły Biblioteki Elbląskiej. Przygotowania do jubileuszu rozpoczęto już w połowie lat 90-tych XX wieku. Czyniono intensywne starania o rekonstrukcję dwóch zabytkowych kamieniczek przylegających do siedziby, oddanego bibliotece w 1979 roku zespołu architektonicznego szpitala i kościoła św. Ducha.

Rekonstrukcja kamienic realizowana była od 1995 roku z różnych źródeł finansowania: PHARE - 250 000 EURO, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej - 1 mln PLN, Rezerwy Celowej Budżetu Państwa.

Jednocześnie przygotowywano formalności związane z przejmowaniem księgozbioru dawnej biblioteki elbląskiej. Jej zbiory zostały przekazane w 1947 roku Bibliotece Uniwersytetu Toruńskiego w długoterminowy depozyt. Zgodnie z zawartą wówczas umową rok 1997 kończył termin przechowania zbiorów. Władze samorządowe na trzy lata przed ekspirowaniem terminu ważność umowy wypowiedziały.

Przejęcie zbioru nie nastąpiło w określonym umową czasie z powodu nie zakończonej odbudowy kamienic.

W 2000 roku zakończono odrestaurowanie kamieniczek. Dnia 12 czerwca aktu poświęcenia nowo oddanych kamienic dokonał ks. dr infułat Mieczysław Józefczyk w obecności ówczesnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Michała Ujazdowskiego, parlamentarzystów, władz miasta i przedstawicieli dawnego Województwa Elbląskiego.

Ukoronowaniem przygotowań do Jubileuszu bibliotekarstwa było przejmowanie w roku 2000 i 2001 kolejnych partii materiałów bibliotecznych z Biblioteki Uniwersytetu Toruńskiego. Do listopada 2001 przejęto ponad 38 tysięcy tomów. W tym 68 inkunabułów, 8 541 starodruków, 19 316 wydawnictw zwartych, 9 944 czasopisma. Kolejne, już ostatnie woluminy przekazane zostały w I kwartale 2002 roku.

Kulminacyjne uroczystości jubileuszowe odbyły się w 23 listopada 2001 roku. Rozpoczęto je konferencją "Biblioteka Elbląska".

Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał Marek Gliszczyński, Wiceprezydent Elbląga. W swoim wystąpieniu podkreślił doniosłość rocznicy, rolę i znaczenie biblioteki w dziejach miasta.

Konferencję prowadził w pierwszej części prof. dr hab. Wiesław Długokęcki.
Wystąpienia przygotowali:

Drugą część konferencji prowadziła mgr Krystyna Greczycho - dyrektorka Biblioteki.
Wygłoszone zostały następujące referaty:

Uroczystości odbywały się w reprezentacyjnej sali Biblioteki, w której także otwarto wystawę "Skarby gromadzone przez wieki w Bibliotece Elbląskiej". Autorem koncepcji wystawy była Krystyna Greczycho. Spośród dotąd przejętych woluminów wybrano dzieła piękne i ważne dla miasta i biblioteki. Z konieczności ograniczono się do materiałów najważniejszych.

Ekspozycję otwierał rękopis z 1594 roku przekazany elblążanom przez toruńskich rajców zawierający szczegółowy opis ich biblioteki. W dedykacji ofiarodawcy z dumą i wyższością napisali, że nic tak nie nobilituje miasta jak własna dobrze zorganizowana biblioteka i zachęcają radę miejską w Elblągu do założenia biblioteki w gimnazjum.

Na wystawie zaprezentowano kilkanaście druków pochodzących z księgozbioru Tomasza Rotusa - pedagoga gimnazjum, wielkiego miłośnika książek i właściciela bogatego księgozbioru, jednorodnego treściowo, z przewagą dzieł humanistycznych. Od zakupu w 1601 roku jego bibliofilskiej kolekcji liczącej 150-200 woluminów rozpoczynają się udokumentowane dzieje biblioteki. Johann Albert Merz odnotował 127 dzieł z tej kolekcji. Jerzy Sekulski, współczesny badacz na podstawie literatury i autopsji ustalił ich tylko 87 woluminów.

Zasięg chronologiczny prezentowanych druków ograniczono do końca XVIII wieku. Od początku istnienia biblioteki ważnym źródłem wzbogacania zbiorów były dary. Wśród ofiarodawców książek były osoby reprezentujące wszystkie warstwy społeczne. Na kartach tytułowych książek lub na wewnętrznej stronie okładki widnieją nazwiska elbląskich burmistrzów, rajców, lekarzy, kupców. Publiczność mogła podziwiać wenecki druk Geometrii Euklidesa wykonany przez Erharda Ratdolta w roku 1482, ofiarowany bibliotece w 1601 roku przez Dominika Horna. Trzy druki (z 1540, 1551) przekazane w 1601 roku przez wdowę po Andrzeju Neandrze, senatorze i scholarsze elbląskim. Ponadto zaprezentowano inne druki przekazane przez elblążan bibliotece. Ten sposób uzupełniania zbiorów pozostał aktualny do czasów współczesnych, szczególnie w ostatnim okresie doceniamy szczodrobliwość elblążan. To dzięki nim powiększamy zbiory naszej biblioteki.

Najliczniej zaprezentowano druki wytłoczone w oficynach elbląskich. Pokazano kilka utworów poświęconych królom polskim. Między innymi na wystawie znalazł się utwór Fryderyka Zemella, rajcy i poety elbląskiego sławiący czyny wojenne Władysława IV. Wytłoczony w Elblągu w 1636 roku; Niech żyje król Michał! Na szczęście królowi Michałowi! albo kazanie z okazji wyboru w dniu 19 czerwca 1669 na króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kazanie wygłosił i do druku oddał pastor kościoła w Nowym Mieście Elblągu Samuel Korell. Wydane w oficynie Achacego II Korella w 1669 roku; Niech żyje król Jan III! Na szczęście królowi Janowi III! Albo kazanie z okazji elekcji w 1674 roku i koronacji w 1676 roku na króla Polski Jana III Sobieskiego, wygłoszone w kościele Nowego Miasta Elbląga przez pastora Samuela Korella. Opublikowane w oficynie Achacego II Korella w 1676 roku; "Żalące się muzy", utwór dramatyczny wystawiony po śmierci króla Fryderyka Augusta III, opublikowany w Elblągu w 1763 roku w oficynie Jana Gottlieba Nehrmanna; Utwór Jana Lange z okazji elekcji na króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, wydany w oficynie Jana Gottlieba Nehrmanna w 1764 roku.

W oficynie Samuela Gottlieba Preussa wytłoczono kilka druków z okazji 300-setnej rocznicy inkorporacji Prus do Polski. Na wystawie zaprezentowano orację Jana Daniela Hoffmanna wygłoszoną w czasie uroczystości jubileuszowych w roku 1754. Pokazano też program uroczystego obchodu 300-lecia oswobodzenia Elbląga spod władzy krzyżaków i złożenia przez miasto hołdu Kazimierzowi Jagiellończykowi.

W grupie druków wychodzących spod pras oficyn elbląskich przedstawiono kilka wydawnictw związanych z gimnazjum. Były to programy nauczania, dysputy naukowe.

Z produkcji tłoczni elbląskich zaprezentowano kilka druków panegirycznych z okazji ślubów, pogrzebów i awansów znaczniejszych obywateli miasta.

Wystawiono kilkanaście druków w języku polskim m.in.: Marcina Krowickiego Apologia większa (Wilno, 1584); Wojciecha Oczko Przymiot (Kraków, 1581), dzieło lekarza królów polskich, będące chlubą polskiej medycyny renesansowej. Druki tłoczone przez polskie oficyny reprezentowały: Cassiana J. O żywocie y ćwiczeniu ludzi świat opuszczających, Ksiąg XII (1604); Sixtus Erasm, O cieplicach we Skle (Zamość, 1617); Piotra Skargi, Zawstydzenie Arianów y wzywanie ich do pokuty (Kraków, 1604); Franciszka Lewalta-Powalskiego, Osmy splendor Trybunału Głównego Koronnego albo proces sprawy (Gdańsk, 1655).

Dzięki wystawie miłośnicy książek mogli podziwiać egzemplarze wytworów typografów na ziemiach polskich. Wśród druków oficyn polskich eksponowano egzemplarze wytłoczone w Krakowie (Piotrkowczyk), Gdańsku, Kołobrzegu, Warszawie, Poznaniu (Albert Laktański), Wrocławiu.

Obok wystawionych ksiąg i druków od XV do XVIII wieku, dokumentujących bibliotekarstwo, drukarstwo, historię Elbląga były też traktaty filozoficzne, matematyczne i społeczne.

Na wystawie pokazano też kilka rodzajów opraw. M.in. można było zobaczyć oprawę wachlarzową (éventail) z XVII wieku, oprawę Zygmunta Augusta druku opublikowanego w Bazylei w 1538 roku, oprawy w rękopisy, oprawę skórzaną z subereksibrisem. Zaprezentowano unikalne oprawy z łańcuchami.

Wytwory europejskich zakładów typograficznych reprezentował na wystawie Londyn, Lipsk, Marburg, Bazylea, Wittenbergia, Wenecja, Frankfurt, Paryż.

Pokazane na wystawie materiały stanowiły niewielki wycinek bogatego księgozbioru dawnej biblioteki elbląskiej.

Uzupełnieniem wystawy były miedzioryty Enderscha (Pożar Nowego Miasta Elbląga, Kościół św. Mikołaja i inne), plany Elbląga.

Ogółem zaprezentowano około stu tytułów książek i kilka grafik elbląskich.

Zaproszeni goście nie czekając na otwarcie wystawy, z zainteresowaniem oglądali eksponaty, korzystając z pisemnych informacji. W tej sytuacji jej oficjalnego otwarcia nie dokonano.

W uroczystościach jubileuszowych uczestniczyło około 240 osób. Oprócz wymienionych uczestników konferencji, byli to przedstawiciele władz miejskich, powiatowych, wojewódzkich: (m.in. Marek Gliszczyński - wiceprezydent Elbląga, Mirosław Borzęcki - członek Zarządu Miejskiego, Wacław Krasowski - naczelnik Wydziału Kultury i Sportu Urzędu Miejskiego, Irena Bajraszewska i Edmund Stojek - reprezentujący Urząd Marszałkowski). Uczestniczyli również byli wojewodowie elbląscy, którzy od 1995 wspomagali Bibliotekę w dziele rekonstrukcji zabytkowych kamieniczek: senator Władysław Mańkut, Zdzisław Olszewski, Maria Piór, ostatni wojewoda elbląski.

Uroczystości jubileuszowe uświetnili także przedstawiciele Zarządu Głównego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Biblioteki Narodowej, Polskiego Związku Bibliotek. Gośćmi uroczystości byli też dyrektorzy bądź przedstawiciele bibliotek z całego kraju utrzymujących bliższe kontakty z Biblioteką Elbląską, w tym Biblioteka Gdańska PAN, Biblioteka Wojewódzka z Olsztyna. Szczególnymi gośćmi byli Maria Strutyńska i Stefan Czaja z Biblioteki Głównej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zasłużeni w przygotowaniu księgozbioru elbląskiego do zwrotu. Udział brali również współpracownicy Biblioteki z różnych placówek byłego województwa elbląskiego i obecnego powiatu elbląskiego, przedstawiciele stowarzyszeń, dyrektorzy instytucji kultury w Elblągu: Młodzieżowego Domu Kultury, Centrum Sztuki Galeria EL, Muzeum Elbląskiego, przedstawiciele telewizji, radia i prasy. Zaproszenie przyjęli emerytowani bibliotekarze, wzruszeni pamięcią o nich w tak podniosłej chwili i obecni pracownicy Biblioteki Elbląskiej.

W czasie uroczystości wielu zaproszonych obdarowano pamiątkowymi medalami Norwida, patrona biblioteki: medal ten został wybity w setną rocznicę śmierci Poety. Wręczany jest osobom i instytucjom zasłużonym dla elbląskiego bibliotekarstwa.

Z okazji Jubileuszu medal otrzymali: prezydent Henryk Słonina, wiceprezydent Marek Gliszczyński, radna Jadwiga Wawer, bp ks. Andrzej Śliwiński, Maria Piór, Waldemar Flügel, Grażyna Węcławska, Jacek Wysocki, Stanisław Czajka, Jan Wołosz, Michał Jagiełło, dyrektor Biblioteki Narodowej, Krzysztof Rusinowski, Jerzy Sekulski, płk Jan Kantypowicz, Jan Korzeniowski, szef Straży Miejskiej, Andrzej Kotliński, Teresa Wojcinowicz, donatorka księgozbioru, plastycy: Zbyszek Opalewski i Ryszard Tomczyk.

Wielu zaproszonych obdarowało Bibliotekę Elbląską wartościowymi wydawnictwami bądź pracami plastycznymi. Leon Budzisiak, dyrektor Zakładu Zieleni Miejskiej przekazał bogato wydany tytuł Galeria Narodowa w Londynie Arcydzieła malarstwa oraz wydawnictwo "Kto jest kim w Polsce. Edycja IV".

Biblioteka Narodowa sprezentowała najnowszy album "Nad złoto droższe" ukazujący najcenniejsze zabytki piśmiennictwa i kultury, jakie zachowały się w narodowej książnicy.

Władze miejskie ufundowały komputer wraz z oprogramowaniem do obsługi księgozbioru oraz obraz Zbyszka Opalewskiego przedstawiający kamieniczki przy ul. św. Ducha 3 i 4.

Były elblążanin Hans Giswein, przekazał 250 EURO na zakup drukarki.

Starostwo Powiatowe przekazało wydawnictwa multimedialne.

Zasłużonych bibliotekarzy władze samorządowe obdarowały książkowym wydaniem "Elbląg i okolice na starych pocztówkach" z pamiątkowym exlibrisem autorstwa Zbyszka Opalewskiego.

Szczególnym akcentem uroczystości było wręczenie Bibliotece Elbląskiej Medalu Bibliotheca Magna - Perennisque. Jest to najwyższe odznaczenie przyznawane bibliotekom przez kapitułę Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Kilkunastu bibliotekarzy otrzymało Honorową Odznakę Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich: Maria Brunka, Alicja Daszkiewicz, Barbara Gołąbek, Krystyna Greczycho, Krystyna Grzesiowska, Eugenia Korocińska, Czesława Łydka, Halina Milewska, Maria Obrzut, Daniela Samborska i Krystyna Sieroń zaś odznaki SBP: Daniela Bukowska, Alicja Bryksy, Jadwiga Falkenberg, Włodzimierz Martin, Julia Nowosad, Hanna Odliwańska, Jadwiga Pawlukiewicz, Jerzy Sekulski i Zofia Szpakowska kilku zaś Odznakę "Zasłużony Działacz Kultury": Małgorzata Adamska, Bogumiła Bruniecka, Anna Karpowicz i Anna Miazek.

Krystyna Greczycho otrzymała nagrodę dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie.

Muzyczną oprawą uroczystości uświetnił koncert muzyki dawnej w wykonaniu tercetu składającego się m.in. ze szpinetu, fletów i instrumentu perkusyjnego.

Stosowne adresy z okazji jubileuszu złożyli: Rafał Skąpski - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury, Stanisław Szatkowski - Wojewoda Warmińsko-Mazurski, Andrzej Ryński Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Miron Sycz - Przewodniczący Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Henryk Słonina - Prezydent Miasta Elbląga, Sławomir Jezierski - Starosta Elbląski, Jan Wołosz - Przewodniczący Zarządu Głównego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Janusz Marszalec - Naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, Urszula Wrzesień-Suskiewicz - Stocznia Gdyńska, Jacek Nowiński - dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Elblągu, dyrektor i pracownicy Galerii EL, Danuta Mańkut - Prezes Elbląskiego Towarzystwa Kulturalnego, Andrzej Kotliński - dyrektor Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej, Przewodnicy Elbląscy PTTK, Jadwiga Dołęga - dyrektor Młodzieżowego Domu Kultury w Elblągu, Towarzystwo Przyjaciół Książki Oddział Gdański, Jürgen Hans Schuch - Truso-Vereinigung EV, Hans Giesswein - elblążanin dawnego Elbląga, Marian Skomro - Przewodniczący Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich Okręg w Gdańsku, Eugenia Korocińska - Przewodnicząca Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich Oddział w Elblągu, Jan Krajewski - Prezes Polskiego Związku Bibliotek, Michał Jagiełło dyrektor Biblioteki Narodowej Przewodniczący Krajowej Rady Bibliotecznej, Maria Pelczar - dyrektor Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, Roman Ławrynowicz - dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, Stefan Czaja - dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, dyrektor i pracownicy Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej w Elblągu, Jacek Wojciechowski - dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, Wojciech Szymanowski - dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Kielcach, Krystyna Gruszka - dyrektor Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zamościu, Maria Bochan - dyrektor Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Pile, Anna Skubisz - dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu, Teresa Leśniak - dyrektor Biblioteki Publicznej w Krośnie, Roman Małek - dyrektor Biblioteki Publicznej w Chełmie, Andrzej Ziemiński - dyrektor Biblioteki Publicznej w Koszalinie, Tadeusz Matyjaszek - dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Słupsku, Janina Jagielska - dyrektor Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy, dyrekcja i pracownicy Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki w Łodzi, dyrekcja i pracownicy Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zielonej Górze, Alicja Daszkiewicz - dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Braniewie, Mieczysława Stepnowska - kierownik Biblioteki Publicznej Gminy Braniewo.

Jubileusz 400-lecia Biblioteki Elbląskiej stał się okazją do zorganizowania przez Oddział dla Dzieci Biblioteki Głównej konkursu plastycznego pt. "Kółka, kreski, prążki, czyli szklana historia książki". Konkurs polegał na wykonaniu witrażu w oknie Oddziału dla Dzieci, obrazującego historię książki. Witraże wykonane były farbami plakatowymi według wcześniej opracowanego projektu witrażu na kartce A4 lub A5 z uwzględnieniem kolorów, proporcji czy wykorzystania innych materiałów. Witraże były wykonywane w dniach od 18 do 20 czerwca 2001 r. Do konkursu przystąpiło 17 zawodników, którzy pracowali w 7 grupach. W oknach zostały wywieszone informacje o możliwości głosowania na najładniejszy witraż. Przez wakacje czytelnicy i mieszkańcy miasta głosowali na najefektowniejsze prace. 4 września 2001 roku zamknięto głosowanie. Łącznie oddano 138 głosów. Uroczyście ogłoszono 3 października wyniki konkursu i wręczono dzieciom nagrody.

Do uroczystego obchodu jubileuszu bibliotekarstwa w Elblągu nawiązywały także zorganizowane przez Bibliotekę Elbląską działania popularyzujące Cypriana Norwida.

Rozpoczęto je 26 kwietnia odczytem ks. dr Antoniego Dunajskiego pt. "Czas w chrześcijańskiej refleksji Cypriana Norwida". Spotkanie zorganizowano wspólnie z Klubem Inteligencji Katolickiej. W maju natomiast otwarto stałą ekspozycję poświęconą patronowi Biblioteki Elbląskiej Cyprianowi Norwidowi.

Piąte Elbląskie Spotkania z Poezją, które odbyły się 23 czerwca hasłem swoim "Gdyby tu jeszcze... Norwid był" również nawiązały do jubileuszu biblioteki. Gośćmi imprezy było dwoje znanych poetów: Adriana Szymańska i Krzysztof Karasek, którzy czytali swoje wiersze i poematy. O oprawę muzyczną spotkań zadbał zespół muzyki dawnej Pro Musica pod kierunkiem Ryszarda Skotnickiego. W Turnieju Jednego Wiersza, towarzyszącym V Elbląskim Spotkaniom z Poezją nagrodę główną - Laur Dojrzały - zdobył Jarosław Gruzla. Jest to już trzeci Laur w kolekcji elbląskiego poety. Druga nagroda w konkursie przypadła Jerzemu Kosaczowi, a trzecia - Henrykowi Bukowskiemu.

Pokłosiem Elbląskich Spotkań z Poezją jest tomik poetycki, którego promocja miała miejsce dnia 28 listopada. Tomik pt. "Elbląskie Spotkania z Poezja: 1997 - 2001" zawiera 49 wierszy, napisanych przez 29 autorów. Analizie krytycznoliterackiej, której dokonała Kazimiera Atamańczuk, poddano m. in. wiersze nagrodzone i wyróżnione w towarzyszących spotkaniom Turniejach Jednego Wiersza. Jest to pierwsza publikacja poświęcona poezji, wydana przez Bibliotekę Elbląską i Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przy pomocy finansowej Urzędu Miejskiego w Elblągu.

W październiku wydano informator "Biblioteka Elbląska im. Cypriana Norwida". Można w nim znaleźć informacje o historii i czasach współczesnych biblioteki.

Z konieczności powyższą informację ograniczono do przebiegu uroczystości Jubileuszu 400-lecia bibliotekarstwa publicznego w Elblągu. Materiały z konferencji poświęconej tradycji i współczesności Biblioteki zostaną opublikowane w wydawnictwie o jubileuszowym charakterze.

cofnij